تهدیدات امنیتی که باید جدی گرفته شوند

سیاست آبی ترکیه، استفاده ابزاری از آب برای کسب قدرت

۰۲ آذر ۱۴۰۰ | ۱۰:۰۰ کد : ۲۰۰۷۷۹۰ اخبار اصلی خاورمیانه
وحید افراسیابان در یادداشتی برای دیپلماسی ایرانی می نویسد: ترکیه قراردادهای آبی مشترک، با همسایگان خود (عراق و سوریه) ندارد. در خصوص آب رودهای دجله و فرات، مذاکرات متعددی بین ترکیه، سوریه و عراق در گذشته برگزار شده که هیچ توافقی از دل آن بیرون نیامده و به نوعی حتی این گفت وگوها به بن بست رسیده اند. ترکیه فرات و دجله را رودهای بین المللی نمی داند و معتقد است که رود فرات تنها بعد از اتصال به دجله و با ایجاد شط العرب به‌عنوان مرز بین بین المللی بین عراق و ایران تا رسیدن به خلیج فارس به یک رودخانه بین المللی تبدیل می شود.
سیاست آبی ترکیه، استفاده ابزاری از آب برای کسب قدرت

نویسنده: وحید افراسیابان، کارشناس ارشد روابط بین الملل، مطالعات منطقه ای، خاورمیانه و شمال آفریقا

دیپلماسی ایرانی: در روزهای گذشته در اخبار مشاهده شد که دولت ترکیه بنا دارد تا سد ایلیسو را که بخشی از پروژه سدسازی ترکیه در جنوب شرقی این کشور است نهایی کند. ساخت این سد که ظرفیتی معادل سه برابر کرخه دارد، باعث می شود از ورود 56 درصد حجم آبی که از خاک ترکیه به دجله سرازیر می‌شود، جلوگیری شود و فرایندهایی نظیر بیابان‌زایی و خشک‌سالی در عراق شدت یابد و تبعات بعدی آن ایران را نیز تحت تاثیر قرار دهد. در این باره سوالی که می توان طرح کرد این است که ساخت سدهای متعدد، روی دجله و فرات چه تاثیری به لحاظ زیست محیطی بر امنیت کشورهای ترکیه، عراق، سوریه و نهایتا ایران خواهد داشت؟ در مقام پاسخ به این سوال این گونه می توان فرض کرد که با توجه به خشکسالی ها و بحران آبی در منطقه خاورمیانه، یکی از پارامترهای اثرگذار بر امنیت زیست محیطی، موضوع آب است.

در مفهوم بندی سطوح امنیت در رویکرد نظری، گستره مفهومی تحت عنوان مکتب کپنهاگ، هدف مرجع امنیت را (فرد، گروه‌های انسانی، مانند قومیت‌ها و اقلیت‌ها در سطح فروملی و بشریت در سطح فراملی) لحاظ می کند. در این مکتب، تهدیدات وجودی، عمدتاً غیرنظامی تعریف می شوند و سه سطح امنیت (ملی، انسانی و بین‌المللی) را شامل می شود. پنجمین بعد امنیت ملی در مکتب کپنهاگ امنیت زیست محیطی است. بر پایه این بعد از امنیت، می توان ساخت سدهای ترکیه را بررسی کرد.

ترکیه قراردادهای آبی مشترک، با همسایگان خود (عراق و سوریه) ندارد. در خصوص آب رودهای دجله و فرات، مذاکرات متعددی بین ترکیه، سوریه و عراق در گذشته برگزار شده که هیچ توافقی از دل آن بیرون نیامده و به نوعی حتی این گفت وگوها به بن بست رسیده اند. ترکیه فرات و دجله را رودهای بین المللی نمی داند و معتقد است که رود فرات تنها بعد از اتصال به دجله و با ایجاد شط العرب به‌عنوان مرز بین بین المللی بین عراق و ایران تا رسیدن به خلیج فارس به یک رودخانه بین المللی تبدیل می شود.

اختلافات بین سوریه و عراق با کشور ترکیه بر سر آب تا به امروز ادامه داشته که نتیجه آن، توافقات غیر الزام آور بر ترکیه بوده است که جنبه عملی به خود نگرفته و بیشتر در سطح یادداشت های تفاهم متوقف مانده اند. ترکیه تمایل به عدم رعایت کنوانسیون بین المللی آب دارد زیرا در این کنوانسیون، کشورهایی که منابع جایگزین آبی ندارند، باید محدودیت های آنها در نظر گرفته شود.

رود دجله و فرات صدها سال است که معیشت مردم عراق و سوریه را تحت تاثیر قرار داده است. در سال ۱۹۸۷ پروتکلی بین ترکیه و سوریه امضا شد که در آن ترکیه به طور غیررسمی متعهد شد که سالانه مقداری مشخص از آب فرات را آزاد کند. در مورد آب دجله با عراق، هیچ مذاکره ای بین آنکارا و بغداد برای رهاسازی آب فراتر از اعلامیه های عمومی پیش نرفته است. از حدود 53 میلیارد مترمکعب آبی که به طور طبیعی از ترکیه به سمت همسایگان خود خارج می شود، بیش از نیمی (28 میلیارد متر مکعب (به سمت سوریه جریان دارد) و الباقی عمدتا به رود دجله و انشعابات آن در عراق می ریزد.
 
ایده (پروژه جنوب شرقی آناتولی) GAP  برای اولین بار در دهه 1930 مطرح شد، این طرح در طول زمان، چندین بار تغییر کرد اما با این حال، هدف اصلی آن تغییر نکرده است. ترکیه قصد دارد تا با ایجاد یک منطقه توسعه یافته بزرگ در نزدیکی مرزهای عراق و سوریه با تغییر بافت جمعیتی آن منطقه که تمایلات کردی در آنجا غالب است، منطقه صنعتی و پیشرفته ای را از لحاظ صنعت و کشاورزی ایجاد کند و زیرساخت های اجتماعی را برای مردم (از قبیل رفاه، بهداشت، آموزش) مهیا کند.

طرح پروژه جنوب شرقی آناتولی شامل ساخت ۲۲ سد در اندازه های مختلف و ۱۹ نیروگاه برقی آبی بوده است که نهایتاً هزاران کیلومتر کانال آب به آن اضافه می شود. مقیاس بزرگ و عظیم این پروژه و پیامدهای آن را به خوبی در سد آتاتورک روی رود فرات و ایجاد دریاچه مصنوعی پشت آن سد، با مساحت ۸۱۷ کیلومتر مربع و ظرفیت ذخیره سازی بسیار زیاد آب توان تولید بیش از ۴۰۰ مگاوات برق را دارد، موید این مهم است.

پر شدن دریاچه پشت سد آتاتورک بین سال های ۱۹۹۰ تا سال ۱۹۹۲ بیش از دو سال به طول انجامید در این مدت، جریان رود فرات در سوریه به مدت یک ماه به طور کامل متوقف شد و بعدها به میزان قابل توجهی محدود شد. در عراق رود فرات حتی بیشتر خشک شد زیرا تقریباً تمامی آبی که ترکیه رها می‌کرد، توسط سوریه استفاده می شد. از طرفی دیگر، سوریه و عراق با بحران انرژی مواجه شدند. زیرا تمام نیروگاه های برق آبی آنها در نزدیکی فرات دیگر نمی توانستند به اندازه ای که برنامه‌ریزی شده بودند برق تولید کنند. اجرای این برنامه با وجود کمبود منابع در ترکیه (به دنبال بحران های اقتصادی دهه 1990) و با وجود مخالفت های داخلی و تلاش کردها برای آسیب رساندن به زیرساخت ها، اعتراض جمعیت های تخلیه شده از دشت ها و مسائل زیست محیطی، باستان شناسی و فرهنگی ادامه یافت.

بعد از دوره صدام، عمده نارضایتی ها در عراق یا سوریه عمدتاً در سطح دیپلماتیک ابراز شد. از دهه 2000 تغییرات ژئوپلیتیکی در منطقه باعث شد که طرح ترکیه بدون حضور مانعی جدی از سمت همسایگان توسعه یابد.

ترکیه بر رود دجله نیز به ساختن سد روی آورد و امنیت آبی عراق را نیز تهدید کرد. برای سوریه اینطور ترسیم کرد که این کشور باید با این واقعیت کنار بیاید که امنیت آبی دمشق، در دست آنکاراست. در عراق، بعد از حمله آمریکا مسائل مربوط به آب از گفتمان سیاسی عمومی خارج شد. رویدادهای بهار عربی به ترکیه این فرصت را داد تا نیازهای آبی در حال فروپاشی سوریه و عراق را به طور کامل نادیده بگیرد. سوریه و عراق تا به امروز قادر به نظارت بر آنچه ترکیه در آب های فرات و دجله انجام داده نبوده اند. (به ویژه با توجه به تسلط داعش بر سوریه و شمال عراق، و تسلط بر سد ها در این منطقه).

ترکیه  با احداث سدها، تولیدات کشاورزی در منطقه را تا پنج برابر افزایش داده است. جمعیت این مناطق به دلیل مهاجرت داخلی در ترکیه با سیاست تغییر بافت انسانی، افزایش یافته است. همه این موارد عموما طی دو دهه اتفاق افتاده اند. امروزه ترکیه بدون هیچ مانعی به برنامه خود برای سد سازی بر رود فرات و دجله ادامه می‌دهد، این در حالی است که پیش‌بینی‌های تغییر اقلیم در منطقه، کاهش میزان بارندگی‌ها که بر میزان آب فرات و دجله تاثیر منفی می گذارد را نیز شاهدیم. از طرفی، افزایش دما به افزایش تبخیر و تقریباً ناپدید شدن پوشش برف در قسمت های کوهستانی منجر شده است، لذا به دلیل آب شدن زودهنگام برف ها، میزان آب این رودها کاهش چشمگیری داشته اند.

بدیهی است ساخت سد ایلیسو قطعاً بر تالاب‌ها و ریزگردها تأثیر منفی دارد. با بحران کم آبی در عراق، ریزگردها وارد استان‌های جنوبی ایران خواهند شد و در نهایت با کاهش آب در دو رود دجله و فرات، ضربه بزرگی به تالاب هورالعظیم وارد خواهد آمد. امروزه با افتتاح سد «ایلیسو» باید منتظر مرگ تالاب هورالعظیم و بروز یک فاجعه زیست محیطی برای ایران باشیم، که بر امرار معاش مردم منطقه تاثیرات خود را خواهد گذاشت. ترکیه با احداث این سدها، زمام امور آب عراق را در دست خواهد گرفت. طبق اعلام یونسکو ۶۹۶ هکتار از اراضی عراق از دست خواهد رفت که نتیجه آن مهاجرت معکوس از روستاها به شهرها خواهد بود و بافت جمعیت (کشاورز) عراق را تحت تاثیر قرار خواهد داد. تهدید امنیتی در رویکرد نظری مکتب کپنهاگ آنجا پررنگ می شود که رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه طی سخنانی در مراسم افتتاحیه سد ایلیسو نشان داد به دنبال استفاده ابزاری از آب برای کسب قدرت در منطقه در مقابل همسایگان است. او تاکید کرد که احداث سد ایلیسو،  بهترین پاسخ به دشمنان داخلی و خارجی ترکیه است.

کلید واژه ها: ایران و ترکیه ایران و عراق ترکیه و عراق ترکیه و سوریه سدسازی سدسازی های ترکیه ایران و ترکیه و عراق ایران و ترکیه و سوریه سد ایلیسو


( ۴۸ )

نظر شما :

ناشناس ۰۲ آذر ۱۴۰۰ | ۱۰:۲۱
کاش ترکها برمیگشتن به آسیای میانه جهان ترکشون و همونجا برقرار میکردن تو منطقه چند هزار ساله چند صد ساله با جنگ و خونریزی وارد شدن جز دردسر و به جان هم انداختن اقوام خاورمیانه و طمع به آب و خاک بقیه اقوام و نسل کشیهای تاریخی علیه چه مسلمانان منطقه و چه مسیحیان کار دیگه ای نکردن الانم باز دنبال جنگ و خونریزی و دست درازی به آب و خاک بقیه ان میخوان کاری کنن غیرترکها مجبور به ترک خانه و منطقه شون بشن فقط ترکها بمون
فدوی ۰۲ آذر ۱۴۰۰ | ۱۰:۵۶
جالبه . دشمنی با عراق و سوریه عربی در آب و زمینهای کردی توسط عثمانی . حتی نفس کشیدن این عثمانیها هم اگر برای بقیه دی اکسید کربن تولید می کنه برای اسراییلیها اکسیژن خالصه . تا این حد همپوشانی منافع بین عثمانی و اسراییل حتی در آمریکا و اروپا هم نمی توانیم سراغ داشته باشیم .
جلالی ۰۲ آذر ۱۴۰۰ | ۱۱:۴۴
درحقوق بین الملل در مورد رودهای فرامرزی قانون قاطع و دارای ضمانت اجرایی وجود ندارد. تنها راه این است که دولتهای سوریه،عراق و ایران با مذاکره دولت ترکیه را راضی کنند حجم بیشتری از آب این سدها را رهاسازی کند که این کار با دادن امتیاز به این کشور عملی است. البته مدیریت غلط آب در سوریه،عراق و ایران نیز باید اصلاح شود و گرنه اگر ترکیه کل آب را هم رها سازی کند فایده ای برای مشکلات زیست محیطی و از بین رفتن ریزگرد ها نخواهد داشت.
به جلالی ۰۲ آذر ۱۴۰۰ | ۱۲:۱۹
اگر نژادپرستی و قومگرایی افراطیت اجازه میده ببین که دومین دریاچه بزرگ ترکیه در حال خشک شدنه دریاچه توز (Tuz Gölü) به معنی دریاچه نمک، بزرگ‌ترین پهنه آبی داخلی ترکیه بعد از دریاچه وان بود ، که براساس تصاویر جدید ماهواره ایی، بخشهای وسیعی از این دریاچه خشک شده و درحال تبدیل به کویر نمکه ، از طرف دیگه دریاچه وان دچار تنش آبی شده و به سمت خشک شدن پیش میره و فعلا نزدیک به ده دریاچه در ترکیه خشک شدن که مهمترین اونها توزلو گولو بود. به دلیل عقب نشینی آب دریاچه وان هم بیش از ۴۰ تن زباله که در وان رها شده بودند ظاهرشدند که محض اطلاع شما اینا به دلیل سیاست غلط آبی در ترکیه بود که امروز برای جبرانش میخواد کشورهای سوریه و عراق و ایران و هم که اونا هم سیاست غلط آبی داشتن و یادت بود بنویسی ولی ترکیه رو ننوشتی درگید مشکلات بیشتر کنه بخاطر خودش هدف ترکیه از احداث این سد جبران سیاستهای اشتباه قبلیش در مورد مساله آبه که نتیجه مستقیمش هم به آذرباییجان ایران میرسه بخاطر همینه که طمع دارید به خاک گیلان و مازندران و اونجاها رو هم جهان ترک میدونید
شاهرخ ۰۲ آذر ۱۴۰۰ | ۱۳:۳۵
تهدید که همسایگان ایران نسبت به ایران دارند از تهدید آمریکا و اسراییل بیشتر و مخرب تر است حال چرا جلو چشم خود را نمی بینیم و دنبال هزاران کیلومتر آنطرف تر هستیم ؟؟؟؟؟چرا؟؟؟؟؟
کامران ۰۲ آذر ۱۴۰۰ | ۱۳:۳۶
کمبود منابع اب در منطقه ناشی از کمبود بارش و توسعه کشاورزی بی ضابطه است. در عراق میزان بارش ها تا یک سوم به نسبت گذشته کاهش داشته ، و در عین حال رشد جمعیت بالا. مابقی کشورها نیز کم و بیش همین وضع را دارند. کم شدن اب رودخانه های دجله و فرات صرفا در اثر سدسازی های ترکیه نیست به خصوص در مورد دجله که فقط ۴۷ درصد اب ان از خاک ترکیه جاری میشود و مابقی سرشاخه ها در عراق و ایران است.
علی ۰۲ آذر ۱۴۰۰ | ۱۳:۵۲
وقتی در داخل کشور برای تامین آب استانهای برخوردار مثل اصفهان و یزدو کرمان به حقوق آبی استانهایی مثل کهکیلویه و لرستان و خوزستان تعرض می شود و بطور غیر علمی و غیر منطقی هم صنایع کشاورزی (در منطقه ای کویریو بی آب ) و هم صنعتی را در این مناطق به نفع یک قو م خاص گسترش می دهندچه انتظاری از کشورهمسایه دارید. آن هم کشورهایی که به لحاظ سیاسی و اقتصادی و نظامی در ضعیف ترین وضعیت خود قراردارند و توسط کشورهای ثالث در اشغال هستند. نویسنده محترم بهتر بود ابتدا تنش آبی موجود در بین استانهای کشور خودمان را تجزیه وتحلیل می کرد بعد مشکلات کشورهای همسایه را بیان می نمود. بطور مثال می توانستند در باره تفاوت عکس العمل حاکمیت در مواجهه با اعتراضات مردمی ملت آذربایجان در خصوص خشک شدن دریاچه اورمیه و اعتراضات مردم اصفهان به کم آبی موجود( بااین که موضوع در اصل اعتراض نابجایی است که با این وسیله حقوق ابی استانهای دیگر ضایع می شود) قلم فرسایی کنند.
خسرو ۰۲ آذر ۱۴۰۰ | ۱۴:۴۳
تقسیم آب دجله و فرات بین ترکیه و سوریه و عراق همانند تقسیم آب رودخانه های مرزی بین ایران و عراق وایران افغانستان و... هست که با مذاکره و تحقیقات فنی عملی خواهد شد فقط 50%آب دجله فرات از ترکیه سرچشمه میگیرد با 85میلیون نفر جمعیت و 50%بقیه دست عراق و سوریه هست با 50 میلیون نفر جمعیت -- کشورهای عراق و سوریه خودشان در سالهای گذشته باترکیه به توافقاتی رسیده اند و ایران هم از دجله و فرات هیچگاه بهره ای نبرده است به نظر من ایران باید با ترکیه برای انتقال آب از دریاچه وان به دریاچه اورمیه توافق کند تا محیط زیست شمال غرب را نجات دهد در هر حال نوشته مثال تیری به تاریکی بود و خالی از استدلال های اساسی برای اثبات ضرر و زیان دیگران از سد سازی ترکیه روی دجله و فرات بود چون عراق و سوریه نیز دهها سد بر روی دو رودخانه فوق ساخته اند
فرهاد ۰۲ آذر ۱۴۰۰ | ۱۵:۳۳
واقعا کشوری در دنیا پیدا میشود که به اندازه ترکیه برای همسایگانش مشکل آفرینی کند؟ هر روز یک مشکل ایجاد میکنند. یاد بگیرید کمی متمدن باشید.
به علی ۰۲ آذر ۱۴۰۰ | ۱۶:۲۸
اصفهان خودش پر از خوزستانی و کهکیلویه ای هست و سیاست به نفع قومی خاص نیست اینکه همیشه در حال نفرت پراکنی قومی هستید یک روز علیه فارسها یک روز علیه کردها یک روز علیه گیلانیها یک روز علیه ارمنیها و ...ضمنا دریاچه ارومیه تنها دریاچه ای بود که در بین دریاچه های خشک شده اقدام به احیاش شد همین امسال دو خبرنگار حوزه محیط زیست که برای تهیه گزارش ازش رفته بودن کشته شدن من اصفهانی و فارس نیستم اصفهان مهاجر زیاد داره حتی ترکها هم اصفهان مهاجرت کردن ولی آذرباییجان جز کردها کس دیگه ای نیست که همون کردها رو هم چشم ندارید ببینید اتفاقا سیاستهای کشور بیشتر به نفع آذرباییجانه که اونهمه صنایع و ...درش مستقر کردن تبریز غریب ستیز مترو داره مثل اصفهان و مشهد مهاجر پذیر !
اقدام عملی لطفا ۰۲ آذر ۱۴۰۰ | ۱۶:۴۹
فرهاد جان وقتی بومی منطقه نیستن توقع داری با بقیه چطوری باشن وقتی تو خاک ایران ترکها با استانهای همسایه شون دشمنن از تهمت زنی تا جعل تاریخ دریغ نمیکنن مثل اینکه میگن سنندج و سنقر کرمانشاه مال آذرباییجان بودن یا گیلان و همینطور دیگه از ترکیه عضو ناتو چه توقعی داری ؟ باکو هم نسخه دوم ترکیه است یه روز به ارمنستان حمله میکنه یه روز پاچه ایران و میگیره یه روز دوباره برای حمله دوباره اش به ارمنستان کمک نکردن ایران هیات میفرسته
محمد ۰۲ آذر ۱۴۰۰ | ۲۲:۱۴
در جواب اقای ناشناس اگر تورکها نبودند نه ایران کنونی وجود داشت ونه زبان تو اگر تورکها نبودند امپراتوری غزنویان .سلجوقیان .خارزمشاهیان .ایلخانیان .تیموریان .افشاریان .صفویان .قاجاریان .مملوکیان .بابریان امپراتوری ۶۳۰ ساله عثمانی و....هم رقم نمیخورد وتوهمنامه شما هم وجود نداشت کمی تفکربکنید
در جواب به محمد ۰۳ آذر ۱۴۰۰ | ۱۶:۵۱
چرا اگر ترکها نبودند ایران وجود نداشت ؟؟؟؟؟؟ مگر قبل از اسلام حکومت های ساسانی ،هخامنشی و....نبود ؟؟؟؟؟؟ مگر قبل از اسلام این حکومت های ترک کجا بودند ؟؟؟؟؟ دشت قبچاق یا کوه آلتای ؟؟؟؟؟؟ ایران و تاریخ ایران مختص یک قوم و یک نژاد نیست مگر آثار باستانی هخامنش در استانهای آماسیه و وان ترکیه ،کردستان عراق و.....نیست ؟؟؟؟؟؟ مگر این حکومت‌ها خود را به حکومت های اطراف یا کشورها و ممالک دیگر به عنوان حکومت ترک معرفی می‌کردند ؟؟؟؟؟ یا ایرانی ؟؟؟؟؟؟ ( نامه پادشاهان آنها اثری از نام ترک نیست و خود را ایرانی حتی به حکومت های تزارها ،انگلیسی ها ،پرتغالیها و.....معرفی می‌کردند ) اگر شما قصد تحریف و جعل و انکار تاریخ دارید مشکل خودتان است نه تاریخ روشن و مکتوب ایران
رضایی ۰۳ آذر ۱۴۰۰ | ۱۸:۰۰
محمد باید از پایه و اساس مشکل دار باشی که با زبان مقدس پارسی سنگ ترک عثمانی مفلوک را به سینه بنزید. اولا ترک ایران چه صنمی به ترک ترکیه دارد؟!! زبان مشترک صنمی به ثومیت و ملیت افراد ندارد. درضمن اون عثمانی که با سینه سپر کرده نام بردی بازیچه دست نادر شاه بزرگ و به شکلی حریف تمرینی و مشق جنگ او بود. تاریخ بخوان مردک. درود بر سرزمین کهن پارس مرگ بر مفلوکین عثمانی
ایرانی ۰۴ آذر ۱۴۰۰ | ۱۱:۴۶
اون چیزی که ترکها در ایران استفاده کردن تجربه ارزشمند قرنها مدیریت و بروکراسی ایرانی بود و بدون اون هیچ دانشی در زمینه اداره کشور نداشتند و مثل دشتهای آسیانه میانه فقط مشغول جنگ با هم میشدن.