سئول کشورهای عربی را به تهران ترجیح داده است

نویسنده: پوریا نبی پور، دانشجوی دکترای علوم سیاسی و مطالعات بین الملل در دانشگاه بیرمنگام – انگلستان، گروه علوم سیاسی و مطالعات بین المللی

دیپلماسی ایرانی: 

1.    مقدمه: روابط کره جنوبی و خاورمیانه 

خاورمیانه منطقه ای است که 6٪ از جمعیت جهان ، 60٪ از ذخایر نفتی جهان و 45 ٪ از ذخایر گاز طبیعی جهان را شامل می شود. به دلیل دارا بودن منابع طبیعی فراوان و اهمیت استراتژیک، امنیت منطقه خاورمیانه با ثبات بقیه جهان و امنیت جهانی ارتباط تنگاتنگی دارد.

در دهه1960 ، دولت کره روابط دیپلماتیک خود را با کشورهای خاورمیانه برقرار کرد و این امر از روابط کنسولی با مصر در 1961 آغاز شد. کره با 18 کشور خاورمیانه، که در آن هفده سفارت و دو سر کنسول وجود دارد، روابط دیپلماتیک دارد. طی دهه های1970 و1980 ، روابط اقتصادی بین کره و خاورمیانه به طور چشمگیری همراه با توسعه روابط دیپلماتیک در زمینه صنعت نفت، زیرساخت ها و ساخت کارخانه متمرکز بود. دو شوک نفتی در دهه 1970 دولت کره را بر آن داشت تا با تأکید بر اهمیت استراتژیک خاورمیانه همکاری کند. 

از دهه 1990، دولت کره تلاش کرده است برای آماده سازی دوران پس از نفت، همکاری پایدار با کشورهای خاورمیانه را بنیان بگذارد. کره دامنه همکاری با کشورهای خاورمیانه را به تجارت با ارزش افزوده بالاتر گسترش داده است از جمله  همکاری در زمینه های انرژی و ساخت و ساز. برای تقویت روابط خود با خاورمیانه در زمینه های مختلف، رئیس جمهوری سابق پارک گئون هی در سال 2015 به چهار کشور شورای همکاری خلیج فارس  )کویت، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و قطر) سفر کرد و همچنین در سال 2016 به ایران سفر کرد. توسعه اقتصاد کره جنوبی به دلیل افزایش نیاز به واردات نفت و گاز از خلیج فارس، اهمیت خاورمیانه را برای سئول افزایش داد.

2. دیپلماسی کره جنوبی و روابط امنیتی -  اقتصادی با خاورمیانه

روابط امنیتی کره جنوبی با خاورمیانه تا دهه 1990 بسیار محدود بود. سئول درگیری نظامی در خاورمیانه را در خدمت منافع سیاسی و اقتصادی خود تلقی نمی کرد بلکه به عنوان یک ضرر تلقی می کرد. تا دهه 1990 روابط امنیتی با خاورمیانه فقط شامل همکاری های محدود نظامی و اطلاعاتی بود. روابط امنیتی کره جنوبی در خاورمیانه در مقایسه با روابط اقتصادی این کشور با منطقه همچنان محدود است. در کره جنوبی، اقتصاد نقش مهمی در روابط خارجی آن با خاورمیانه دارد و اقتصاد بر روابط سیاسی و حتی امنیتی سئول و کشورهای خاورمیانه تأثیر می گذارد. کره جنوبی به منظور به حداقل رساندن تعارض بالقوه بین منافع سیاسی و اقتصادی خود در منطقه، که حتی ممکن است منجر به اختلاف با کشورهای خاورمیانه و حتی ایالات متحده شود، یک سیاست دو جانبه را توسعه داده است که به آن امکان می دهد منافع اقتصادی خود را دنبال کند با حداقل هزینه سیاسی. اولین قسمت این سیاست، جدا نگه داشتن روابط امنیتی و اقتصاد است. این سیاست اجازه می دهد تا کره جنوبی بدون پرداخت هزینه سیاسی یا محدودیت در قوانین سیاسی تجارت کند. این سیاست کره جنوبی را قادر به تجارت و سرمایه گذاری در کره شمالی و کشورهای خاورمیانه در هنگام جنگ یا تحت تحریم، مانند ایران و عراق کرد. دومین عنصر در سیاست آن بی طرف ماندن در درگیری های منطقه ای است. با موضع گیری، سئول قادر به ادامه تجارت با هر دو طرف نخواهد بود. این سیاست کره جنوبی را قادر به تجارت با ایران و عراق در طول جنگ ایران و عراق در دهه 1980 کرد. بدین ترتیب کره جنوبی ترجیح می دهد با  هزینه کم در خاورمیانه از نظر روابط امنیتی درگیر شود. 

این رویکرد و همکاری، گسترده اقتصادی با خاورمیانه باعث شد کره جنوبی بتواند وضعیت قدرت خود را در منطقه به طور مثبت توسعه دهد. وابستگی کره جنوبی به نفت خاورمیانه در طول سال ها به 85 درصد افزایش یافته و تقریبا 74 درصد گاز طبیعی آن از خاورمیانه وارد می شود. نشانه دیگری از اهمیت اقتصادی خاورمیانه توافق اوت 2013 بین کره جنوبی و بحرین برای ایجاد یک کمیته مشترک برای همکاری های اقتصادی دوجانبه است. ارتقا روابط اقتصادی به عنوان گام دیگری در نهادینه سازی همکاری های  اقتصادی در خاورمیانه است. این کار با تصمیم سئول برای ارزیابی توافق تجارت آزاد بین کره جنوبی و امارات متحده عربی آغاز شد.

3. تغییر رویکرد در سیاست کره جنوبی در روابط با ایران

شاید اگر مسیر تاریخی روابط ایران و کره جنوبی را در نظر بگیریم تحولات فعلی کمی عجیب و غریب باشد. ایران یکی از اولین کشورهای خاورمیانه بود که در سال 1962 روابط دیپلماتیک خود را با جمهوری کره برقرار کرد. از آن زمان، روابط دو جانبه با اعتماد و همکاری بالایی در هر دو جبهه سیاسی و تجاری مشخص شد. به عنوان مثال، هر دو به اردوگاه ضد کمونیست تحت هدایت ایالات متحده تعلق داشتند، و تهران در مسائل مربوط به آرمان کره یکی از متحدان سرسخت کره جنوبی در سازمان ملل بود. برنامه هسته ای ایران معمای بزرگی برای کره جنوبی است. واشنگتن و حتی کشورهای حاشیه خلیج فارس ممکن است سئول را به موضع گیری فراخوانند. پیامد تغییر رویکرد کره جنوبی چیست؟

به طور کلی می توان گفت ایالات متحده و کشورهای حوزه خلیج فارس از این  تغییر رویکرد استقبال می کنند در حالی که ایران از چنین رویکردی توسط کره جنوبی استقبال نمی کند. موضع گیری سئول می تواند نشانه تغییر رویکرد آن در دیپلماسی خاورمیانه آن باشد. از زمان اعمال مجدد تحریم ها توسط دولت ترامپ، روابط ایران و کره جنوبی در مسیر نزولی قرار داشته است. تهران از ماه سپتامبر سال 2019 که انقضای معافیت ایالات متحده برای واردات نفت ایران به پایان رسید، از مسدود کردن حدود 7 میلیارد دلار وجوه ایرانی در دو بانک کره جنوبی شکایت داشت. تعدادی از جلسات رسمی فایده ای  نداشته است و تهران اکنون سئول را تهدید به اقدام قانونی در دیوان بین المللی دادگستری، تهدید به ممنوعیت تجارت کالاهای کره ای و منع کره از بازارهای سودآور ایران در آینده می کند. این در حالی است که سئول ادعا کرده است که فقط تحریم های ایالات متحده را رعایت می کند. 

تغییر موضع مقامات کره جنوبی طی 10 ماه گذشته، به نوبه خود می تواند نشانگر یک تغییر اساسی در رویکرد سئول در خاورمیانه باشد که به نوبه خود می تواند نشانگر یک تغییر اساسی در دیپلماسی امنیتی – تجاری سئول در در روابط با ایران  است. مطمئناً، بخشی از تغییر در رویکرد وسازش ناپذیری سئول در روابط با ایران مربوط به اهمیتی است که به عنوان یک کشور صادرات گرا به روابط تجاری و سیاسی و خود با ایالات متحده قائل است. درخاورمیانه، این امر در شکل گیری روابط استراتژیک کره جنوبی با متحدان شورای همکاری خلیج فارس، به ویژه امارات متحده عربی، کاملاً مشهود است. با در نظر گرفتن اولویت های استراتژیک کره جنوبی، از روابط سئول با کشورهای عربی خلیج فارس و همچنین اسرائیل دو موضوع برجسته است: امنیت انرژی و صادرات فناوری. سال ها تحریم های سازمان یافته آمریکا علیه ایران، بیش از سایر موارد، این نکته را اثبات کرده است که انرژی ایران می تواند جایگزین شود حتی اگر سئول، مانند بسیاری دیگر از کشورهای وابسته به انرژی، سبد متنوعی از تأمین کنندگان انرژی را ترجیح دهد و حتی اگر این روند آسان نباشد. با توجه به اتحاد کره جنوبی با ایالات متحده و متحدان شورای همکاری خلیج فارس، منابع انرژی فراوان و توانایی جایگزینی نفت ایران، بازارهای مالی پیشرفته و زیرساخت های حمل و نقل پیشرفته به نظر می رسد سئول  سیاست منطقه ای خود را از سیاستی که سعی در ایجاد تعادل – هرچند ناقص – بین ایران و همسایگان جنوبی آن بود، تغییر داده و به وضوح کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را بالاتر از ایران در اولویت قرار داده است.

این رویکرد ممکن است این امکان را برای کره فراهم کند تا گام های مشخصی را در جهت تحقق هدف استراتژیک اخیر خود مبنی بر تبدیل شدن به یک صادر کننده فناوری و اسلحه به منطقه بردارد. طبق برنامه دفاعی، سئول تلاش می کند به یک صادرکننده عمده فناوری و اسلحه تبدیل شود و بنابراین بخش دفاعی به امکانی به منظور توسعه اقتصادی و صادرات کره جنوبی تبدیل شده است. نه تنها کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس توانایی مالی لازم برای سرمایه گذاری در صنعت دفاعی رو به رشد کره جنوبی را دارند، بلکه ایجاد صنایع دفاعی داخلی در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس با کمک کره جنوبی  نیز فضای کافی را برای همکاری دو طرف فراهم می کند. همکاری کنونی کره جنوبی با امارات متحده عربی نمونه ای از این موارد است.

در همین راستا حضور نظامی کره جنوبی در منطقه و روابط بسیار نزدیک آن با کشورهای عرب در خلیج فارس برای ایران پوشیده نیست. سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، تصمیم کره جنوبی را برای حضور نظامی غیرقابل قبول دانست. ایران حضور نیروهای خارجی در منطقه را تهدید می داند. در مقابل، ایالات متحده و کشورهای حوزه خلیج فارس، به ویژه عربستان سعودی و امارات متحده عربی، از تصمیم کره جنوبی به عنوان اقدامی برای افزایش فشار بین المللی به تهران استقبال کردند و این سیاست را به نفع منطقه می بینند. سخنگوی پنتاگون، سرهنگ دوم دیو ایستبورن، اظهار داشت که تأمین امنیت عبور از تنگه هرمز یک " مشکل بین المللی است که نیاز به یک راه حل بین المللی دارد .” در کل به نظر می رسد که سئول از یک طرف درگیر جنگ بین ایالات متحده و ایران است. اما با این وجود، آنچه بر تغییر رویکرد کره تأکید دارد این است که کشور کره با یک تغییر اساسی در دیپلماسی امنیتی – تجاری در در روابط با ایران روابط با کشورهای عربی را ترجیح داده است و در حالی که سعی در جلوگیری از به خطر انداختن روابط تجاری با ایران دارد. منافع کلان تجاری، استراتژیک و دیپلماتیک که در نتیجه روابط با شورای همکاری خلیج فارس وجود دارد و همچنین لابی گسترده کشورهای عربی به ویژه بحرین، عربستان سعودی و سیاست های ضد ایرانی امارات متحده عربی اخیراً باعث تغییر در رویکرد کره جنوبی در روابط با ایران شده است.

Sources

http://www.mofa.go.kr/eng/wpge/m_4911/contents.do 

Mohammed Turki Al-Sudairi, “South Korea-GCC Economic Relations: An Overview.” GRC GULF Papers, No.8 (2012), p.10.

https://thediplomat.com/2020/01/what-are-the-implications-of-south-koreas-decision-to-send-a-naval-unit-to-the-strait-of-hormuz /