آغاز فصل جدیدی از تنش های نظامی در شبه جزیره کره

نویسنده: حسین آهن، کارشناس امور شرق آسیا

دیپلماسی ایرانی: بعد از خاتمه دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ در آمریکا، اکنون با اطمینان می توانیم بگوییم چهار پرونده چین، ایران، کره شمالی و افغانستان که جزء مهم ترین پرونده های سیاست خارجی و امنیتی آمریکا در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ بودند با ناکامی و شکست مواجه شدند و ترامپ دستاورد قابل قبولی از این چهار پرونده کسب نکرد. این چهار پرونده به علت تاثیری که در آینده نظم بین المللی و ماهیت نظم سیاسی و داخلی آمریکا داشتند از ابتدای دولت ترامپ در دستور کار قرار گرفتند و تا آخرین روزهای عمر این دولت هم با جدیت پی گیری شدند، ولی آنچه برای دولت آمریکا باقی ماند ناکامی کامل بود و اکنون دولت جو بایدن باید وقت زیادی را برای ترمیم خرابی های ناشی از شکست در این چهار پرونده صرف کند. در این نوشتار به پرونده کره شمالی و امکان پیشرفت مذاکرات آمریکا با کره شمالی در دولت بایدن می پردازیم. 

آمریکا و کره جنوبی اعلام کرده اند که در حال تدارک مقدمات برگزاری رزمایش نظامی در ماه مارس هستند. انتظار نمی رود که دولت آمریکا در دوره ریاست جمهوری بایدن روشی که ترامپ انتخاب کرده بود را ادامه دهد و لذا تعامل طرفین از همین ابتدای کار نشان می دهد که شرایط ممکن است خیلی سریع متحول گشته و وضعیت بحرانی که در ابتدای دوره ریاست جمهوری ترامپ بین دو کشور وجود داشت، باز گردد. 

با روی کار آمدن ترامپ در سال 2017 کره شمالی  برنامه ساخت سلاح های هسته ای خود را با سرعت بیشتر از آنچه تصور می شد توسعه داد. آزمایش های پی در پی موشکی کره شمالی تنش در روابط دو کشور را افزایش داد. وقتی که ترامپ، کره شمالی را حامی تروریسم دولتی نامید و این کشور را به استفاده از حجم گسترده آتش خشم تهدید کرد، تنش در روابط دو کشور به حدی بالا رفت که از دیدگاه کارشناسان احتمال یک جنگ گسترده در شبه جزیره کره اجتناب ناپذیر بود. اما این اوضاع با یک چرخش رهبر کره شمالی تغییر کرد. در شرایطی که رهبر کره شمالی و ترامپ با الفاظ غیرمحترمانه یکدیگر را مورد خطاب قرار می دادند، ناگهان به مناسبت سال نو میلادی در سال 2018 رهبر کره شمالی پیام تبریکی برای همتای کره جنوبی خود به همراه یک شاخه زیتون ارسال کرد و این سر آغاز ورود رهبر کره شمالی به روندی شد که باید آن را ماه عسل روابط کیم جونگ اون و دونالد ترامپ نامید، چرا که منجر به دور شدن خطر جدی وقوع جنگ از شبه جزیره کره شد و در اوج ناباوری کسانی که منتظر جنگ بودند، شاهد سه دیدار بین ترامپ و کیم جونگ اون طی مدت دو سال در سنگاپور (ژوئن 2018)، هانوی (فوریه 2019) و منطقه مرزی DMZ بین دو کره (ژوئن 2019) شدند. علی رغم اینکه کره شمالی در چند سال گذشته از انجام مذاکره مستقیم با کره جنوبی و آمریکا به امید اخذ نتایج ملموس در حوزه سیاست و اقتصاد استقبال کرد، اما به علت زیاده خواهی های آمریکا تحولات تا پایان سال 2019 به گونه ای پیش رفت که مقامات کره شمالی، عملا در مسیر دیپلماسی به بن بست رسیدند. 

تقریبا در سال آخر ریاست جمهوری ترامپ پرونده کره شمالی کنار گذاشته شده بود. اما مدتی قبل کره شمالی با انجام یک آزمایش موشکی جدید و سلاح هایی با فن آوری پیشرفته، عملا به دوره ماه عسل و نامه نگاری های عاشقانه خود با رئیس جمهوری آمریکا پایان داد. واقعیت این بود که نوع و ماهیت مسئله کره شمالی و آمریکا از جنسی است که تلاش‌هایی از این نوع  نمی تواند منجر به توافق هسته‌ای یا تغییر رسمی در روابط دو کشور شود. آمریکا نابودی توانمندی کره شمالی را می خواهد و کره شمالی نیز این را خوب می داند چیزی که تا کنون مانع از حمله مشترک آمریکا و کره جنوبی علیرغم همه تمرین های نظامی شبیه سازی شده برای حمله به کره شمالی شده، قدرت بازدارندگی هسته ای این کشور است.

کره شمالی قبل از انجام آزمایش های حساس اخیر به این نتیجه رسیده بود که آمریکا تمایلی به بازگشت سیاست به مسیر متعارف و عادی شدن وضعیت کره شمالی در سطح منطقه ای و بین المللی ندارد. با انجام آزمایش موشک های جدید طبیعی بود که طرف مقابل این چالش نیز به سیاست های قبلی خود بازگردد. این رویکرد آمریکا را باید ناشی از عدم درک و شناخت صحیح از سیاست های کره شمالی تلقی کرد که تصور می کردند پیشبرد همزمان سیاست فشار و مذاکره آنها را به اهدافشان خواهد رساند و لذا حاضر نشدند یک معامله برد – برد را با کره شمالی جلو ببرند. در واقع این فرصتی استثنایی برای آمریکا بود که اگر واقعا خواستار حل مسئله شبه جزیره کره بود، می بایست از وجود یک دولت مدافع مذاکره سیاسی با کره شمالی در سئول برای پیشرفت مذاکرات استفاده می کرد. اما آمریکا که همچنان در فکر دریافت امتیازات یک طرفه است، به چیزی جز خلع سلاح کامل کره شمالی رضایت نمی دهد، امری که معلوم بود غیر محتمل است. حتی این نوع رفتار آمریکا اعتراض رهبر کره جنوبی را نیز باعث شد و آقای مون جای، رئیس جمهوری کره جنوبی در پیام خود به مناسبت سال نو میلادی 2020 سیاست های آمریکا و عدم همراهی کامل این کشور را مورد انتقاد قرار داد و اظهار کرد که اگر کره شمالی گام های عملی برای خلع سلاح و غیرهسته ای شدن را برداشته است، آمریکا و جامعه بین الملل نیز باید گام های مشابه را بردارند و تحریم ها علیه این کشور را کاهش دهند. 

کره شمالی در سال های اخیر توانسته شرایط خود را با تحریم های آمریکا وفق داده و این تحریم ها دیگر آن تاثیری را که 5 سال پیش داشتند را ندارند و با ورود چین و آمریکا به عرصه جنگ اقتصادی، چین دیگر خود را ملزم به رعایت تحریم های کره شمالی نمی بیند و مشخص است که مرزهای چین به روی کره شمالی به عنوان راه تنفس این کشور برای تحمل فشارهای بی امان تحریم های اقتصادی آمریکا باز شده است. اکنون کره شمالی به سطحی از توانایی نظامی دست یافته است که می تواند ساختار توزیع قدرت منطقه ای را به نحوی دگرگون کند که هم ظرفیت های جدیدی در اختیار این کشور قرار دهد و هم از طریق اتحاد با چین در رقابت با آمریکا و متحدین منطقه ای آمریکا، جایگاه خود را در منطقه تثبیت کند، بنابر این فکر خلع سلاح هسته ای کره شمالی فکر بیهوده ای است که قابلیت اجرا ندارد.

با روی کار آمدن جو بایدن که در زمان باراک اوباما به عنوان معاون رئیس جمهور در جریان مبارزات انتخاباتی، کیم جونگ اون را "اوباش" خوانده بود و در سال ۲۰۱۹ نیز وی را "سگ هاری" نامید که باید با چماق کشته شود، طبیعی بود که کره شمالی انتظار برخورد شدیدتری داشته باشد و به همین علت رهبر کره شمالی شروع به خط و نشان کشیدن برای بایدن کرد. وی در سخنانی بعد از روی کار آمدن بایدن گفت: "فعالیت‌های سیاسی خارجی ما باید در جهت به زانو در آوردن آمریکا تنظیم و متمرکز شود، زیرا آمریکا بزرگ‌ترین دشمن و مانع اصلی ما در مسیر توسعه نوآورانه است. برای ما مهم نیست که چه کسی در آمریکا قدرت را در دست دارد زیرا در هر صورت ماهیت واقعی این کشور و سیاست‌ زیربنایی آن در قبال کره شمالی تغییر نمی‌کند. ما روابط خود را با نیروهای ضد امپریالیستی و مستقل در جهان گسترش می دهیم. ضمن این که از سلاح هسته‌ای خود سوء‌ استفاده نمی‌کنیم، اما در حال گسترش زرادخانه هسته‌ای خود و از جمله بالا بردن ظرفیت‌های حمله پیشگیرانه و تلافی‌جویانه با تولید کلاهک در اندازه‌های مختلف هستیم." رهبر کره شمالی در این سخنرانی خود وعده ساخت سلاح های پیشرفته تر برای مقابله با تهدیدات نظامی آمریکا را داد و به گونه ای صحبت کرد که گویا تاریخ اعتبار همه قول و قرارهایی که در سه دور دیدارش با ترامپ داده بود، تمام شده و به جای اول بازگشته اند. رهبر کره شمالی ضمن اینکه راه را برای گفت وگوهای جدید با آمریکا باز نگاه داشته، در عین حال تاکید کرده که سرنوشت روابط دو جانبه به این بستگی دارد که آمریکا سیاست های خصمانه خود در قبال کره شمالی را کنار بگذارد، توصیه ای که با سیاست های هژمونی آمریکا در تضاد است و امکان تحقق آن فعلا وجود ندارد.

همان گونه که انتظار می رفت سخنان حماسی رهبر کره شمالی به تشدید تنش با آمریکا انجامیده و آمریکا نیز  به سیاست تهدید و ارعاب کره شمالی متوسل شده است. اعلام برگزاری رزمایش، نبردی شبیه سازی شده برای حمله به کره شمالی در ماه مارس 2021 حتما با واکنش های متقابل کره شمالی مواجه خواهد شد و در روزهای آینده باید منتظر پاسخ کره شمالی باشیم. آمریکا از برگزاری رزمایش با کره جنوبی چندین هدف را پیگیری می کند. اول اینکه دولت بایدن می خواهد این پیام را به منطقه شرق آسیا بدهد که کره جنوبی و ژاپن همچنان متحدین آمریکا در منطقه هستند و امنیت این دو کشور برای آمریکا از اهمیت بالایی برخوردار است. دوم اینکه با برگزاری رزمایش، موجی از حملات لفظی کره شمالی علیه کره جنوبی آغاز می شود و آن اندک قدم هایی که برای بهبود رابطه دو کشور  برداشته شده بود، همه متوقف می شوند. 

یکی از نگرانی های آمریکا این است که اگر روزی دو کره با یکدیگر متحد شوند، آمریکا با چه بهانه ای می خواهد در کره جنوبی باقی بماند. تجربه آمریکا از متحد شدن دو آلمان پیش روی آمریکاست که چگونه با یک تحول آلمان قدرت اول اروپا شد. اگر این دو کشور با یکدیگر متحد شوند و قدرت هسته ای کره شمالی حفظ شود و با قدرت اقتصادی کره جنوبی تجمیع شود، این دو خود تبدیل به یک کشور مقتدر در منطقه می شوند که نیازی به حمایت آمریکا ندارند. پس آمریکا با برگزاری رزمایش برای آتش دشمنی بین دو کره هیزم تهیه می کند و شرایط را به وضع چهار سال قبل باز می گردانند. هم اکنون آمریکا با بزرگ جلوه دادن تهدید کره شمالی حضور خود را در ژاپن و کره تثبیت کرده است. 

در واقع علت اصلی حضور آمریکا در شبه جزیره کره رصد کردن چین است که هم اکنون از خشکی و دریا در کنار گوش چین این کشور را رصد می کند. اگر آمریکا پایگا های خود را در کره و ژاپن از دست بدهد، هیچ بدیلی برای آن وجود ندارد. بنا بر این پیش بینی می شود در روزها و هفته های آینده ما شاهد افزایش تنش در منطقه شبه جزیره کره باشیم. آمریکا با رفتارهای کینه توزانه و زیر پا گذاشتن تعهدات خود در رابطه با ایران نه تنها در رابطه با ایران بلکه در سراسر دنیا، دچار کسری گسترده اعتماد استراتژیک شده است و احیا و بازسازی این اعتماد به آسانی امکان پذیر نیست. مگر اینکه آمریکا بخواهد گام های جدی برای حل آن بردارد که فعلا نشانه ای از این تغییر رفتار مشاهده نمی شود.