محمد هاشم اشجع زاده در گفت و گوی اختصاصی با دیپلماسی ایرانی:
واردات چای سریلانکایی به معنای «تهاتر» و سیاست خودخواسته «نفت در برابر غذا» نیست/ گسترش هر چه بیشتر روابط تهران - کلمبو در سایه نگاه جدید و اهتمام دولت رئیسی
دیپلماسی ایرانی – سند یا یادداشت تفاهم مشترک بین جمهوری اسلامی ایران و سریلانکا پیرامون نحوه بازپرداخت بدهی ۲۵۱ میلیون دلاری کلمبو با فروش ماهانه ۵ میلیون دلار چای طی مدت چهار سال به تهران با حواشی و انتقادات و همچنین استقبال و حمایت هایی در سطح محافل رسانه‌ای، سیاسی و کارشناسی همراه شد. پیرو این فضای دوگانه، منتقدان با حمله به توافق مذکور آن را یکی از نقاط ضعف عملکرد تهران و هدر دادن سرمایه‌های کشور و پول نفت می دانند، در مقابل برخی از رسانه ها و جریان های منتسب به دولت و حامی دولت از این سند تفاهم استقبال کردند و آن را یک اقدام هوشمندانه برای بازپرداخت بدهی سریلانکا به ایران می‌دانند. دیپلماسی ایرانی در گفت وگویی با محمد هاشم اشجع زاده، سفیر فعلی جمهوری اسلامی ایران در سریلانکا به بررسی هر چه دقیق تر جزئیات این توافق و انتقادات وارده پرداخت است در ادامه از نظر می گذرانید
حضرتعالی دیروز سه شنبه گفت و گویی با رسانه های داخلی کشور در خصوص تفاهم مشترک تهران - کلمبو پیرامون نحوه وصول مطالبه ۲۵۱ میلیون دلاری جمهوری اسلامی که حدود ۹ سال به تعویق افتاده است، داشتید. در مصاحبه مذکور روشنگری لازمی راجع به دلیل یا دلایل این تاخیر ۹ ساله سریلانکا برای بازپرداخت بدهی خود ارائه نکردید. حال به صورت مشخص از شما به عنوان سفیر جمهوری اسلامی ایران در سریلانکا سوال می کنم که دلیل و دلایل این تاخیر چیست؟ آیا تبعات مخرب عدم تصویب لوایح باقیمانده FATF و قرار داشتن ایران در لیست سیاه این کارگروه مالی باعث شده مطالبه 9 ساله کماکان پرداخت نشود یا تحریم های آمریکا و سیاست فشار حداکثری واشنگتن یا عدم توان بازپرداخت کلمبو به دلیل بحران اقتصادی سریلانکا باز می‌گردد و یا اینکه دلایل دیگری برای این مهم وجود دارد؟
ابتدا به ساکن لازم است که عنوان کنم هدف من از انجام این مصاحبه روشنگری برای مردم عزیر ایران است. چون برای شخص من اهمیت ویژه ای دارد که مردم ایران در خصوص این تفاهم مشترک بین ایران سریلانکا آگاهی لازم را داشته باشند. همانگونه که استحضار دارید این بدهی سریلانکایی ها که قریب به 9 سال طول کشیده است اساسا به ارسال دو محموله نفتی در زمان دولت اسبق یعنی دولت احمدی نژاد باز می‌گردد، منتهی پرداخت پول این دو محموله نفتی با تشدید تحریم های جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۱۲ مقارن و مصادف شد. لذا کلمبو عملاً نتوانست این بدهی را به تهران پرداخت کند. در این مدت 9 سال هم وزارتخانه ها، نهادها، سازمان‌ها و ارگان‌های مختلفی در داخل کشور رایزنی‌ها و تلاش‌های جدی کردند تا روش های مختلفی برای وصول این بدهی در دستور کار قرار گیرد که متاسفانه هیچ کدام اثربخش نبود و نهایتاهیچ کدام هم به جایی نرسید؛ این اثر بخش نبودن متاثر از چند دلیل بود. اول همانگونه که اشاره کردید مسئله توان مالی کشور سریلانکا به دلیل بحران اقتصادی این کشور است. به هر حال این کشور اقتصاد چندان قوی ندارد و در کنار آن تحریم های جهانی علیه جمهوری اسلامی ایران هم فشار زیادی به کلمبو وارد می کرد که نتواند بدهی خود را به تهران پرداخت کند. از همه مهمتر، اقتصاد سریلانکا وابستگی مستقیمی به نگاه ایالات متحده آمریکا دارد. لذا کلمبو به هیچ عنوان توان و تمایلی نداشت که با بازپرداخت این بدهی به تهران، خود را با کاخ سفید سرشاخ کند. در ضمن این پول رقم کمی نبود که بخواهیم آن را در حد ۱ میلیون دلار، ۲ میلیون دلار یا ۱۰ میلیون دلار فرض کنیم که سریلانکا بتواند از مسیرهای دیگر این بدهی را به ایران پرداخت کند. چون رقم این بدهی ۲۵۱ میلیون دلار بود کلمبو از هر مسیری به دنبال پرداخت این بدهی خود می بود و این انتقالات مالی را در فضای بین‌المللی انجام می‌داد به سرعت مشخص می‌شد، به همین دلیل نزدیک به ۹ سال پرداخت این بدهی سریلانکا به ایران به طول انجامید. اما از زمانی که من به عنوان سفیر جمهوری اسلامی ایران در کلمبو آغاز به کار کردم تمام هم و غم و تلاش خود را برای پرداخت این بدهی به ایران به کار بستم. من سعی کردم حالا که مشکلاتی در خصوص پرداخت نقدی و دلاری این بدهی از سوی سریلانکا به ایران وجود دارد، می‌توان از مسیرهای دیگری و به شیوه‌های متفاوتی این طلب خود را از کلمبو وصول کرد. پیرو این نکته مذاکرت و رایزنی های مختلفی انجام گرفت و سعی شد که این پول به طرق مختلف وصول شود. طی توافقی که با وزارت صنعت، معدن و تجارت صورت گرفت قرار شد بدهی ۲۵۱ میلیون دلاری به صورت فروش چای سریلانکایی به ایران وصول شود.
بعد از رسانه ای شدن سند تفاهم مشترک جمهوری اسلامی ایران و سریلانکا برای بازپرداخت بدهی ۲۵۱ میلیون دلاری این کشور به تهران از طریق صادرات ماهانه ۵ میلیون دلار چای به مدت ۴ سال شاهد یک فضای دوگانه سیاسی و رسانه‌ای در این خصوص بودیم. برخی آن را یکی از نقاط ضعف عملکرد تهران و هدر دادن سرمایه‌های کشور و پول نفت می دانند، در مقابل برخی از رسانه ها و جریان های منتسب به دولت و حامی دولت از این سند تفاهم استقبال کردند و آن را یک اقدام هوشمندانه برای بازپرداخت بدهی سریلانکا به ایران می‌دانند. در این خصوص حضرتعالی در مصاحبه دیروز صراحتا بیان داشتید که « واقعا استفاده از واژه تهاتر را برای این تفاهم صحیح نمی‌دانم و در واقع ما آن را تهاتر نمی‌دانیم، بلکه روشی برای وصول بدهی درازمدت سریلانکا به کشورمان است»، هر چند که به نظر می رسد این موضع گیری شما بیشتر بازی با کلمات است و گرنه فروش نفت و در ازایش گرفتن چای همان «تهاتر» کالایی و در بدترین سناریو نوعی از شیوه خود خواسته «نفت در برابر غذا» است، اما با اینحال ارزیابی شما در این خصوص چیست؟
ببینید واقعیت امر آن است که شیوه تهاتر در داخل ایران مخالفان و موافقانی دارد که بسیار هم طبیعی است، اما به طور مشخص در سریلانکا تا به اکنون تهاتر کالایی در برابر نفت شکل نگرفته است. ضمن اینکه تهاتر واقعاً یکی از راهکارهای مورد استفاده و امتحان پس داده در برهه ها، مقاطع و دوره های سخت است. برای مثال در برهه فعلی که ما دچار مشکلات ناشی از تحریم‌های ظالمانه و یکجانبه رژیم آمریکا هستیم، باید واقعیت را بپذیریم و از این شیوه ها استفاده کنیم. من صادقانه در مصاحبه با شما عنوان می‌کنم که بله در کشور مشکلاتی وجود دارد، اما همانگونه که دولت محترم سید ابراهیم رئیسی بارها مطرح کرده اند و رئیس‌جمهور محترم هم بر آن تاکید داشته است، نمی‌توانیم در این شرایط دست روی دست بگذاریم و زانوی غم بغل بگیریم که تحریم‌های ظالمانه کی لغو می شود تا ما بتوانیم آزادانه نفت خود را بفروشیم و پول آن را به کشور بازگردانیم؛ باور کنید در دولت هم کسی از این وضعیت خوشحال نیست، اما ما نمی‌توانیم اکنون کشور را معطل زیاده‌خواهی آمریکا بگذاریم. باید در شرایط کنونی فرض را بر این گذاشت که تحریم‌ها کماکان به قوت خود باقی است. پس ما در این شرایط باید به فکر راه حل برای تعدیل و حل مشکلات باشیم؛ خوب سند تفاهم با کلمبو که در دستور کار قرار گرفته یکی از این راهکارها است. ضمنا کسی که این راهکار را پیش می گیرد لزوما با آن موافق نیست، اما در وضعیت کنونی که ما از ابعاد مختلف شاهد تحریم‌های ظالمانه رژیم آمریکا هستیم چاره ای وجود ندارد. ضمن اینکه تهاتر یک بحث یکطرفه نیست، بلکه یک شیوه ای که باید در چارچوب توافقات دوجانبه با کشور دیگر انجام شود. یعنی کشور مقابل با ایران هم باید این آمادگی را برای تهاتر کالایی با ما داشته باشد. من به عنوان سفیر جمهوری اسلامی ایران عنوان می کنم سریلانکا تا به اکنون به صورت مشخص تهاتر کالایی با ایران نداشته است، نه تنها با ایران که سریلانکا با هیچ کشوری تهاتر کالایی نداشته است. بنابراین من تلاش کردم با این سند تفاهم مشترک یک شیوه برای پرداخت بدهی ۲۵۱ میلیون دلاری سریلانکا به ایران که به مدت ۹ سال است که به تعویق افتاده در دستور کار قرار گیرد. ما دو محموله نفتی را ۱۲ سال پیش به سریلانکا فروختیم و پول این دو محموله قریب به یک دهه است که پرداخت نشده است، ما باید واقعیت را ببینیم و در شرایط کنونی متناسب با وضعیت تصمیم درست و کاربردی را اتخاذ کنیم. پس ما تا به اکنون تهاتری با سریلانکا نداشتیم و این سند تفاهم مشترک هم به معنای تا تهاتر نیست، بلکه سعی شده است که بدهی ۹ ساله سریلانکا به ما از طریق صادرات چای به ایران پرداخت شود. اگر ما این کار را نمی کردیم یقین بدانید سریلانکا تا مدت ها تلاشی برای پرداخت این بدهی ۲۵۱ میلیون دلاری به ایران نداشت. ما باید این طلب را در این شرایط و وضعیت نابسامان اقتصادی کشور وصول می کردیم. یک دلار هم یک دلار است. بهترین شیوه همین خرید محصولات به خصوص چای بود. چون چای یکی از مرغوب ترین کالاها و محصولات سریلانکا است. در ضمن چای یک محصول مورد نیاز بازار ایران است. بنابراین تهاتر، شیوه وصول یا هر کلمه دیگری که می خواهیم روی آن بگذارید. من کاری ندارم که بگویم با کلمات بازی شده است یا نه؛ منتقدان و رسانه‌ها هرگونه که می‌خواهند از این سند تفاهم مشترک برداشت و تفسیر خود را داشته باشند، اما واقعاً نفس و اساس این سند تفاهم بر این است که در شرایط کنونی کشور، هم از خروج ارز از کشور جلوگیری کنیم، هم طلب خود را از کشوری مانند سریلانکا وصول کنیم و هم در مقابلش کالایی مانند چای که مورد نیاز ایران است به کشور وارد شود؛ کجای این کار اشکال دارد؟!
یکی از مهمترین حواشی یا مهمترین حاشیه سند تفاهم مشترک جمهوری اسلامی ایران و سریلانکا ناظر به صادرات ماهانه ۵ میلیون دلار چای به ایران به مدت چهار سال ناظر به کیفیت چای صادراتی به ایران است. در این رابطه بسیاری معتقدند سریلانکا چای درجه ۲ و درجه ۳ خود را به ایران برای بازپرداخت بدهی ۲۵۱ میلیون دلاری صادر می کند، هرچند که در مصاحبه دیروز حضرتعالی شایعه واردات چای درجه ۲ و درجه ۳ از سریلانکا را رد کردید، اما در همین مصاحبه عنوان داشتید: «تجاری که در حال فعالیت در سریلانکا هستند، تجار شریفی هستند که سعی دارند چای با کیفیت وارد کشور کنند، اما اگر چای نامناسب وارد شود مشکل ناشی از این تفاهم نیست.» با توجه به همین جمله به نظر می‌رسد حضرتعالی هم مسئله احتمال ورود چای درجه ۲ و درجه ۳ از سریلانکا به ایران را به طور کامل رد نمی کنید. حال به طور مشخص حضرتعالی می توانید نظارتی روی عملکرد تجار سریلانکایی، بازرگانان ایرانی و کیفیت چای صادراتی به ایران داشته باشید؟
ببینید این وظیفه سفیر نیست که به طور مستقیم به کیفیت چای صادراتی از سریلانکا به ایران و یا عملکرد تجار ایرانی و بازرگانان سریلانکایی ورود پیدا کند. وظیفه من به عنوان سفیر جمهوری اسلامی ایران در سریلانکا این بوده که بدهی ۲۵۱ میلیون دلاری سریلانکا که به مدت ۹ سال به تاخیر افتاده است به ایران پرداخت شود. بنابراین من در این مدتی به عنوان سفیر در کلمبو انجام وظیفه می‌کنم تمام تلاش خود را به کار بستم که از طرق مختلف این بدهی که در حقیقت پول مردم عزیز ایران است پرداخت شود. در این هم رابطه سعی کردیم که از ورود مستقیم دولت ایران به نحوه کار تجار ایرانی خودداری کنیم. به هر حال تجار ایرانی با شرکت ها و بازرگانان سریلانکایی از قدیم مراودات خود را داشته اند و با هم تفاهم می‌کردند که هر چایی را با هر کیفیتی که می خواستند طبق توافق و قراردادی مشخص این چای به مبلغ مشخصی خریداری شود. تاجر ایرانی مبلغ ریالی قرارداد را به بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به عنوان بانک عامل پرداخت می کرد و در مقابل بانک مرکزی هم برای این قرارداد حواله ارزی اختصاص می داد. اکنون در سایه این تفاهم تمام این مراحل دوباره انجام می‌شود، اما زمانی که به اختصاص ارز توسط بانک مرکزی ایران می‌رسیم، بانک مرکزی ایران ادعا می کند که پنج میلیون دلار در حساب بانک های سریلانکا دارد و پول این قرارداد را دولت سریلانکا خواهد داد، لذا شرکت یا تاجر سریلانکایی هم به اعتبار دولت کلمبو این چای را به ایران صادر می‌کند. بعد تاجر سریلانکایی با دولت متبوع کشور خود حساب و کتاب می کند که این دیگر ارتباطی به دولت ایران و تاجر ایرانی ندارد. ضمن اینکه شما به کیفیت پایین چای صادراتی از سریلانکا به ایران اشاره داشتید که شما و منتقدان این تفاهم مشترک آن را مطرح می کنید، من این مسئله را حمل به صحت می گذارم، چون منتقدان اطلاع دقیق و جزئی از تفاهم صورت گرفته، نحوه کار بازرگانان ایرانی، تجار سریلانکایی و کیفیت چای این کشور ندارند. مضافا تاکید می کنم دولت ایران و سفارت ما در سریلانکا و شخص بنده به عنوان سفیر جمهوری اسلامی ایران در کلمبو واقعاً از ورود مستقیم به نحوه کار تجار ایرانی، بازرگانان سریلانکایی و همچنین کیفیت چای صادراتی به ایران خودداری می‌کنیم و ورود مستقیمی به این مسئله نکرده‌ایم چون تجاری که در حال فعالیت در سریلانکا هستند، تجار شریفی هستند که سعی دارند چای با کیفیت وارد کشور کنند.
در مصاحبه دیروز خود عنوان داشتید: «نکته ای در سند تفاهم ایران و سریلانکا که به نظر اقدام مهمی است، توقف اجرای تفاهم در صورت لغو تحریم‌ها بود. به این معنا که هر زمان تحریم‌های ظالمانه علیه کشورمان لغو شود، این تفاهم متوقف و باقی بدهی باید از طریق سیستم‌های معمول بانکی با سود آن پرداخت شود. اینها شاید نکات جزئی باشد، اما نشان از دقت در مذاکرات است.» حال پیرو همین جمله شما اگر مذاکرات وین نهایتاً به احیای برجام و لغو تحریم‌ها منتهی شود امکان کنار گذاشتن این تفاهم مشترک بین تهران و کلمبو وجود دارد، چون اگرچه با احیای برجام شاهد لغو تحریم های آمریکا خواهیم بود، اما از آن طرف، هم تبعات مخرب حوزه پولی، مالی و بانکی ایران در سطح جهانی به دلیل نپیوستن به FATF کماکان به قوت خود باقی است و از همه مهمتر در شرایط کنونی سریلانکا به دلیل انباشت حجم بالای بدهی ها در یک بحران اقتصادی به سر می برد. لذا کماکان کلمبو توان بازپرداخت این بدهی را نخواهد داشت؟
همان گونه که به درستی اشاره داشتید نکته مهمی که طی رایزنی با طرف سریلانکایی در خصوص این سند تفاهم مشترک پیرامون پرداخت بدهی به ایران به آن توجه شد توقف اجرای تفاهم در صورت لغو تحریم‌ها بود. به این معنا که هر زمان تحریم‌های ظالمانه علیه کشورمان لغو شود، این تفاهم متوقف و باقی بدهی باید از طریق سیستم‌های معمول بانکی با سود آن پرداخت شود. لذا ما پیش بینی لازم را در خصوص پرداخت مابقی بدهی به طور مستقیم و از طریق شیوه بانکی را در این سند تفاهم با کلمبو کرده‌ایم. یعنی یکی از بندهای مشخص این سند تفاهم و قرارداد بین ما و سریلانکا این است که در صورت مهیا بودن شرایط باید باقیمانده طلب به صورت مستقیم، دلاری و از شیوه بانکی به ایران پرداخت شود، اما تا زمانی که شرایط کنونی برقرار است، ذیل این سند تفاهم مشترک، سریلانکا باید ماهانه حدود پنج میلیون دلار به ایران چای صادر کند. البته من امیدوارم که ان شالله هر چه زودتر مذاکرات وین به نتیجه برسد و شاهد لغو تحریم‌های ظالمانه و یکجانبه رژیم ایالات متحده باشیم و مشکلات کشور حل شود، اما واقعا نمی توان پیش بینی دقیق و صددرصدی از وضعیت فردا، یک هفته، یک ماه و یک سال آینده داشته باشیم و دست روی دست بگذاریم که مذاکرت به نتیجه می رسد یا خیر. به قول شما حتی اگر مذاکرات به نتیجه برسد و شاهد لغو تحریم ها باشیم از آن سو زیاده‌خواهی‌های مربوط به FATF یا از همه مهمتر نبود توان مالی بازپرداخت این بدهی از سوی سریلانکا را هم باید در نظر گرفت. پس در این مقطع اگر بخواهیم سهم هر کدام از این پارامترها را مد نظر قرار دهیم یک پیش بینی است که احتمال وقوع آن وجود دارد و به همان اندازه احتمال عدم وقوع آن را هم می توان تصور کرد. لذا بهترین سناریو پیش بردن همین سند تفاهم مشترک است تا بتوان بدهی ۹ ساله سریلانکا به ایران پرداخت شود. ضمن اینکه شما به FATF اشاره کردید. در همین مدت متاسفانه حساب چند تاجر و بازرگان ایرانی به دلیل FATF در سریلانکا بسته شد. بانک ها و موسسات سریلانکایی صراحت گفته اند که به دلیل مقررات FATF حساب این تاجران و بازرگانان ایرانی در سریلانکا بسته شده است. به هر حال بعد از مدت‌ها سریلانکا از لیست خاکستری FATF خارج شده است، لذا کلمبو حساسیت جدی روی خروج از فهرست سبز و بازگشت به فهرست خاکستری دارد. در نتیجه از انجام برخی اقدامات مالی و بانکی مشکوک با کشورهایی که در لیست خاکستری و به خصوص لیست سیاه FATF قرار دارند خودداری می کند. بنابراین ما در این مرحله و در این مقطع نمی‌دانیم مشکلات چگونه حل و فصل خواهد شد. اگر فردا مذاکرات به نتیجه برسد و تحریم‌ها لغو شود آن زمان شیوه دیگری برای پرداخت باقی بدهی از سوی سریلانکا اتخاذ می‌شود. چو فردا شود فکر فردا کنیم، اگر آن زمان تحریم ها لغو شود، آنقدر مذاکره و رایزنی خواهیم کرد که این بدهی ها به صورت مستقیم و به شیوه بانکی به ایران پرداخت شود.
در طول مصاحبه به طور مکرر از عدم توان بازپرداخت بدهی توسط سریلانکا به دلیل بحران اقتصادی این کشور یاد شد. در این این رابطه برخی از اخبار واصله حکایت از آن دارد که سریلانکا عملاً در آستانه ورشکستگی قرار دارد. چرا که دولت سریلانکا به‌خاطر بحران اقتصادی ناشی از کرونا و سررسید میلیاردها دلار بدهی به چین با کمبود شدید منابع مالی مواجه است. در این رابطه دولت و بخش خصوصی سریلانکا در سال جاری متعهد به بازپرداخت ۷.۳ میلیارد دلار وام داخلی و خارجی هستند، این در حالی است که بنابر آخرین آمارهای بانک مرکزی سریلانکا، ذخایر ارزی این کشور تا نوامبر سال گذشته (۲۰۲۱) یعنی دو ماه پیش فقط ۱.۶ میلیارد دلار بوده است. آیا به واقع سریلانکا در آستانه ورشکستگی اقتصادی قرار دارد؟
من واقعا نمی خواهم از کلمه ورشکستگی برای اقتصاد سریلانکا استفاده کنم. بله اقتصاد این کشور دچار مشکل و بحران جدی است. متاسفانه ذخایر ارزی سریلانکا به پایین‌ترین حد خود رسیده است. دلیل آن در همان نکاتی بود که شما به آن اشاره کردید. به هر حال شیوع بیماری کرونا ضربه جدی به اقتصاد این کشور وارد کرد، چراکه سریلانکا چند منبع عمده درآمد دارد که مهمترین آن صنعت توریسم است که سالانه حدود ۶ میلیارد دلار ارز وارد سریلانکا می کرد، اما به دلیل شیوع کرونا و قرنطینه عملاً این درآمد به صفر رسید. منبع دیگر صنعت پوشاک و صادرات پوشاک سریلانکا به دیگر کشورها بود که با شیوع کرونا صادرات پوشاک هم تحت الشعاع قرار گرفت. چون برای مثال زمانی که در اروپا مسئله قرنطینه و عدم مبادلات هوایی، زمینی و دریایی اجرایی می شود طبیعتا صادرات سریلانکا هم کاهش پیدا می‌کند. منبع دیگر درآمد سریلانکا به ورود ارز کارگران سریلانکایی در دیگر کشورها باز می گشت که آن هم که به دلیل شیوع بیماری کرونا کاهش پیدا کرد. چون کرونا سبب شد درآمدهای ارزی ارسالی این کارگران به داخل سریلانکا تقریبا صفر شود. به همین دلایل عملا سریلانکا دچار مشکلات و بحران اقتصادی شد. اما در خصوص نقش چین در بحران اقتصادی سریلانکا که در سوال شما به آن اشاره شد باید عنوان کرد چینی ها همواره به دنبال سرمایه‌گذاری بلند مدت در سریلانکا و دیگر کشورهای جهان هستند. برای مثال چین در بندر «هامبانتونا» در سریلانکا اقدام به سرمایه‌گذاری کرده است تا از یک ظرفیت مغفول مانده در این کشور استفاده کند. یعنی این ظرفیت که در بندر مومبای هند وجود داشته است اکنون به سمت بندر «هامبانتونا» تغییر پیدا کرده است. خوب چین حدود یک میلیارد دلار وام به سریلانکا داده بود، اما وقتی که سریلانکا قادر نبود بدهی خود را به چینی ها پرداخت کند، کلمبو بنادر «هامبانتونا» را چند سال به چینی ها اجاره داده است. پیرو این نکته چین هم سرمایه‌گذاری جدی را در پروژه های کلان بندر «هامبانتونا» طی سال های اخیر اجرایی کرده است. حال نکته اینجاست که یک زمان دولت کلمبو وامی را از دیگر کشورها می گیرد و به جای توسعه و رونق اقتصادی آن را صرف پرداخت حقوق ها، درآمدهای جاری دولت و واردات کالاهای اساسی می کند که این مسئله بسیار خطرناک است و باعث شده تا بخشی از بحران اقتصادی سریلانکا متاثر از این مسئله باشد. با این وجود سریلانکا اگر چه اکنون دچار مشکل مالی است، اما بیشتر سرمایه گذاری چینی ها روی بندر کلمبو، بندر «هامبانتونا» و بنادر دیگر و پروژه های مهم راه سازی می تواند کمک کننده باشد. ضمنا مقامات دولت سریلانکا امیدوارند که بعد از بیماری کرونا وضعیت اقتصادی این کشور بهبود پیدا کند، خصوصاً که واکسیناسیون حدود ۷۰ درصد مردم سریلانکا انجام شده است. بنابراین این امید وجود دارد که در کوتاه مدت شاهد رونق اقتصادی به دلیل احیای صنعت توریسم، صادرات کالاها و پوشاک سریلانکا باشیم.
مشخصا به نقش چینی ها در اجاره بندر «هامبانتونا» اشاره کردید. در این بین چین با دادن وام به دولت‌ها، پروژه‌های صنعتی و تجاری کشورها را به گروگان می‌گیرد؛ پیرو نکته یاد شده اتفاقا دولت سریلانکا به‌خاطر عدم توانایی بازپرداخت وام ۳۶۱ میلیون دلاری به «اگزیم بانک» چین برای توسعه بندر هامبانتونا، مجبور شد این بندر را در سال ۲۰۱۷ برای ۹۹ سال به چین اجاره دهد. حال تا چه اندازه بحران کنونی اقتصادی سریلانکا متاثر از استعار و استثمار نوین چین است. چرا که به هر حال ذیل پروژه «تله وام چین»، سریلانکا با اقتصادی ۸۰ میلیارد دلاری حدود پنج میلیارد دلار به چین بدهکار است و در عین حال سال گذشته نیز همین دولت مقروض کلمبو دوباره مجبور شد که یک میلیارد دلار دیگر از چین وام بگیرد؟
واقعیت امر آن است که پاسخ به این سوال شما مشکل است. چون به هر حال باید بپذیریم که سریلانکا کشور فقیری است و توان اقتصادی چندان بالایی ندارد و منابع درآمدی کشور بسیار محدود است، اما با این وجود من معتقدم اکنون یک بزرگنمایی از مشکلات اقتصادی و بحران کنونی در سریلانکا توسط رسانه‌های کشورهای همسایه و فرامنطقه ای و به خصوص آمریکایی‌ها در دستور کار قرار گرفته است. چون آمریکا به هیچ وجه تمایل ندارد که چین در سریلانکا سرمایه‌گذاری‌های کلان و گسترده تجاری انجام دهد تا صاحب نفوذ شود. در این رابطه مایک پمپئو، وزیر امور خارجه سابق دولت ترامپ در ماه های پایانی دولت قبلی صراحتا عنوان داشت که کاخ سفید از نفوذ چین در سریلانکا بسیار نگران است و در این خصوص هشدار جدی به مقامات کلمبو نسبت به توقف اقدامات و برنامه های بلندمدت چین با هدف نفوذ در این کشور داد. البته من نمی خواهم نقش چین را در شکل گیری بخشی از بحران اقتصادی فعلی سریلانکا نادیده بگیرم و بگویم این مسئله موضوعیت ندارد، همچنانی که در خود داخل سریلانکا هم اکنون تحلیل‌های متفاوت در میان رسانه ها و کارشناسان پیرامون نقش چین در بحران اقتصادی سریلانکا مطرح است. به هر حال نقش وام های چین و سودی که چینی ها روی این وام ها از دیگر کشورها می‌گیرند و همچنین انحصار طلبی اقتصادی چینی ها در سریلانکا در تشدید بحران اقتصادی کشور موثر است، اما در عین حال من معتقدم نوعی بزرگنمایی هم توسط رسانه‌های همسو با آمریکا در دستور کار است تا از نفوذ بیشتر چین در سریلانکا جلوگیری شود.
با روی کارآمدن دولت سید ابراهیم رئیسی عنوان شده است که محور سیاست خارجی دولت سیزدهم توجه به همسایگان و نقاط مغفول مانده‌ای مانند آسیای میانه، جنوب آسیا، آفریقا، آمریکای لاتین و ... است که در دولت حسن روحانی به دلیل توجه بیش از حد به اروپا و آمریکا، ذیل سیاست نگاه به غرب و گذاشتن تمام تخم مرغ های سیاست خارجی در سبد برجام آنها را نادیده گرفته بود. آیا در دولت جدید اهتمامی برای تعمیق مناسبات بین تهران و کلمبو وجود دارد؟
قطعاً وجود دارد. این توجه به تعمیق مناسبات با همسایگان در دولت محترم سید ابراهیم‌رئیسی دوچندان شده است. در همین مدت کوتاهی که شاهد روی کار آمدن دولت جدید بوده ایم رایزنی ها، مذاکرات و گفت‌وگوهای دو جانبه و چند جانبه ای با حضور وزارت امور خارجه، وزارت اقتصاد، وزارت صنعت، معدن و تجارت و دیگر وزارتخانه ها در دستور کار بوده است. به خصوص معاونت اقتصادی وزارت امور خارجه تاکید جدی روی این مسئله دارد. در واقع دولت محترم سید ابراهیم رئیسی سعی دارد مناسبات و روابط خود را با کشورهای منطقه به خصوص در حوزه اقتصادی و تجاری بیش از پیش فعال کند. همین چند هفته قبل نشستی در تهران با حضور سفرای ما در دیگر کشورهای منطقه برگزار شد که نشان می‌دهد نگاه جدید و در عین حال جدی پیرامون ارتقاء مناسبات ایران با همسایگان در دستور کار سیاست خارجی دولت محترم سید ابراهیم رئیسی است. در عین حال این بحث یک بحث دو جانبه یا چند جانبه منطقه‌ای و بین‌المللی هم است. یعنی باید ترتیبات مالی و تجاری آن هم اندیشیده شود، چون هرگونه حرکتی برای تعمیق مناسبات تجاری با سریلانکا یا هر کشور دیگری نیاز به سرمایه دارد. در همین رابطه در سوالات قبلی به نقش چین اشاره کردید، اتفاقا به نظر من چین در این مورد مشخص می تواند به ایران کمک کند. یعنی چین می تواند مسیر همواری برای توسعه مناسبات ایران در این کشور (سریلانکا) را ذیل پروژه‌های مشترک سه جانبه چین، ایران و سریلانکا را فراهم کند. چون چین، هم مناسبات حسنه ای با سریلانکا دارد و هم با ایران؛ بنابراین ایران می تواند برخی از محصولات مهم خود مانند مشتقات نفتی را از طریق چین و به نیابت از چین به سریلانکا بفروشد و در ازای آن ایران در پروژه های مهم کلانی مانند پروژه های راه سازی و انرژی سریلانکا به صورت سه جانبه، هم با سریلانکا و هم با چینی ها سرمایه گذاری کند، منتهی اکنون در آغاز راه هستیم و با حمایت و نگاه جدی دولت جدید در ایران می‌توان این مسیر را با قدرت هرچه تمام تر به پیش برد.
در داخل کشور یک دوگانگی پیرامون سیاست جمهوری اسلامی ایران وجود دارد؛ برخی معتقدند دیپلماسی ایرانی باید به سمت حل و فصل مناقشات کلان مانند پرونده فعالیت‌های هسته‌ای، احیای برجام و لغو مناسبات و به تبع آن تعمیق روابط اقتصادی و تجاری با کشورهای کلیدی از عربستان و امارات گرفته تا اروپا و ... برود، اما برخی هم معتقدند که در شرایط کنونی باید از ظرفیت تمام کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای و کشورهایی که حتی از نظر اقتصادی چندان قوی نیستند استفاده کرد. در سایه نگاه طیف دوم آیا در این شرایط به واقع تلاش برای برقراری مناسبات با کشورهایی مانند سریلانکا می تواند در برون رفت ایران از بحران اقتصادی کنونی موثر واقع شود؟
پاسخ من پاسخی مشتمل بر نگاه هر دو طیف است. چون لزوماً نگاه یک طرف به معنای رد کردن نگاه طرف دیگر نیست. ما می توانیم نگاه هر دو طیف را در دستور کار سیاست خارجی قرار دهیم. یعنی هم باید با مذاکرات در وین حق خود را از توافق هسته‌ای در سایه لغو تحریم‌های ظالمانه و یکجانبه رژیم ایالات متحده بگیریم تا دست ما در فروش نفت و بازگشت سرمایه به کشور بازتر شود و بتوان با یک فضای مناسبی برای تعمیق روابط تجاری با کشورهای کلیدی و مهم جهان مواجه شویم؛ فضایی که بی شک بستر رقابتی را برای دیگر کشورها با هدف عرضه محصولات، کالاها و همچنین سرمایه گذاری در ایران فراهم می کند. در کنار آن یقینا باید از ظرفیت مناطق و کشورهای مغفول مانده هم نهایت استفاده را برد. اما در این بین نکته مهمی که لازم به ذکر است این است که این دو مهم لازم و ملزوم همدیگرند، یعنی اگر مذاکرات وین به نتیجه برسد و شاهد لغو تحریم ها باشیم فضای بهتری برای گسترش روابط ایران با کشورهای جهان از کشورهای قدرتمند تا کشورهای کوچک و میانی شکل خواهد گرفت. به هر حال در همین مدت حتی کشورهای کوچک و متوسط اقتصادی هم به دلیل تحریم های آمریکا تمایلی به برقراری مناسبات با ایران نداشتند. باید بپذیریم که این کشورها به دلیل فشار آمریکا و جامعه جهانی از برقراری روابط تجاری و اقتصادی با ایران واهمه داشتند، کما اینکه همین سریلانکا به دلیل تحریم‌های آمریکا و ترس از فشار واشنگتن حدود ۹ سال بدهی خود به ایران را پرداخت نکرده است. خوب زمانی که این مشکل با لغو تحریم‌ها حل شود طبیعتاً همه برای سرمایه‌گذاری و برقراری روابط با ایران مشتاق هستند. بنابراین باید روی هر دو ظرفیت به طور همزمان کار شود تا بهترین و مطلوب ترین نتیجه را برای ما به دنبال داشته باشد.
نظر شما :