آیا جامعه بین المللی هنوز هم می تواند کارهای بزرگ انجام دهد؟

نویسنده: سید رحمان موسوی، عضو انجمن مطالعات سازمان ملل متحد 

دیپلماسی ایرانی: زمانی که هنری مورگنتائو، وزیر خزانه‌داری ایالات متحده، کنفرانس برتون وودز را تقریباً 80 سال پیش افتتاح کرد، به نمایندگان یادآوری کرد که شکست‌های همکاری بین‌المللی به رکود بزرگ، شکاف اجتماعی و در نهایت جنگ منجر شده است. او در پایان گفت: «رفاقت، مانند صلح، تقسیم‌ناپذیر است، ما نمی‌توانیم آن را در میان افراد خوش شانس پراکنده کنیم... فقر، هر کجا که باشد، برای همه ما تهدیدکننده است.» این پیام در طول اعصار صحبت می کند. ما دوباره با چالش های جهانی روبه رو هستیم که تنها از طریق همکاری های بین المللی قابل حل است. 

بخش های بزرگی از کشورهای در حال توسعه از رونق جهانی کنار گذاشته شده اند. فقر شدید در حال افزایش است. دستاوردهای سخت به دست آمده در سلامت، آموزش و تغذیه در معرض تهدید است؛ نابرابری‌های اقتصادی زشت بین کشورها و درون کشورها در حال گسترش است. پنجره فرصت برای جلوگیری از یک فاجعه آب و هوایی در آستانه بسته شدن است. و با این حال، همکاری چندجانبه به دلیل رضایت، رقابت‌های کوچک و ناسیونالیسم درون‌نگر فلج شده است. 

نشست‌های بهار صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی را در نظر بگیرید، که فرصتی برای بسیج منابع مالی مورد نیاز برای جلوگیری از معکوس شدن کلی پیشرفت به سوی اهداف توسعه پایدار 2030 (SDGs) فراهم کرد. در عوض، دولت‌های غربی و گروه 20 بدون برنامه مشترک وارد شدند، یک هفته را صرف مبادله افعال کردند و جهان را با مجموعه‌ای از اعلامیه‌های مبهم و نامنسجم ترک کردند. 

ما نمی توانیم شکست های رهبری در این مقیاس را تحمل کنیم. صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی، ستون‌های دوقلوی سیستم برتون وودز، باید در مرکز همکاری‌های بین‌المللی در پاسخ به چالش‌های تعیین‌کننده‌ای که نسل ما با آن روبه‌رو است، با شروع بهبودی دولایه‌ای از رکود اقتصادی ناشی از کووید-۱۹ آغاز شود. بر خلاف اقتصادهای پیشرفته که در پشت برنامه های مالی و واکسیناسیون گسترده دولتی بهبود یافته اند، بسیاری از اقتصادهای در حال توسعه آسیب های عمیقی را متحمل شده اند. رشد کند شده، درآمدهای مالیاتی کاهش یافته است، و دو سوم کشورهای کم درآمد یا در معرض مشکلات بدهی هستند یا در معرض خطر. صندوق بین‌المللی پول تخمین می‌زند که فقیرترین کشورها به ۴۵۰ میلیارد دلار برای بازگشت به مسیر توسعه قبل از همه‌گیری نیاز دارند. 

فشارهای بودجه ظرفیت دولت ها را برای دفاع از دستاوردهای توسعه انسانی محدود می کند. این همه‌گیری تقریباً 100 میلیون نفر را به فقر شدید سوق داد. قطع شبکه‌های ایمنی و جنگ روسیه در اوکراین به تورم قیمت مواد غذایی دامن زده و شبح افزایش سوءتغذیه یا حتی قحطی را در برخی از نقاط جهان افزایش می‌دهد. بیشتر از 40 کشور برای بدهی‌های خود خرج می‌کنند تا سلامت عمومی و بودجه‌های آموزشی کاهش می‌یابد، حتی با بازگشت میلیون‌ها نفر از محروم‌ترین کودکان جهان به کلاس‌های درس که متحمل زیان‌های یادگیری ناشی از تعطیلی مدارس مرتبط با بیماری همه‌گیر هستند. 

اهداف توافقنامه آب و هوای پاریس 2015 زمانی که دولت‌ها هفت سال پیش به برنامه توسعه پایدار متعهد شدند، پذیرفتند که رویکرد جدید جسورانه‌ای را برای تأمین منابع مالی توسعه داشته باشند که «میلیاردها را به تریلیون‌ها» تبدیل کند. معماران سیستم برتون وودز وسیله نقلیه ای را برای انجام این کار در قالب بانک های توسعه چند جانبه (MDB) ایجاد کردند. سیستم MDB که برای حمایت از بازسازی اروپای پس از جنگ طراحی شده است – بانک جهانی و همتایان منطقه‌ای آن – یک مدل مالی ساده اما قدرتمند را در بر می‌گیرد. با مقادیر اندکی از سرمایه پرداخت شده که توسط ضمانت‌های بسیار بزرگ‌تر دولتی ("سرمایه قابل فراخوان") پشتیبانی می‌شود، MDB می‌تواند از رتبه‌بندی اعتباری AAA خود برای انتشار اوراق قرضه با نرخ بهره پایین و اعطای وام به کشورهای در حال توسعه استفاده و عملاً منابع مالی خصوصی را برای سرمایه‌گذاری عمومی بسیج کند. بانک جهانی، بزرگترین MDB، تنها 19 میلیارد دلار سرمایه پرداخت شده و 278 میلیارد دلار سرمایه قابل پرداخت دارد. 

تامین مالی چندجانبه اثرات مضاعفی دارد که کمک های دوجانبه نمی توانند آن را تکرار کنند. هر 1 دلار سرمایه گذاری شده در بانک جهانی از طریق سرمایه پرداخت شده، 4 دلار سرمایه جدید را بسیج می کند. با این حال، سیستم MDB در بهترین حالت به طور ضعیفی مورد سوء استفاده قرار می گیرد. به غیر از تسهیلات وام های نرم، انجمن توسعه بین المللی، سیستم بانک جهانی نقشی کمرنگ در حمایت از کشورهای در حال توسعه در طول همه گیری ایفا کرد و سبد مالی MDB ها برای مداخلات اقلیمی در کشورهای با درآمد کم و متوسط فقط 38 میلیارد دلار است. در حالی که MDBها (به ویژه بانک توسعه آفریقا) دارای سرمایه کم هستند، مشکل بزرگتر محافظه کاری عمیقاً ریشه دار در حاکمیت مالی است. 

سهامداران عمده – دولت های ایالات متحده و اروپا – از ادغام ضمانت های سرمایه قابل پرداخت در عملیات وام خودداری می کنند. محققان موسسه توسعه خارج از کشور تخمین می‌زنند که تغییر این قانون می‌تواند 1.3 تریلیون دلار اضافی را بسیج کند، تنها با یک تغییر جزئی در رتبه‌بندی اعتباری و هزینه‌های استقراض. جانت یلن، وزیر خزانه داری ایالات متحده، در سخنرانی در جلسات بهاری، از شکست MDB ها در بسیج تریلیون ها مورد نیاز برای بهبود بیماری همه گیر ابراز تاسف کرد. با این حال، دولت بایدن نتوانسته قوانین مربوط به سرمایه قابل پرداخت را اصلاح کند. تلاش‌های دیگر برای نوآوری به یک دیوار آجری بوروکراتیک برخورد کرده است. 

گوردون براون، فرستاده ویژه سازمان ملل متحد برای آموزش جهانی، سیستمی از کمک های مالی و ضمانت های متوسط را پیشنهاد کرده است که می تواند بودجه MDB برای آموزش را دو برابر و 10 میلیارد دلار را باز کند. با این حال، حتی در مواجهه با بحران آموزشی بی‌سابقه، کمک‌کنندگان در اقدامی ناکام مانده‌اند. 

متأسفانه، این فقط دستور کار MDB نیست که گیر کرده است. 9 ماه پس از تعهد دولت های گروه 20 به اختصاص 100 میلیارد دلار از مجوز جدید صندوق بین المللی پول (SDR ها، دارایی ذخیره صندوق) به کشورهای فقیر، حتی یک سنت نیز واریز نشده است. 

در همین حال، با افزایش ۴۵ درصدی خدمات بدهی در سال جاری – که بیشتر آن به طلبکاران تجاری و چین می‌رسد – سرمایه‌گذاری‌های حیاتی در حال از بین رفتن هستند و خطر نکول‌های بی‌نظم دولت‌ها در حال افزایش است. 

با این حال، نسبت به یک سال پیش به چارچوب جامع کاهش بدهی نزدیک‌تر نیستیم. با عمیق‌تر شدن بحران ناشی از کووید-19، برخی از مفسران خواستار یک سیستم جدید برتون وودز شده‌اند. آنها یک نکته دارند. بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول، سیستم‌های حکومتی غیرقابل پیش‌بینی تحت سلطه غرب را حفظ می‌کنند. اما آنچه در پاسخ به چالش‌های تعریف‌کننده توسعه انسانی امروز وجود ندارد، معماری مالی نیست، بلکه احساس فوریت، هدف مشترک و تلاش مشترکی است که کنفرانس اصلی برتون وودز را تعریف کرد.