نکاتی درباره دیپلماسی ترجمه

دیپلماسی ایرانی:

مقدمه اول

تاثیر و نقش «نهضت ترجمه» در تحول علوم و توسعه فرهنگ و تمدن اسلامی پوشیده نیست. سخن از ضرورت و اهمیت داد و ستدهای علمی فرهنگی میان مِلَل و دُوَل است. لذا اقدام در زمینه مفاهیمی همچون نهضت علمی و تولید علم و نوآوری ها که تاکید رهبری معظم نظام بوده و هست در همین راستا تعریف می شود؛ یعنی جنبشی در جهت شکستن مرزهای علم و حضور در میدان ها و فضای علمی فرهنگی دیگر.

شایان ذکر است، وقتی یک جریان علمی عنوان نهضت به خود می گیرد، باید آن را با ریشه های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی اش شناخت و در عمل هم اصول و ضوابط آن را رعایت کرد، همچون بذری که باید خوب کاشت و مراقبت کرد و محصولش را برداشت. 

مقدمه دوم

جریان ترجمه و نشر بین الملل پس از انقلاب اسلامی با همه ویژگی ها و مشخصه هایش عنوان نهضت یافت با فعالیت هایی که برخی مراکز انتشاراتی و اشخاص حقیقی در داخل و خارج از کشور آغاز کردند. از آغاز و در سیر این فعالیت ها، بخشی از تولیدات علمی ای که  پیش رو بود با سلائق مختلف به زبان های خارجی ترجمه و منتشر شد. صدای اسلام، انقلاب اسلامی و امام خمینی (ره) که در جهان طنین انداز شده بود میان خارجیان (به ویژه مسلمانان مشتاق) توسعه یافته و لذا، آثار اندیشمندان ایرانی دیگر از جمله امامِ انقلاب، مترجمان خود را پیدا کرد. چنین شد که بعد از چهار دهه فعالیت پراکنده، این نهضت با همه تجربه های مثبت و منفی خود، قابلیت بررسی و بازخوانی توسط صاحبنظران را داشته و بر ادامه شایسته تر آن تاکید می شود.  

به سوی نهادینه شدن و ساماندهی

به تحقیق چنین نهضتی مانند همه نهضت های علمی و فرهنگی دیگر در یک شرایط و فرم و محتوا پایدار نمی ماند و در روزگاری در اصطلاح جامعه شناسان، تبدیل به نهاد می شود؛ نهاد به مفهوم ایجاد ساختارها و سازوکارهای نظم بخشیدن و توسعه دادن فعالیت در فرم و محتوای علمی روزآمد. و لذا، برای رفع کاستی ها و ساماندهی امور، سال هاست که نهاد سیاستگذار ترجمه و نشر بین الملل (مرکز ساماندهی ترجمه و نشر معارف اسلامی و علوم انسانی) زیر نظر سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به طور قانونی ایجاد شده و سر برآورده است. آگاهان فرهنگی و دغدغه مندان این حرکت جریان ساز علمی به خوبی می دانند که این نهاد نوپا تا کامل شدن و استقرار فاصله زیادی دارد و راه درازی پیش رو؛ این مرکز در  مسیر شدن با مشکلاتی روبه روست تا بتواند اصول حرفه ای و ضوابط علمی مبتنی بر تجربه نگری را رعایت کند. به تحقیق پس از سال ها فعالیت هنوز نتوانسته است زمینه های اجرای قانونمند فعالیتش را ایجاد کند و تجربه های اندوخته اش را بکار بندد. گفتنی است اگر این روزها سخن از ترجمه ادبیات دفاع مقدس توسط مراکز مختلف فرهنگی و نظامی می رود و اقداماتی به انجام می رسد، متأثر از توصیه های رهبر معظم انقلاب در توجه دادن به ادبیات دفاع مقدس است، هر چند حرکت ها و کوشش های غیرحرفه ای در این زمینه کم نیست! اقدام هایی که از سر ضرورت و نیاز در گستره جهانی انجام می گیرد، بخش مهمی از آن با حمایت معنوی رهبری از راه تقریظ هایی است که حضرت ایشان بر برخی کتاب ها نگاشته اند و چراغ راه فعالان این حوزه ‌شده است. 

حال، با این اوصاف و زمینه های پیدایش این جریان علمی و فرهنگی با ادعای جهانی شدن، آیا می توان نام نهضت را بر آن نهاد؟ سخنی که در مجالی دیگر باید از آن گفت. اما در این بیان به این مقدار باید بسنده کرد که نهضت های شبه علمی همچون ترجمه و نشر بین الملل در کشورمان در طول زمان و در رویارویی با رویدادها دچار فرسایش می شوند و لذا باید پایه ها و چارچوب های دیگری را برای آن ایجاد کرد تا موجبات تعامل و تبادل فکری را در عرصه جهانی فراهم آورد و ساختار جدیدی را ایجاد تا نهضت واقعی شکل و سامان دوباره ای بیابد. برای همین است که دولت ها دست به اقدامات تشکیلاتی می زنند تا جریان تبدیل نهضت به نهاد را بدرستی هدایت کنند به طوری که هدف ها و ماهیت نهضت در میان تحولات علمی، فرهنگی و سیاسی در جهان گم نشود و جانی دوباره از نوعی دیگر بگیرد و بتواند مخاطبش را در عرصه جهانی جست و جو کند.

دیپلماسی ترجمه و نهاد علم

امروزه که دیپلماسی ترجمه، ذیل دیپلماسی فرهنگی در سیاست خارجی دولت تعریف می شود، این وظیفه را به عهده دارد و قرار است که از این راه نقش هایی را در سیاست بین الملل ایفاء کند، لذا، ناچار است که پیوندش را با نهاد علم استحکام ببخشد (دو نهاد حوزه و دانشگاه). بدون حرکت علمی نه تئوری سازی می شود و نه برنامه ریزی ها به نتیجه می رسد. باید امکان حضور عملی را به نهاد آموزش سیاستگذاری ترجمه داد تا توانست نقش هدایت و نظارت و راهبری مناسب را ایفاء کرد و چنین نقش هایی تنها در ارتباط تنگاتنگ میان دو نهاد علم و اجرا است که محقق می شود.

از سال ۱۳۸۶ که مرکز ساماندهی ترجمه و نشر معارف اسلامی و علوم انسانی در درون دستگاه دیپلماسی فرهنگی کار خود را آغاز کرد، تا به اینک در معرض این سوال هست که آیا در طول فعالیت اش توانسته است در جهت اجرای اساسنامه اش که بر تخصصی علمی بودن مرکز تاکید دارد به پیش برود؟ به تحقیق که این نهاد نوپا در نظر و عمل با اهداف سیاستگذارانه خود فاصله زیادی دارد به طوری که نمی توان تصویری از آینده ای روشن و رو به سامان برای آن متصور بود...

امید است این وجیزه تذکری باشد برای مسئولان و برنامه ریزان و مجریان این امر مهم و راهبردی.