مشکل بایدن با ایران

نویسنده: والتر راسل مید (Walter Russell Mead)

دیپلماسی ایرانی: باراک اوباما، دونالد ترامپ و اکنون جو بایدن، همه قول داده بودند که از میزان توجه آمریکا به خاورمیانه بکاهند اما رخدادها به گونه ای است که همچنان رسیدن به این هدف را ناکام می گذارد. هفته گذشته، آمریکا دو حمله برنامه ریزی شده داشت: یک حمله نظامی علیه محل استقرار شبه نظامیان مرتبط با ایران در مرز سوریه و یک حمله سیاسی علیه عربستان سعودی با انتشار گزارش سازمان اطلاعات مرکزی درباره دست داشتن محمدبن سلمان در قتل جمال خاشقجی.

پیام های کاخ سفید به ایران و سعودی ها در این نقطه، بسیار شبیه هم است. دولت آمریکا، علامت می دهد که خواهان تعامل است اما نمی خواهد اجازه دهد که هیچ یک از این دو طرف، شرایط تعامل را تعیین کنند. واقعیتِ سخت این است که کشورهای خاورمیانه دیگر از آن چنان توانایی ای برای نفوذ بر رفتار آمریکا برخوردار نیستند. بنابراین اهمیت نسبی اقتصادی کشورهای خاورمیانه، در گذر زمان کاهش می یابد.

سعودی ها و ایرانی ها، به روش های متفاوتی به این دگرش ها، واکنش نشان دادند. ساختار قدرت در عربستان، کشور را در مسیر بازسنجی ای قرار داد که آمریکا بتواند آن را بپذیرد. در حالی که کشور به سمت گرم گرفتن بیشتر با اسرائیل حرکت می کند، وهابی گری تندرو که دیرزمانی کشور را منسجم نگه می داشت، دیگر آن نفوذ پیشین را ندارد. کسی قصد ندارد عربستان سعودی را به یک دمکراسی یا یک جامعه سکولار سبک غربی تبدیل کند، اما جهت گیری تازه، از مسیر گذشته، بسیار بهتر است.

تهران راه دیگری می رود. حتی در شرایطی که برنامه هسته ای اش را سرعت می دهد، از فرصت هایی که آشفتگی در عراق، سوریه، لبنان و یمن فراهم می سازد، بهره گرفته و بطور موثری برای افزایش جایگاه منطقه ای اش حرکت می کند. امید کبوترها (در برابر بازها)ی آمریکا این است که این رویکرد ایران، تا حد زیادی یک واکنش دفاعی در برابر رویکرد فشار حداکثری ترامپ باشد و اگر خصومت واشنگتن با ایران از میان برود، سیاست تهران هم سنجیده تر می شود. باید دید. سرشت چندقومیتی کشور و پیوند نزدیک میان سلسله مراتب مذهبی با حاکمیت، کاهش پافشاری بر مذهب تندرو و مقاومت سرسختانه در برابر غرب را دشوار می سازد چرا که بنیان مشروعیت حکومت و موفقیت نظامی نیابتی های ایران در منطقه، به نوبه خود رها کردن سیاستی را دشوار می کند که ظاهرا دستاوردهایی هم با خود داشته است. احتمالا تندروها، به هر امتیازی که آمریکا بدهد به عنوان نشانه ای از کارآیی سیاست های خود نگاه خواهند کرد.

تهران، با آگاهی به اینکه دولت بایدن هیچ اشتهایی برای یک جنگ تازه آمریکایی در خاورمیانه ندارد، متقاعد شده است که واشنگتن، تنها دو گزینه واقعی دارد: یا مطابق شرایط ایران به توافق هسته ای برگردد یا بمب هسته ای ایران را بپذیرد. ضمنا اگر تنش های ناشی از این شرایط، روابط واشنگتن با متحدانش در اروپا یا خاورمیانه را هم با آسیب مواجه کرد چه بهتر.

به نظر می رسدکه دولت بایدن در این ماه های نخستین کار خود، تلاش می کند مسیر میانه ای در قیاس با مسیرهایی که دو رئیس جمهوری پیشین رفتند، پیش بگیرد؛ می خواهد کارزار فشار حداکثری ترامپ را زمین بگذارد اما خواهان یک توافق هسته ای قوی تر و طولانی تر و نیز محدودیت های بیشتر بر پرخاشگری منطقه ای ایران در قیاس با دوره اوباماست. دولت کنونی آمریکا می خواهد در قیاس با دولت ترامپ، فاصله بیشتری با عربستان و نیز دولت نتانیاهو در اسرائیل داشته باشد اما امیدوار است که مخالفت تندی را هم که رویکرد اوباما در متحدان کلیدی منطقه ای برانگیخت، شاهد نباشد.

در این لحظه، به نظر می رسد که این رویکرد، با همه به جز تهران، کارآیی دارد. متحدان اروپایی آمریکا قصد اعلام شده آمریکا برای بازگشت به توافق هسته ای را تحسین می کنند و هم زمان متحدان کلیدی آمریکا در خاورمیانه هم بطور معقولی از جهت گیری کلی سیاست آمریکا و سطح مشورت دولت بایدن با آنها درباره راهبردش، رضایت دارند. ایران، که به نظر می رسد جناح تندروی آن در انتخابات ماه ژوئن آینده، موقعیت خود را مستحکم تر خواهد کرد، تا به اینجا از تعامل پرهیز کرده است.

این همان خطر اصلی ای است که متوجه تلاش های تا به اینجا موفقِ دولت بایدن برای پیمودن مسیری ویژه و بینابین رویکردهای اوباما و ترامپ می شود. اکنون این پرسش مطرح است که آیا دولت آمریکا می تواند نگاه خود را بر ایران تحمیل کند و همزمان هم متحدان اروپایی و خاورمیانه ای اش را همراه نگه دارد؟

منبع: وال استریت ژورنال / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11