ایران در دو راهی «انتقام» و «حفظ خویشتنداری»/ مجلس به جای طرح خروج از ان.پی.تی، پرتکل الحاق و ... فکری به حال گرانی ها بکند/ طرح «اقدام راهبردی برای لغو تحریم ها» اجرایی نخواهد شد

دیپلماسی ایرانی – بعد از ترور دکتر محسن فخری زاده فضای سیاسی و اجتماعی کشور در ۷۲ ساعت گذشته به ورطه ای از رادیکالیسم افتاده است که به باور بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران می تواند یکی از اهداف بانیان و طراحان این ترور باشد. چرا که این فضای رادیکال که با کلیدواژه «انتقام» می تواند ایران را به سمت اقدامی انتحاری و قهرآمیز علیه اسرائیل و دیگر بازیگران پشت این ترور بکشاند و در نهایت مسائلی مانند بازگشت بایدن به برجام و یا مذاکرات احتمالی بین تهران - واشنگتن به محاق رود؛ همین شرایط اکنون کشور را در یک دوگانگی فرو برده است، چرا که تهران اکنون در دو راهی «انتقام» و «حفظ خویشتنداری» قرار دارد. دیپلماسی ایرانی برای بررسی بیشتر این مسئله، گفت وگویی را با احمد نقیب زاده، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین الملل پی گرفته است که در ادامه از نظر می گذرانید:

با ترور دکتر فخری زاده در بعد از ظهر جمعه در منطقه آبسرد شهرستان دماوند به نظر می رسد که شرایط سیاسی داخلی بنا به برخی تحلیل ها در حال رادیکال شدن است. این مسئله از آن جهت اهمیت دارد که در حقیقت رادیکال کردن فضای کشور می‌تواند یکی از دلایل و اهداف این ترور باشد. چرا که در این صورت اساساً مسئله بازگشت بایدن به برجام و مذاکرات احتمالی تهران - واشنگتن به طور کلی از دستور کار خارج خواهد شد. اما از نگاه شما اساساً هدف یا اهداف این ترور چه بوده است؟

بدون شک مسئله مهمی که باید به آن توجه کرد «زمان» حساسی است که اکنون این جنایت هولناک و ترور در آن روی داده است. بدون شک مسئله ترور دکتر فخری زاده و همزمانی آن با تحولات سیاسی، دیپلماتیک و امنیتی در سطح منطقه و جهان بدون ارتباط نیست. اما در این میان من معتقدم که این ترور اساساً، نه توسط دولت دونالد ترامپ، بلکه با سناریو، کارگردانی و بازیگری اسرائیل صورت گرفته است تا از این طریق نگرانی خود را در خصوص احتمال بازگشت بایدن به برجام و یا مذاکرات دیگر با ایران مرتفع کنند. اگر ما این گزاره را درست بدانیم که قطعاً چنین است بی شک تاثیر و تبعات این ترور یعنی رادیکال کردن فضای سیاسی، اجتماعی و امنیتی کشور و واداشتن جمهوری اسلامی ایران به واکنشی تند و قهرآمیز علیه اسرائیل می‌تواند از اهداف این ترور باشد تا کشور را درگیر یک جنگ ناخواسته کنند. فراموش نکنیم که جنگ جهانی اول هم با یک ترور شروع شد.

در این میان به نظر می‌رسد که یک دوگانگی بسیار جدی برای جمهوری اسلامی ایران وجود دارد. از یک طرف مسئله انتقام و نشان دادن واکنش تند علیه بازیگر یا بازیگران پشت این ترور مطرح است و از طرف دیگر مسئله ضرورت و لزوم حفظ خویشتنداری در مواضع برخی سیاسیون نیز مشاهده می شود. به واقع ایران در دو راهی «انتقام» و «خویشتنداری» باید چه راهکاری را در دستور کار قرار دهد؟

همان گونه که به درستی اشاره کردید اکنون یک فضای دوگانه در کشور بعد از ترور دکتر فخری زاده شکل گرفته است. در این راستا بخشی از جامعه و جریان‌های سیاسی مدام بر طبل واکنش قهرآمیز، تند و رادیکال علیه اسرائیل و هر کشور و سرویس جاسوسی و امنیتی که در پشت این ترور قرار دارند، می‌کوبند و از طرف دیگر برخی معتقدند هر گونه اقدام تند و قهر آمیز می تواند منافع ملی کشور را در این شرایط حساس به مخاطره بیندازد. اما قطعاً در این میان راهکار منطقی و عقلانی آن است که در خصوص این ترور و جنایت هولناک ایران لازم است که از خود واکنش قهرآمیز و تند نشان دهد، اما یقیناً این واکنش باید در یک زمان مناسب و مقتضی خود صورت گیرد تا ضمن گرفتن انتقام، واکنش تند ایران بدون هزینه و یا با کمترین هزینه ممکن صورت گیرد. پیرو این نکته سخنان شنبه هفته جاری حسن روحانی، رئیس جمهور پیرامون همین مسئله منطقی بود؛ روحانی عنوان کرد که جمهوری اسلامی ایران در دامی که اسرائیلی‌ها برای کشور پهن کردند، نخواهد افتاد و قطعاً ترور دکتر فخری زاده ی هم دامی از سوی اسرائیلی ها برای کشاندن ایران به یک جنگ ناخواسته بود و به دنبال آن عکس العمل قهرآمیز ایالات متحده آمریکا می بودیم. نکته بسیار مهم دیگری که در این میان نباید فراموش کرد این است که به نظر من طی روزها و هفته‌های آتی اسرائیلی‌ها و برخی رسانه‌های وابسته به این جریان سعی می کنند جمهوری اسلامی ایران را تحریک کنند. یعنی با مطرح کردن برخی مسائل و برجسته کردن کلیدواژه هایی مانند «انفعال»، «شکست» و یا «ترس» جمهوری اسلامی ایران سعی می‌کنند تهران را به دام و تله تنش و جنگ نظامی بکشانند. پس لازم است جمهوری اسلامی ایران با حفظ خویشتنداری، یک هوشمندی جدی را در واکنشها، سخنان و مواضع خود داشته باشد و از دست دادن به هر گونه اقدامی که می تواند تبعات جدی امنیتی، سیاسی و دیپلماتیک به همراه داشته باشد، خودداری کند و مسئله انتقام را در یک فرصت مقتضی در دستور کار قرار دهد.

اما در این میان برخی رسانه ها مانند روزنامه کیهان به صراحت مسئله حمله به بندر حیفا در اسرائیل را مطرح کرده است. ارزیابی شما در این خصوص چیست؟

متاسفانه برخی رسانه ها و جریان های سیاسی با این سخنان تنها منافع و اهداف اسرائیل را تامین می‌کنند. این سخنان جز ریختن آب به آسیاب اسرائیل چیز دیگری به همراه ندارد. همانگونه که من هم به آن اشاره کردم قطعاً ترور و جنایت هولناک دکتر فخری زاده باید پاسخ داده شود، اما این پاسخ باید در زمان مقتضی و با کمترین هزینه صورت گیرد. مطرح کردن حمله به حیفا، تل آویو و دیگر شهرها و شهرک های اسرائیل توسط رسانه های داخلی، آن هم در شرایط حساس کنونی چیزی جز برآورده کردن اهداف اسرائیل از انجام این ترور را به همراه نخواهد داشت. لذا این دلواپسی ها هیچ منفعتی برای کشور ندارد و فقط هزینه و بار اضافی بر دوش کشور و انداختن ایران در یک جنگ را به دنبال دارد. عقل، منطق و تجربه ثابت کرده است که هر واکنشی باید در زمان مناسب انجام شود. من معتقدم که جمهوری اسلامی ایران باید بر همان سخنان حسن روحانی مبنی بر نیفتادن کشور در دام اسرائیل، فضا را مدیریت کند و در مجازات و انتقام از طراحان و عاملان این ترور و جنایت عجله نکند و این مسئله با برنامه ریزی، هوشمندی و در زمان درست خود انجام شود تا شاهد فضاحتی که در تایلند بودیم، نباشیم که باعث آبروریزی سیاسی و دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایران در جهان شد. پس ضمن اینکه حق ایران را برای تلافی و انتقام از بانیان و طراحان این ترور تایید می کنم، اما با هوشمندی نباید در دام اسرائیل افتاد.

با این وجود به نظر می رسد که فضای رادیکال شکل گرفته در ۷۲ ساعت گذشته بعد از ترور دکتر فخری زاده در داخل کشور باعث شده است که علاوه بر مطرح شدن مسئله حمله به حیفا و دیگر مناطق اسرائیل، مجلس شورای اسلامی نیز مسئله تصویب دو فوریت طرح اقدام راهبردی برای لغو تحریم ها را که دیروز یکشنبه تصویب کرد، در دستور کار قرار دهد؛ طرحی که یک فوریت آن پیشتر و در ۱۲ آبان تصویب شده بود. به موجب این طرح سازمان انرژی اتمی موظف است ظرف مدت دو ماه پس از تصویب این قانون، سالانه به میزان حداقل ۱۲۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۲۰ درصد در تاسیسات شهید علی محمدی فردو تولید و در داخل کشور ذخیره کند. همچنین در جهت تحقق ظرفیت یکصد و نود هزار سو غنی سازی، سازمان انرژی اتمی، مکلف است پس از تصویب این قانون، ظرفیت غنی سازی و تولید اورانیوم غنی سازی شده با سطح غنای متناسب هر یک از مصارف صلح آمیز کشور، به میزان ماهانه حداقل ۵۰۰ کیلوگرم افزایش دهد. مضافا این سازمان مکلف است ظرف مدت ۳ ماه عملیات نصب، تزریق گاز، غنی سازی و ذخیره سازی مواد را تا درجه غنای مناسب، با حداقل ۱۰۰۰ عدد ماشین (m۲-IR) در بخش زیرزمینی تاسیسات شهید احمدی روشن نطنز آغاز کند. در همین بازه زمانی، هرگونه عملیات غنی سازی و تحقیق و توسعه با ماشین های (۶-IR) را به تاسیسات شهید علی محمدی فردو منتقل کرده و عملیات غنی سازی را با حداقل ۱۶۴ ماشین از این نوع آغاز نموده و آن را تا انتهای سال ۱۳۹۹ به ۱۰۰۰ ماشین توسعه دهد. اینها علاوه بر آن است که سازمان انرژی اتمی ایران وظیفه دارد، راکتور ۴۰ مگاواتی آب سنگین اراک را که به موجب برجام در حال بازطراحی و بهینه سازی می باشد، ظرف مدت ۴ ماه از تاریخ تصویب این قانون با برنامه زمانبندی معین از طریق احیای قلب راکتور به شرایط قبل از برجام برگرداند. بر اساس این طرح، دولت موظف است بر اساس بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام، ظرف مدت ۲ ماه از تصویب این قانون، دسترسی های نظارتی فراتر از پروتکل الحاقی بر اساس برجام را متوقف کند. کما این که پس از ۳ ماه از تصویب این قانون، اگر روابط بانکی ایران در اروپا و میزان خرید نفت توسط آنها از ایران به شرایط عادی و رضایت بخش بازنگشته باشد، دولت مکلف است اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف نماید. ارزیابی شما از اهدف نمایندگان مجلس از تلاش برای تصویب این طرح چیست؟ آیا آنگونه که برداشت می شود پیشنهاد این طرح و تصویب یک فوریت و بعد دو فوریت آن، تکاپوی نمایندگان مجلس یازدهم برای سنگ اندازی در مذاکرات احتمالی آتی تهران – واشنگتن، مطابق با هدف اسرائیل در ترور دکتر فخری زاده است؟ از طرف دیگر این احتمال وجود دارد که اقدام دیروز یکشنبه مجلس شورای اسلامی بیشتر واکنشی به فضای رادیکال سیاسی - اجتماعی کشور بعد از ترور دکتر فخری زاده و ضرورت گرفتن انتقام باشد، خصوصا که ما شاهد تجمعاتی در برابر مجلس شورای اسلامی هم بودیم. ارزیابی شما در این رابطه چیست؟

قطعاً این دست اقدامات مجلس و همچنین مواضعی که در روزنامه کیهان و دیگر رسانه‌ها مطرح شده است در نهایت تامین منافع و اهداف اسرائیل را از ترور دکتر فخری زاده به دنبال دارد. چون بی شک همانگونه که تبعات هرگونه اقدام ایران در حمله به اسرائیل می‌تواند کشور را به ورطه جنگ و نابودی بکشاند، آن هم در شرایط کنونی که اساساً تحریم و تداوم شیوع ویروس کرونا رمق اقتصادی و معیشتی را از جامعه گرفته است، قطعاً مفاد و لوایح از این دست طرح ها که دیروز دو فوریت آن در مجلس شورای اسلامی تصویب شد، می‌تواند مسئله خروج از برجام، ارجاع پرونده هسته‌ای ایران از شورای حکام به شورای امنیت و اجماع جهانی را شکل دهد و این هم همان خواسته اسرائیل است. یعنی اسرائیل با ترور دکتر فخرزاده سعی کرد دولت بایدن را از بازگشت به برجام و مذاکرات احتمالی آتی با ایران بر حذر دارد. قطعاً تصویب مفاد این طرح به صورت قانون و لازم الاجرا شدن آن توسط دولت هم دقیقاً به معنای خروج جمهوری اسلامی ایران از برجام و به تبعش واکنش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، شورای حکام، شورای امنیت و در نهایت بازگشت ایران به ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل است. این مهم دقیقاً همان چیزی که اسرائیل خواهان آن است. متاسفانه این آقایان فراموش کرده اند که کشور در یک وضعیت خاص دراماتیک سیاسی، دیپلماتیک و امنیتی قرار گرفته است. کوبیدن بر طبل کاهش بازرسی‌های آژانس، اخراج بازرسان، خروج از ان‌.پی.‌تی، خروج از پروتکل الحاقی، افزایش غنی سازی تا ۲۰ درصد و مسائلی از این دست هر کدام می‌تواند به معنای خروج ایران از برجام و به دنبال آن ایجاد اجماع جهانی علیح کشور باشد. وضعیت کشور وضعیت بسیار شکننده ای است. من کاری به این مسائل ندارم که مجلس شورای اسلامی با برخی تجمعات در برابر درب مجلس این اقدام را در دستور کار قرار داده اند و یا به دنبال بازی سیاسی در برابر دولت و برخی جناح هستند؛ به هر دلیلی این طرح تصویب شود و مواد آن برای دولت لازم الاجرا شود، قطعاً کشور به ورطه نابودی خواهد افتاد. متاسفانه من معتقدم که برخی ارزیابی ها در خصوص نقش نفوذ و نفوذی ها برای تامین خواسته های اسرائیل و ایالات متحده آمریکا در داخل کشور بسیار جدی است. چون در غیر این صورت هر سیاستمداری که از حداقل بینش سیاسی برخوردار باشد، می‌داند در این شرایط این دست اقدامات تنها منافع اسرائیل را تأمین خواهد کرد، نه منافع جمهوری اسلامی ایران. پس بدیهی است که فردی که به عنوان نخبه سیاسی، رسانه‌ای، نماینده مجلس و ... در ساختار سیاست سیاسی جمهوری اسلامی ایران حضور دارد به طریق اولی باید به این بدیهیات آشنا باشد. بله بدون شک باید انتقام ترور دکتر فخری زاده گرفته شود، همان گونه که اقدام دونالد ترامپ در خروج از برجام، اتخاذ سیاست فشار حداکثری و اعمال تحریم‌های بی‌سابقه‌ علیه جمهوری اسلامی ایران، اقدامی ناجوانمردانه و ظالمانه است؛ همانگونه که بدعهدی اروپایی ها در عمل به تعهدات برجامیشان غیر قابل توجیه است و پاسخ آنها باید مدنظر قرار گیرد. اما تک تک این اقدامات باید با واکنش هوشمندانه تهران همراه شود تا ضمن برآورده کردن منافع جمهوری اسلامی ایران، کمترین هزینه و ضرر را برای کشور به دنبال داشته باشد. باور کنید کشور دیگر طاقت و تحمل هزینه اضافی را ندارد. روحیه مردم به دلیل مشکلات اقتصادی و معیشتی به شدت شکننده شده است. باید به این مسائل هم نگاه کرد. اکنون ما باید حواسمان باشد که از داخل ضربه نخوریم. متاسفانه با بررسی اجمالی تاریخ ایران این دست ضربه ها از داخل کشور کم نبوده است. ما باید از روی عقل تصمیم گرفت، نه از روی احساسات؛ باور کنید انتقام دیر نمی شود.

شما به بازی سیاسی مجلس در تصویب دو فوریت این طرح اشاره کردید؛ آیا به طور مشخص منظورتان بازی سیاسی در آستانه انتخابات ۱۴۰۰ برای گرفتن کرسی پاستور است؟

بله بدون شک بازی سیاسی انتخاباتی نمایندگان مجلس یازدهم در تصویب یک فوریت یا دو فوریت این طرح و اساسا مطرح کردن چنین طرحی  در کمیسیون مربوطه بی تاثیر نیست.

ولی در این شرایط حساس کنونی که بارها مورد تاکید شما هم بود؟

این را دیگر باید از نمایندگان مجلس پرسید، نه از من. من نمی‌دانم این حضرات چه بینشی از شرایط سیاسی، امنیتی و دیپلماتیک کشور دارند که در هر وضعیتی به دنبال کوبیدن دولت، مخالفت با برجام و کشاندن ایران به یک شرایط بسیار سخت و بغرنج هستند و این شرایط را به مردمی که از دست تحریم و فشار اقتصادی به تنگ امده اند تحمیل می کنند. نمایندگان به اصطلاح انقلابی به جای عزت و استقلال کشور به دنبال راهکاری برای مشکلات مردم باشند. لازم نکرده است نمایندگان با نبوغ سیاسی شان به دنبال خروج از برجام و گرفتاری های بعدی امنیتی کشور باشند که می‌تواند کار را به ارجاع پرونده به شورای امنیت و رفتن به ذیل فصل هفتم بکشاند؛ حضرات برای گرانی مرغ و دیگر کالاهای اساسی مردم چاره ای بیندیشند. چرا این نمایندگان با ندانم کاری این قدر کشور را به دردسر می‌اندازد؟! اگر نمایندگان فکر می کنند که مشکل گرانی ها تقصیر دولت است، خوب برای دولت راهکار تعیین کنند. چرا با این طرح ها کشور را به مرز جنگ و نابودی می کشانند؟! متاسفانه برخی بازی های سیاسی و حزبی در آستانه انتخابات ۱۴۰۰ برای گرفتن کرسی ریاست‌جمهوری اکنون باعث شده است که منافع جمهوری اسلامی ایران به حاشیه کشیده شود و حتی قربانی این بازی‌های سیاسی شود. یعنی مسائل معیشتی، گرانی ها و دغدغه مردم برای حل مشکلاتشان به اهرم فشار این جریان ها و در حقیقت بازیچه و قربانی این بازی های سیاسی بدل شده است و هر کدام با شعار حمایت از مردم به دنبال حمله و تاختن به طرف مقابل است. دریغ از آن که مشکلات مردم حل شود. در این میان رئیس مجلس هم به‌روشنی ثابت کرده است که هیچ بینش و درکی از دیپلماسی و سیاست خارجی ندارد و تمام فکر و ذکر او و بسیاری از طیف ها و جریان های سیاسی فقط گرفتن کرسی پاستور است. همانگونه که در مصاحبه قبلی با دیپلماسی ایرانی به آن اشاره کردم این بازی های بچگانه حزبی اصولگرایی و اصلاح طلبی آستانه انتخابات ۱۴۰۰ در قیاس با شرایط حساس سیاسی، دیپلماتیک و امنیتی کشور، متاسفانه فقط هزینه و بار اضافی بر کشور تحمیل کرده است.

شما تا چه اندازه معتقدید این بازی‌های سیاسی حزبی در تصویب دو فوریت این طرح می تواند در نهایت دولت را وادار به انجام مفاد آن کند، خصوصاً آنکه در طرح مذکور قید شده است که مستنکفین از اجرای این قانون به تناسب، امتناع یا ممانعت از اجراء به طبقات ۴ تا ۷ طبقات مجازات تعزیری قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ محکوم می شوند. آیا این بند هم ذیل تحلیل شما بلوف سیاسی مجلس و بازی سیاسی نمایندگان محسوب می شود یا در نهایت دولت مجبور به اجرای مفاد آن خواهد بود؟

من بسیار بعید می دانم که این طرح به صورت قانون تصویب شود که برای دولت لازم الاجرا باشد. به هر حال چکش‌کاری بندهای آن در صحن فرصت زیادی می طلبد. در کنار آن نظارت شورای نگهبان وجود دارد. حتی اگر از فیلتر شورای نگهبان بگذرد، احتمالاً اجرای آن توسط دولت با اما و اگرهایی همراه خواهد بود. چون به هر حال مسئله خروج از برجام، خروج از ان. پی .تی یا پروتکل الحاقی، اخراج بازرسان، کاهش سطح بازرسی‌ها، کاهش همکاری با آژانس و دیگر مسائل جزو مسائل راهبردی و امنیتی کشور است که قطعاً تعیین حدود آن در شورای عالی امنیت ملی خواهد بود. ضمن اینکه با هوشمندی که در رهبر انقلاب سراغ دارم و اشرافی که ایشان بر مسائل سیاسی داخلی، منطقه‌ای و جهانی دارند احتمالاً فضای داخل مدیریت خواهد شد تا به دام افراط و تفریط نیفتد.