خیز ترکیه برای جنگ آبی

نویسنده: ابوالفضل پازوکی، پژوهشگر و فارغ التحصیل رشته روابط بین الملل دانشگاه بین الملل قبرس

دیپلماسی ایرانی: بالاخره پس از سال ها انتظار و کشمکش رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه، در روز شنبه ۱۵ آبان  سد "ایلیسو" را در استان ماردین به طور رسمی  افتتاح کرد. این استان در جنوب شرقی ترکیه و نزدیکی مرز این کشور با سوریه قرار دارد. سد ایلیسو یکی از ۲۲ سدی است که ترکیه تحت پروژه عظیم "گاپ" از آن رونمایی کرد. طبق این پروژه، ۱۴ سد روی فرات و هشت سد روی دجله ساخته خواهد شد. دولت ترکیه از سال ۱۹۸۰ به جد در تلاش برای عملیاتی کردن این پروژه بوده است. اما از زمان به روی کار آمدن اردوغان تکاپوها برای اجرایی شدن این ابر پروژه شدت و حدت بیشتری گرفت. 

یکی از علل اهمیت این پروژه نزد اردوغان و حزب متبوعش، آک پارتی، پیوند آن با دکترین سیاست خارجی نوعثمانی وی در این یک دهه اخیر بوده است. جمهوری ترکیه در سال ۱۹۲۳ توسط مصطفی کمال پاشا ملقب به آتاترک بر ویرانه های امپراتوری متلاشی شده عثمانی بنیان گذاشته شد. از زمان تاسیس جمهوریت تا زمان به قدرت رسیدن اردوغان این کشور هماره سیاست اجتناب از غرب آسیا –خاورمیانه – را در سیاست خارجی خود لحاظ می کرد. اما ترکیه به رهبری اردوغان در این سال ها از این سنت فاصله گرفته و با اتخاذ سیاست های مداخله گرایانه خود را در سیاست منطقه مطرح کرده، تا جایی که ردپای این کشور در غالب تنش ها و جنگ های این منطقه به وضوح قابل مشاهده است.

این چنین به نظر می رسد که ترکیه درصدد است تا با سیاست آبی خود تنش و درگیری های منطقه را وارد فازی جدید کند و با استفاده از اهرم فشار آبی کشورهای پیرامونی خود همچون ایران، عراق و سوریه را که از کم آبی و خشکسالی در این سال ها رنج می برند تحت فشار بگذارد. از همین رو اردوغان در مراسم افتتاح سد ایلیسو گفت: "ما باید از تمام توان بالقوه خود برای محافظت از کشورمان برابر بحران غذایی ناشی از خشکسالی و به طور مشابه برابر بحران انرژی که به طور فزاینده قابل مشاهده است استفاده کنیم." از لا به لای این سخنان اردوغان می توان به اهداف ترکیه از ساختن این سد پی برد. اگرچه مقامات این کشور هدف از ساخت این سد را تولید سالیانه ۴ میلیارد و ۱۲۰ میلیون کیلو وات ساعت برق و ایجاد هزاران فرصت شغلی برای ساکنین این منطقه، که نسبت به غرب این کشور کمتر توسعه یافته است، اعلام کرده اند اما این سخنان شخص اول ترکیه نیات واقعی این کشور را به خوبی منعکس می کند. 

همچنان که در بالا گفته شد یکی از اهداف ترکیه از سد سازی بر دجله و فرات تحت فشار گذاشتن ایران، عراق و سوریه است. به طور مثال، شرق سوریه که بیشتر هویتی کردی دارد همینک از کمبود شدید آب رنج می برد تا جایی که دولت این کشور به آبرسانی با تانکرهای سیار مجبور است. ترکیه درصدد است تا با ایجاد بحران در این نواحی نوعی کوچ اجباری و پاکسازی قومی را اجرا کند و خطری که از این نواحی متوجه ترکیه می شود را برطرف کند.

بنابراین، هر چند دیگر برای اعتراض دیر است ولیکن سه کشور ایران، عراق و سوریه باید خود را برای مواجهه با آثار این سد سازی ها آماده کنند. آثاری که نه تنها جهات زیست محیطی دارند بلکه مشکلات اقتصادی، اجتماعی و مهمتر از بقیه مشکلات گسترده امنیتی دارد.    

منابع: