فایل صوتی ظریف تبعات حقوقی و دیپلماتیکی برای کشور در پی خواهد داشت؟

دیپلماسی ایرانی – با انتشار فایل صوتی سه ساعته محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشور اکنون علاوه بر جنجال‌های داخلی شاهد تبعات خارجی آن هستیم. در همین رابطه جان کری، وزیر خارجه سابق آمریکا اظهارات منتسب شده به او در مصاحبه جنجالی مذکور را رد کرده است. چون ظریف در این فایل خود عنوان داشت که جان کری به او خبر داده اسرائیل در سوریه ۲۰۰ بار به مواضع ایران حمله کرده است. این موضع گیری ها سبب واکنش بعضا تند مقامات سابق و کنونی آمریکا به خصوص دولت دونالد ترامپ شده است. از نیکی هیلی تا مایک پمپئو و ... ؛ در این بین جمهوری‌خواهان سنای آمریکا هم در واکنش به این صحبت‌ها، خواستار استعفای جان کری شده اند. اما به واقع سخنان و گفته‌های محمدجواد ظریف در این فایل صوتی می تواند تبعات و آثار حقوقی و دیپلماتیکی برای کشور به دنبال داشته باشد، به ویژه که وزیر امور خارجه با صحبت از ساقط کردن هواپیمای اوکراینی و یا کارشکنی روسیه در زمان انعقاد برجام می تواند حساسیت روس ها، کانادایی ها و اوکراینی ها و دیگر بازیگران را برانگیزاند؟! دیپلماسی ایرانی برای پاسخ به این سوال، گفت و گویی را با محسن جلیلوند، استاد و تحلیلگر روابط بین‌الملل پی گرفته است که در ادامه می خوانید:

به باور شما آیا انتشار فایل صوتی سه ساعتی محمد جواد ظریف آن گونه که حسن روحانی، رئیس جمهور عنوان کرد تلاشی برای به شکست کشاندن نشست وین است؟

در پاسخ باید دو سوال اساسی را مطرح کرد. اینکه چرا این فایل منتشر شده است؟ و دوم اینکه چرا در این بازه زمانی حساس این اتفاق، آن هم توسط شبکه های معاند جمهوری اسلامی ایران روی داده است؟ مضاف بر اینکه نباید محتوای سخنان ظریف را هم از نظر دور داشت. اما در کل باید اشاره کرد که به دلیل تلاقی مذاکرات وین با انتخابات ریاست جمهوری خرداد ماه پیش رو عملاً برجام، پرونده فعالیت های هسته‌ای کشور، تحریم ها، مذاکره و مسائلی از این دست خوانشی سیاسی پیدا می کند. طبیعی است که در این فضای سیاست زده عملاً هر اتفاق و رویدادی هم با نگاه سیاسی مورد ارزیابی قرار می گیرد. در همین رابطه از یک طرف اصولگرایان انتشار این فایل را متوجه خود دولت و فردی مانند حسام الدین آشنا می کنند و در کنار آن اصلاح طلبان را هم مقصر می دانند با این هدف که ذیل انتشار این فایل افکار عمومی متوجه این مسئله شود که اکنون نهادهای انتصابی تاثیر و نفوذ جدی بر همه ابعاد و ارکان کشور دارند و انتخابات هم نمی‌تواند تغییری در وضعیت موجود ایجاد کند. در طرف مقابل هم اصولگرایان به سیبل اتهامات بدل شده اند چرا که به باور حامیان برجام، اصولگرایان با انتشار این فایل و دامن زدن به فضای دو قطبی در کشور سعی دارند مذاکرات وین را به شکست بکشانند. البته لازم به ذکر است که از نگاه من در این فایل صوتی، محمد جواد ظریف چیز جدید و ناگفته ای را مطرح نکرد. بالاخره افکار عمومی در داخل و خارج کشور با این مسائل کما و بیش آشنا هستند. تنها دو مسئله قابل ذکر است؛ این که تمام آن چیزی که جامعه بر آن اشراف و وقوف دارد، محمدجواد ظریف در یک فایل صوتی به طور جامع گرد آورده است و مسئله مهم دیگر زمان حساس کنونی است کشور در آستانه انتخابات قرار دارد. این دو مسئله سبب شده است که انتشار این فایل صوتی حواشی و حساسیت‌های جدیدی را به دنبال داشته باشد.

روی تبعات و آثار انتشار این فایل تمرکز کنیم. اساساً از نگاه شما اگر انتشار این فایل صوتی با هدف تاثیرگذاری روی نشست وین در دستور کار قرار گرفته باشد می‌تواند احیای برجام را به محاق ببرد؟

من چنین تصوری ندارم. خصوصاً اینکه دور چهارم مذاکرات وین که از دیروز سه‌شنبه آغاز شده است نشان می‌دهد که انتشار این فایل نتوانسته است مذاکرات را تحت الشعاع قرار دهد. به هر حال تا قبل از تثبیت توان هسته‌ای ایران و غنی سازی کشور، پرونده مذاکرات توسط شورای عالی امنیت ملی پی گرفته می شد، اما با تثبیت توان هسته‌ای و افزایش درصد غنی سازی، پرونده مذاکرات از شورای عالی امنیت ملی به وزارت امور خارجه منتقل شد. این مسئله نشان می دهد که اکنون متصدی پیگیری مذاکرات دستگاه سیاست خارجی و شخص وزیر امور خارجه است. از این رو بعید به نظر می رسد که حاکمیت بخواهد پرونده برجام از وزارت امور خارجه بگیرد. خصوصا که با حمایت های اخیر رهبری عملا مذاکرات و مسئله فعالیت‌های هسته‌ای به یک مقوله فراجناحی و فراقوه‌ای بدل شده است. ضمن اینکه اکنون جمهوری اسلامی ایران سعی دارد مذاکرات وین فرسایشی و اصطلاحاً کشدار نشود چرا که وضعیت اقتصادی و معیشتی کشور، آن هم در آستانه انتخابات ریاست جمهوری در یک شرایط بحرانی و بغرنج به سر می‌برد، لذا اگر شاهد تداوم و تشدید این شرایط به دلیل اعمال تحریم‌های ایالات متحده آمریکا باشیم جامعه دیگر کشش و تحمل این وضعیت را نخواهد داشت. در این صورت امکان وقوع هر سناریویی محتمل است. از این جهت نیز یقینا انتشار فایل صوتی مذاکرات وین را تحت الشعاع قرار نمی دهد و یا احتمالاً تیم مذاکره کننده را عوض نمی کند. چون این مسئله، نه تنها روند وین را به شکست می کشاند، بلکه این احتمال وجود دارد که دیگر طرف های برجامی و دولت بایدن تمایلی برای گفت وگو با تیم جدید نداشته باشند.

با این تفاسیر گفته ها و مواضع محمد جواد ظریف در این فایل صوتی می تواند تبعات دیپلماتیک و حقوقی برای کشور داشته باشد و روابط تهران را با برخی از متحدین خود مانند روسیه تحت الشعاع قرار دهد. به هرحال رئیس دستگاه سیاست خارجی کشور، روسیه را متهم به کارشکنی عمدی در به شکست کشاندن برجام کرده است؟

همانگونه که اشاره کردم که آقای ظریف در این فایل صوتی چیز جدیدی برای افکار عمومی نداشتند و همه کمابیش با این مسائل آشنا بودند. من جمله نگاه منفی و کارشکنی روسیه و چین در خصوص انعقاد برجام و نزدیک شدن بیش از پیش ایران به اروپا و ایالات متحده آمریکا. این مسئله برای  افکار عمومی روشن بوده و هست که پکن و مسکو دل خوشی از برجام و به تبع آن پررنگ شدن مناسبات تهران با اروپا ایالات متحده ندارند. شما به کتاب خاطرات جان کری مراجعه کنید. در آنجا وزیر امور خارجه پیشین آمریکا عنوان می کند که من (جان کری) و محمد جواد ظریف در حال گفت وگو بودیم که آقای لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه وارد می شود و عنوان می کند که آیا تو (ظریف) اجازه ای برای گفت وگو با وزیر امور خارجه آمریکا دارید؟! در این لحظه وزیر امور خارجه کشورمان به نشانه اعتراض سعی داشته است که اتاق را ترک کند که با ممانعت جان کری مواجه می شود. این گفته ها عین خاطرات جان کری در کتابش است که تا به امروز هم کسی آن را نقض و یا تکذیب نکرده است. جالب است که در جریان مذاکرات برجامی که طرف مقابل ما ایالات متحده ایالات متحده است، هیچ مقام آمریکایی این سخن را بیان نمی کند که آیا محمد جواد ظریف اجازه و اختیاری برای گفت وگو و مذاکره دارد، اما روسیه که اصطلاحا دوست و شریک ماست این مسئله را مطرح می کند! ضمن این که به اذعان و تایید خود محمد جواد ظریف در همین فایل، آقای لاوروف در عکس برجامی هم حضور ندارد. پس مشخص بود که روسیه و چین نگاه مثبتی به برجام نداشته و اکنون هم ندارد.
 
پیرو این نکته و به باور شما آیا روابط مسکو و تهران تحت الشعاع این مسئله قرار خواهد گرفت؟ آیا حداقل روابط پوتین و لاوروف با محمد جواد ظریف رو به افول نخواهد بو؟

من بعید می‌دانم که روسیه با این منافع کلانی که برای خود در مناسبات با جمهوری اسلامی ایران تعریف کرده است بخواهد به دلیل گفته های وزیر امور خارجه کشورمان در یک فایل صوتی این منافع را کنار بگذارد. واقعیت این است که، هم روسیه و هم چین روابط خود را در سطح راهبردی با جمهوری اسلامی ایران تعریف کردند تا بتوانند به موازنه قوا با ایالات متحده آمریکا بپردازند. ضمن اینکه شما منافع روسیه در خصوص پرونده هسته‌ای ایران را نباید نادیده بگیرید. مثلا قرار بود با مشارکت روسیه نیروگاه اتمی بوشهر ظرفیت جدی در تولید برق داشته باشد، اما اکنون این نیروگاه تنها تولید هزار مگاوات برق از توان ۶۰ هزار مگاواتی برق تولیدی داخل کشور را بر عهده دارد، آن هم در شرایطی که روسیه طی بیش از ۱۵ سال بالای ۱۵ میلیارد دلار بابت همین نیروگاه از ایران اخذ کرده است. این در حالی است که امارات متحده عربی تنها ظرف سه سال یک نیروگاه اتمی ۴۰۰۰ مگاواتی را با بودجه ۴ میلیارد دلاری بنا کرده است. در کنار آن مسکو در تمام رای گیری های شورای امنیت، نه تنها رای ممتنع نداده، بلکه رای به محکومیت ایران داده است. پس می بینید که روسیه منافع جدی در پیچیده، بحرانی و بغرنج تر کردن پرونده فعالیت های هسته ای ایران دارد. در عین حال باید به این مسئله اشاره کرد که در داخل کشور برخی از جریان ها و جناح های نزدیک به قدرت بنای جدی برای گسترش مناسبات با روسیه و چین دارند، اما در مقابل هم برخی جریان های سیاسی تمایلی به تحقق نگاه به شرق در سیاست خارجی کشور ندارد. لذا تاکنون در کشور یک گفتمان واحد برای تعیین تکلیف در این خصوص شکل نگرفته است و هر دولت بنا به خواستگاه و نگاه سیاسی خود این مسئله را پی می گیرد. در یک دوره احمدی‌نژاد نگاه به شرق را پررنگ می کند و در یک دولت دیگر مانند خاتمی و روحانی سعی بر تنش زدایی با جهان و گسترش مناسبات با غرب است. تا زمانی که در داخل کشور به گفتمان واحد و جامعی در قبال راهبرد کلان سیاست خارجی نرسیم باید شاهد این تشتت آراء و به تبعش نفوذ و سیطره چین و روسیه در مناسبات ایران باشیم.

یکی دیگر از مواردی که در گفته های آقای ظریف مطرح شد مسئله ساقط کردن هواپیمای مسافربری اوکراینی بود. آیا اکنون کانادا و اوکرین می‌توانند با استناد به سخنان ظریف، ایران را در مجامع جهانی محکوم کرده و تبعات حقوقی و دیپلماتیک برای ایران شکل دهند؟

بله کانادایی ها و اوکراینی ها می توانند این سخنان ظریف را به عنوان یک مدرک در پرونده ساقط کردن هواپیمای اوکراینی مطرح کنند. برای مثال زمانی که هیات ایرانی در دیوان بین المللی علیه ایالات متحده آمریکا به دلیل اعمال تحریم ها و سیاست فشار حداکثری و آثار زیانبار آن روی ملت، ذیل عهدنامه مودت ایران و ایالات متحده آمریکا شکایت می کند، مقامات وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا در جایگاه پاسیخ گویی به سخنان مسئولین کشور استناد می کنند که بارها و بارها به صراحت عنوان داشته اند که تحریم های آمریکا تاثیر جدی بر وضعیت مردم ایران نداشته است؛ تحریم‌های آمریکا به شکست رسیده است. تحریم نمی تواند اقتصاد ایران را فلج کند، اگر مشکلی در داخل کشور وجود دارد به دلیل بی لیاقتی و عدم مدیریت دولت است و مواضعی از این دست. یعنی آمریکایی‌ها یک به یک این گفته ها را با ذکر منبع و مرجع انتشار به دادگاه ارائه کردند. پس برای آمریکایی ها تفاوتی نمی کند که این سخنان به دلیل دعواهای جناح‌های قدرت در داخل کشور و از احساسات و شعار است یا خیر، برای آنها ملاک این است که مقامات و مسئولین جمهوری اسلامی ایران عنوان کرده اند که تحریم ها اثر مخربی بر اقتصاد ایران ندارد و جامعع تحت تاثیر سیاست فشار حداکثری آمریکا قرار ندارد. در نتیجه می بینید که گفته ها و مواضع مسئولین ما می تواند مورد استناد قرار گیرد، اگر چه می تواند جنبه شعاری هم داشته باشد. هرچند که در نهایت قاضی ادعای آمریکا را نپذیرفت و رای به صلاحیت دیوان برای رسیدگی به این مسئله داد.

اما سوال مشخص در همین رابطه این است که آیا کانادا و اوکراین می‌توانند با استناد به سخنان ظریف مدرکی دال بر عمدی بودن ساقط کردن هواپیمای اوکراینی پیدا کنند؟

اتفاقا مسئله و نکته مهم اینجاست، وگرنه خود مقامات ایرانی بارها عنوان کرده‌اند که این هواپیما به دلیل اشتباه اپراتور در شلیک موشک ساقط شده است، اما اوکراین و کانادا تاکید دارند که هواپیما توسط سپاه پاسداران و به عمد ساقط شده است. پس در پاسخ مشخص به سوال شما طرف دعوا می تواند با استناد به سخنان محمدجواد ظریف ادعای خود مبنی بر عمدی بودن ساقط کردن هواپیما را ثابت کند.

ولی ظریف در این سخنان کلمه و یا جمله ای مبنی بر عمدی بودن ساقط کردن هواپیمای اوکراینی مطرح نکرده است؟

زمانی که ظریف در این فایل صوتی بیان می کند که مقامات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از من خواستند که ساقط کردن هواپیمای اوکراین توسط شلیک موشک را تکذیب کند نشان می دهد که دلیلی پشت این پنهان کاری وجود دارد و آن دلیل تنها به عمدی بودن ساقط کردن این هواپیما باز می‌گردد. اگر عمدی در ساقط کردن این هواپیما وجود نداشت چه دلیلی برای این پنهان کاری و فشار به وزیر امور خارجه برای تکذیب کردن شلیک موشک وجود دارد؟!