قطر در مدار ارتقای جایگاه منطقه‌ای و تثبیت موقعیت جهانی

نویسنده: دکتر زهرا زمردی، دکترای روابط بین الملل و پژوهشگر مسائل خاورمیانه 

دیپلماسی ایرانی: 20 می 2022 سرانجام قطر موفق شد قراردادی بلندمدت به¬منظور صادرات گاز مایع (LNG) با آلمان به عنوان بزرگترین اقتصاد اروپایی امضا کند. پیش از این مذاکرات متعدد قطر و آلمان به سبب عدم توافق حول صادرات بلندمدت LNG به آلمان و نبود زیرساخت¬های لازم به توافقاتی قطعی منجر نشده بود. با  حمله روسیه به اوکراین و تلاش دولت¬های غربی برای کاهش گاز صادراتی از روسیه و تحریم و تضعیف مسکو، دوحه توانست به قراردادی بلندمدت و ارزشمند با آلمان دست یابد. بدین ترتیب سؤال مطرح این است که توافق قطر-آلمان حول صادرات گاز مایع قطر و ساخت دو پایانه LNG در آلمان دربردارنده چه نکات ضمنی است؟

در دوران جنگ سرد و از زمان ریاست جمهوری ریگان در ایالات متحده، واشنگتن به وابستگی اروپا به نفت و به ویژه گاز روسیه هشدار داد. پس از فروپاشی شوروی و وقفه در صادرات گاز متعاقب با بحران¬های 2005 و 2007 میلادی در اوکراین و به ویژه اشغال کریمه در سال 2013 از سوی روسیه، بارها تلاش به منظور کاهش وابستگی به گاز روسیه در دستورکار دولت های اروپایی قرار گرفت. اما با توجه به تسلط روسیه بر مسیرهای انتقال گاز و کشورهای صادرکننده گاز در آسیای مرکزی و به یمن تحریم های گسترده علیه ایران، موفقیتی برای دولت های اروپایی به منظور ساخت خطوط لوله ای مستقل از روسیه که بتواند نیازهای روزافزون اروپا را تأمین کند، حاصل نشد. 

با حمله روسیه به اوکراین بحث حول وابستگی دولت های اروپایی به گاز روسیه و اهرم قدرت انرژی مسکو در برابر غرب باردیگر شدت گرفت. با توجه به اینکه آلمان به عنوان بزرگترین قدرت اروپایی حدود 55 درصد گاز وارداتی خود را از روسیه و از طریق خطوط لوله مختلف تأمین می کند، بیش از هر کشور دیگر برای یافتن جایگزینی برای گاز روسیه تحت فشار قرار گرفت.
 قطر به عنوان سومین دارنده منابع گازی پس از روسیه و ایران و یکی از مهم ترین صادرکنندگان گاز مایع در جهان در غیاب ایران درصدد برآمد علاوه بر کنترل بازار شرق آسیا (حدود 80 درصد گاز وارداتی کشورهای شرق آسیا چون کره جنوبی، چین، ژاپن، هند و...) کنترل بازار اروپا را نیز به دست گیرد.  

لازم به ذکر است پیش از قرارداد میان دوحه برلین، گاز مایع قطر به کشورهای اروپایی چون بریتانیا و ایتالیا صادر می شد. در رابطه با توافق قطر با آلمان و تأکید و اصرار دوحه بر قراردادی بلندمدت می توان به نکات ذیل اشاره کرد:

اول آنکه انتقال گاز از طریق خطوط لوله مزایای بسیاری به نسبت LNG دارد. به عبارت دیگر انتقال گاز از طریق خطوط لوله پایایی و ثبات طولانی مدت در انتقال انرژی و در نتیجه امنیت انرژی را تضمین می¬کند. همچنین واردات گاز از طریق خطوط لوله به نسبت گاز مایع ارزان تر است و حجم میزان گاز صادراتی از طریق خطوط لوله به مراتب بیشتر است. درنهایت باید به میزان آلودگی کمتر انتقال گاز از طریق خطوط لوله نیز اشاره کرد.

دوم آنکه با توجه به مزایای ساخت خطوط لوله و هزینه های هنگفت صادرات LNG دولت قطر تنها درصورت قرارداد و ضمانتی بلندمدت تمایل به ارسال گاز مایع به آلمان را دارد. این مسئله به دو موضوع مهم بازمی گردد. با توجه به موقعیت ژئوپلیتیک ایران و درصورت لغو تحریم ها و ورود سرمایه گذاری خارجی در حوزه گازی، ایران بزرگترین رقیب گازی قطر و البته روسیه در اروپا می شود. 

علاوه بر ایران، جنگ اوکراین سرانجام به پایان میرسد و احتمال بازگشت روسیه به جامعه بین الملل و متعاقب با آن ازسرگیری انتقال گاز از طریق خطوط لوله وجود دارد. بنابراین قراردادی بلندمدت ضمانتی برای دوحه در راستای کنترل نسبی بازار بزرگترین قدرت اروپایی است.

و درنهایت اینکه شرایط منطقه ای و بین المللی فرصتی بی بدیل اقتصادی و سیاسی را در اختیار دوحه قرار داده است. به بیان دیگر باتوجه به موقعیت ژئوپلیتیک ایران و خطوط لوله گازی روسیه به اروپا، تنها همزمانی جنگ روسیه علیه اوکراین و تحریم های گسترده علیه ایران این امکان را به قطر داده است که نه تنها بازار مهم شرق آسیا را از آنِ خود کند بلکه به صورت تدریجی بازار اروپا را نیز در کنترل خود درآورد.

این مهم ازیک سو باتوجه به عصر جدید رقابت ها میان عرضه کنندگان انرژی حول یافتن مصرف کنندگان انرژی بردی بزرگ برای قطر به لحاظ اقتصادی است. از سوی دیگر به  حاظ سیاسی علاوه بر ارتقا جایگاه و پرستیژ دوحه، قدرت چانه زنی اش در مسائل بین المللی و البته در مقابل قدرت های منطقه خلیج فارس افزایش می یابد.