اروپا در عدم تعهد به برجام، ناتوانی در برابر آمریکا را ثابت کرد

تهیه شده توسط بنیاد مطالعات مترقی اروپایی

نویسندگان این مطلب: ریکاردو آلکارو و آندریا دسی 

دیپلماسی ایرانی: یک رابطه ساختاری و عملی بین اتحادیه اروپا و ایران منوط به بقا و اجرای موفقیت آمیز برنامه جامع اقدام مشترک است. با توجه به ژئوپلیتیک تعارضی پیرامون توافق هسته ای، تعادل در روابط اتحادیه اروپا و ایران تحت تاثیر قرار گرفت. تنش های مداوم اروپا با دولت ترامپ، تعمیق رقابت های «مجموع، صفر» در خاورمیانه، کاهش صبر استراتژیک ایران و روابط ژئوپلیتیک ظریف با چین و روسیه، همگی در محاسبات اتحادیه اروپا درباره ایران نقش داشته اند.

2.1 استدلال «عادی سازی» روابط با ایران 

اولین گامی که اروپا می تواند بردارد، داشتن یک استدلال سازنده از ایران است. شورای امور خارجی اتحادیه اروپا در فوریه 2019 با صدور بیانیه ای متعادل، ایران را به دلیل ادامه احترام به برجام و پیشرفت در استانداردهای بین المللی ضد پولشویی تمجید کرد و به دلیل نقش در تنش های منطقه ای، برنامه موشک بالستیک و وضعیت حقوق بشر مورد انتقاد قرار داد. مساله حائز اهمیت در این بیانیه، به رسمیت شناخته شدن جمهوری اسلامی ایران توسط اروپا به عنوان یک دولت مشروع بود که باید با آن تعامل داشت و در صورت لزوم با آن مواجه شد، نه اینکه در صدد محدود و منزوی کردن آن برآمد. اتحادیه اروپا / ای 3 و دیگر کشورهای اروپایی باید به طور مداوم برای عادی سازی روابط با ایران تلاش کنند که یعنی، باید این کشور را با آرزوها و نگرانی های قابل درک آن در نظر بگیرند.

رهبران و مقامات عالی رتبه اروپا باید روی این مساله تاکید داشته باشند که تاریخ، از جمله سابقه ایران در احترام به برجام، نشان دهنده رویکرد منطقی جمهوری اسلامی است. آنها می توانند اینطور استدلال کنند که برنامه هسته ای برای ایران یک تراشه چانه زنی در تعاملات با غرب بود که در صورت عدم موفقیت، به وسیله ای برای رسیدن به بازدارندگی در برابر دشمنان قدرتمند تبدیل می شود.

2.2 تسهیل تجارت میان اتحادیه اروپا و ایران

در اصل، نقطه شروع تعامل با ایران تسهیل تحریم ها مطابق وعده های مطرح شده در زمان امضای برجام است. تهدید تحریم های برون مرزی آمریکا در دولت ترامپ چنین اتفاقی را تقریبا غیرممکن کرد. اقداماتی که دولت های اروپایی انجام دادند، بی فایده بودند. اروپایی ها خود اذعان داشتند که اهمیت این اقدامات در تاثیر عملی آنها نیست و به عنوان یک بیانیه سیاسی در حمایت از توافق هسته ایست. اما حقیقت این است که به تصویر کشیدن اقدامات سیاسی به عنوان بیانیه های سیاسی، پذیرش ناتوانی است. اتحادیه اروپا باید برای بازپس گیری قدرت اقدام و تاثیرگذاری خود تلاش کند.

2.3 متوسل شدن به اقدامات تلافی جویانه علیه آمریکا

دادخواهی حوزه ایست که اروپا در آن ضعف شدیدی دارد. در ژوئن 2018 اتحادیه اروپا در واکنش به تحریم های برون مرزی آمریکا مقررات مسدود کننده را برای حمایت از تجارت شرکت های اروپایی با ایران به اجرا گذاشت، اما اقدامات بیشتری انجام نداد. در سال 1996 که این قانون برای اولین بار تصویب شد، کشورهای عضو اتحادیه اروپا همچنین تهدید کردند که شکایتی را علیه تحریم های برون مرزی آمریکا به سازمان تجارت جهانی تقدیم می کنند و در نهایت، بیل کلینتون، رئیس جمهوری وقت ایالات متحده، موافقت کرد شرکت های اتحادیه اروپا را از تحریم ها معاف کند. در 2018 چنین رویکردی مطرح نبود. شاید اروپایی ها تصور کردند چنین اقدامی بی فایده است و نتیجه ای نخواهد داشت. برخلاف کلینتون، رویکرد ترامپ به سازمان تجارت جهانی خصمانه بود و اقدام علیه ایالات متحده در این سازمان اهمیت چندانی برای رئیس جمهوری پیشین آمریکا نداشت.

با این حال، شکایت اروپا از ایالات متحده در سازمان تجارت جهانی ضمن نشان دادن تلاش ها برای محافظت از توافق هسته ای ایران، منافع گسترده اروپا را در حمایت از شرکت های اتحادیه اروپا تضمین می کرد. آسیب انفعال در برابر تحریم های ثانویه به مراتب بیشتر از مساله روابط با ایران بود و به منافع اقتصادی و سیاست خارجی اروپا آسیب رساند. کشورهای اروپایی باید نشان می دادند که آماده اقدامات تلافی جویانه در برابر اقدامات برون مرزی یک کشور ثالث هستند.

2.4. افزایش کمک به مردم عادی ایران

با توجه به دشواری در احیای تجارت تحت تحریم های دولت ترامپ، کشورهای اتحادیه اروپا می توانستند گزینه های دیگر را که می توانستند برای ایران مزایا داشته باشند، بررسی کنند. یکی از این راه ها، افزایش کمک مستقیم به جامعه مدنی ایران بود. امداد رسانی در مواجهه با بلایای طبیعی، کمک به جلوگیری از تخریب محیط زیست، مدیریت آب، مبارزه با قاچاق مواد مخدر، مبادلات فرهنگی، تسهیل سیاست های اعطای روادید به ویژه برای دانشجویان و نیروی کار حرفه ای، بورسیه تحصیلی و ارتقاء گردشگری، همگی از مواردی بودند و هستند که اروپا می تواند با اندک هزینه، در زندگی مردم عادی ایران تفاوت واقعی ایجاد کند. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: بنیاد مطالعات مترقی اروپایی / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34