کنگره آمریکا و گفت‌وگوهای تهران - واشنگتن برای احیای برجام

دیپلماسی ایرانی: کنگره آمریکا همواره جایگاه تعیین کننده ای در پیشبرد سیاست خارجی آمریکا ایفا کرده است. این نهاد در باره ایران و بویژه موضوع هسته¬ای نیز نقش ویژه¬ای داشته است. شاید کمتر کسی فکر می¬کرد که اظهارات سناتور تام کاتن در نامه¬ سرگشاده او به رهبر معظم انقلاب در سال 2015 (1393) مبنی بر "کنار گذاشته شدن برجام از سوی رئیس جمهور بعدی آمریکا" فقط دو سال بعد به واقعیت بیانجامد. مخالفت کنگره با توافق هسته ای چنان جدی بود که دولت باراک اوباما به این نتیجه رسید که توافق هسته ای شانسی برای تایید در کنگره ندارد و به یک توافق اجرایی با ایران رضایت داد. در دوران ترامپ و اعمال سیاست فشار حداکثری علیه تهران نیز کنگره حامی کاخ سفید بود.

با روی کار آمدن دولت جو بایدن و سیاست و آغاز گفتگوهای احیای برجام، اعضای ارشد کنگره آمریکا فعالتر شده اند. به هر میزان مذاکرات ایران و آمریکا جدی تر شده است به همان میزان کنگره خود را برای ایفای نقش فعال اماده کرده است. واقعیت این است که کنگره آمریکا در مواضع اعلامی و اقدامات عملی مخالف احیای توافق هسته ای 2015 است.

در باره مواضع اعلامی می توان به مواضع چهره های شاخص و کلیدی حزب توجه کرد. سناتورهای جمهوری-خواه جیم اینهوف، معاونت کمیته خدمات دفاعی، جیم ریش، معاون کمیته روابط خارجی، مارکو روبیو، معاون کمیته منتخب اطلاعات، پت تومی، معاونت کمیته بانکی و راب پورتمن، معاون کمیته امنیت ملی در نامه ای در بیست و هشتم فوریه 2021 (دهم اسفند 1399) به جو بایدن "ضمن تأکید بر لزوم اتخاذ راهبردی جامع و دو حزبی در خصوص ایران، از وی خواستند که از بازگشت دوباره به برجام که در آن تاریخ¬های قراردادی غیر واقع¬بینانه(روز انتقالی در سال 2023(1401) و روز اختتامی 2025(1403)) برای پایان محدودیت ها بر برنامه اتمی ایران گنجانده شده است خودداری کند". همچنین در هشتم فوریه سال 2021 (بیستم بهمن 1399)، 140 نماینده از حزب جمهوری¬خواه مجلس نمایندگان آمریکا در نامه ای به جو بایدن از وی خواستند که به برجام بازنگردد. در این نامه، نمایندگان بیان داشتند که برجام دارای "مواد بسیار ضعیف غروب آفتاب" است که بازگشت به آن به این معنی خواهد بود که ایران در مسیر خود برای دست یابی به بمب اتمی قرار می¬گیرد. نمایندگان در نامه خود اعلام داشته¬اند که خروج از برجام در راستای منافع ملی آمریکا بوده است.

همچنین، سناتورهای جمهوریخواه تام کاتن در جریان جلسه استماع کنگره برای بررسی صلاحیت ویلیام برنز به عنوان رئیس سازمان سیا بر لزوم اعمال فشار بر تهران و خودداری از لغو تحریم¬ها اقتصادی مادامی که تهران اولاً برنامه غنی سازی را کنار نگذاشته، ثانیاً برنامه موشکی خود را محدود نکرده و ثالثاً به رفتارهای بی¬ثبات¬ساز منطقه¬ای پایان نداده است، تأکید کردند. سناتور دموکرات باب منندز، ریاست کمیته روابط خارجی سنا، در جلسه استماع آنتونی بلینکن برای تصدی پست وزارت خارجه بیان داشت من نگرانم که سیاست بازگشت به برجام بدون در نظر گرفتن دیگر رفتارهای خطرناک ایران کافی نیست.  در آخرین موضع¬گیری هنگامی که در حاشیه اجلاس جی 20 جو بایدن از آمادگی برای بازگشت به برجام سخن گفت، سناتور جمهوری خواه تد کروز بلافاصله به او جواب داد که چنین توانی ندارد و رئیس جمور بعدی آمریکا آن را پاره خواهد کرد.

کنگره در عرصه عملی نیز اقداماتی برای مخالفت با احیای توافق هسته¬ای انجام داده است. اعضاء عمدتاً جمهوری¬خواه کنگره تاکنون بیش از ده لایحه را در کمیته¬های مختلف مجلس سنا و نمایندگان به منظور جلوگیری از لغو تحریم¬ها و بازگشت آمریکا به برجام مطرح و بعضا تاییدکرده¬اند. در این زمینه لایحه (S.Res.72) که از سوی سناتور جمهوری¬خواه تام کاتن و بیست و پنج سناتور هم حزبی وی در کمیته مسائل خارجی سنا در بیست و چهارم فوریه 2021 ( ششم اسفند 1399) با عنوان "مخالفت با لغو تحریم-های اعمال شده علیه ایران بدون پرداختن به گستره کامل فعالیت¬های مخرب ایران، از جمله برنامه هسته¬ای، توانمندی¬های موشک بالستیک و کروز، اشاعه تسلیحات، حمایت از تروریسم، گروگان گیری، نقض فاحش حقوق بشر و سایر فعالیت¬های بی ثبات کننده"ارائه شده است، مهمترین اقدام قانونی در این زمینه به نظر می¬رسد.

لذا باید گفت بر اساس مواضعی که اعضاء کنگره آمریکا در قالب سخنرانی¬ها، ارسال نامه و طرح لوایح قانونی در خصوص برنامه هسته¬ای ایران اعلام کرده¬اند، می¬توان گفت مخالفت قانون گذاران آمریکایی با بند "غروب آفتاب" در برجام و پیگیری گفتگوهای جامع با ایران و سپس لغو تحریم¬ها مبنایی راهبردی دارد و مورد توافق هر دو حزب است. در واقع، با وجود برخی اختلاف نظرهای تاکتیکی در خصوص اولویت بندی اقدامات در این زمینه، بین دو حزب دموکرات و جمهوری خواه به ویژه در سنای آمریکا همگرایی قابل تأملی وجود دارد. از این رو مقامات جمهوری اسلامی ایران در گفتگوهای پیش رو نباید نقش کنگره را نادیده بگیرند و یا اینکه آن را کم اهمیت بپندارند.  هیئت گفتگو کننده ایرانی می-تواند از مخالفت کنگره به مثابه یک اهرم برای کسب امتیاز از دولت امریکا استفاده کند.