قصه نفت و تلاش های غرب

نویسنده: غلامرضا مصدق، استاد دانشگاه و مدیرکل و رئیس سابق سازمان صنایع و معادن استان لرستان 

دیپلماسی ایرانی: آینده پژوهان نه به مدد مکاشفه و غیبگویی بلکه با کمک تحلیل دقیق روندهای گذشته و حال، بعضی از تحولات آتی جوامع بشری را پیش بینی می کنند، مشابه پیش بینی آلوین تافلر از تحولات آتی تکنولوژی و یا پیش بینی فروپاشی شوروی توسط نیکسون، رئیس جمهوری اسبق امریکا که هر دو دقیقاً درست از آب در آمدند. 

آقای دکتر محسن رنانی استاد اقتصاد دانشگاه اصفهان در سال ۸۷ در کتابی با نام "اقتصاد سیاسی مناقشه اتمی ایران" تحولات پیش روی بازار نفت را برای ده سال آینده پیش می کنند. متاسفانه همه پیش بینی ایشان که در تضاد با منافع ملی ایران بود حتی فراتر از برآوردهای کتاب دقیقاً  محقق شد. ایشان کتاب را در همان سال برای مسئولان عالی کشور ارسال می کند، اما هیچ عکس العملی از طرف آنها مشاهده نمی‌شود.

خلاصه حرف کتاب این است که غرب در یکصد سال اخیر با چهار چالش بزرگ ۱- دو جنگ‌ جهانی ۲- ظهور کمونیسم ۳- شوک های نفتی ۴- بحران بزرگ اقتصادی ۱۹۲۹ مواجه شده است. بر اساس اطلاعات تاریخی احتمال وقوع چالش های مذکور به جز شوک نفتی تقریباً صفر است، پس غرب برای اجتناب از تکرار تهدید شوک های آتی نفتی باید طرحی نو دراندازد.

عدم تقارن در دارا بودن ذخائر و مصرف نفت در کشورهای صنعتی غربی، تمرکز ذخائر اصلی نفت در منطقه بی ثبات خاورمیانه، روند رو به رشد تقاضا برای نفت بخصوص در کشورهای با رشد بالا مثل چین و هند، فقدان جایگزین در کوتاه مدت برای نفت و محدویت های روز افزون برای مصرف ذغال سنگ به دلیل آلودگی زیست محیطی، دیر یا زود غرب را با شوک یا شوک های نفتی دیگری مواجه می‌کند. 

بنا به نوشته آقای رنانی غرب برای مختومه کردن پرونده شوک های نفتی مشابه ۱۹۷۳ و ۱۹۷۹ باید سناریوئی را طراحی و اجرا کند تا خطر بروز هر شوک نفتی دیگری را یک بار برای همیشه منتفی کند. طبق این سناریو قیمت بالای نفت (بین ۱۰۰ الی ۱۵۰ دلار) باید در یک دوره ده ساله ادامه داشته باشد، تا سرمایه گذرای برای کشف منابع جدید نفت، توسعه تکنولوژی برای بهره وری بیشتر از ذخائر نفتی، توسعه انرژی های تجدیدپذیر و بهینه کردن مصرف نفت، توجیه لازم را پیدا کند تا با افزایش تولید و کاهش مصرف نفت و همچنین بالا بردن سهم انرژی‌های غیر فسیلی کنترل عرضه و قیمت نفت را از دست تولیدکنندگان خارج و به دست مصرف کنندگان برساند و برای همیشه زمینه بروز شوک های نفتی در آینده را از بین ببرد.

آقای رنانی معتقد است، علیرغم مصائبی که در یکصد سال گذشته درآمد باد آورده نفتی برای توسعه متوازن و پایدار ایران پدید آورده، برای جبران عقب ماندگی های ناشی از بی ثباتی های سال‌های اول انقلاب، جنگ و تحریم‌های طولانی و عبور از چالش های پیش رو از جمله کاهش شکاف بین انتظارات بالای مردم و واقعیات موجود، ایران حداقل به سه دهه قیمت بالا (متعادل) نفت بیش از یکصد سال گذشته شدیداً نیازمند است.

نویسنده معتقد است یکی از ابزارهای مهم اجرای این سناریو، استفاده حداکثری غرب از مناقشه اتمی ایران است. کش دادن طولانی این مناقشه، خارج کردن ایران به عنوان یکی از تولید کنندگان بزرگ از بازار نفت و به تشنج کشاندن کنترل شده خاورمیانه، فرصت لازم برای نگه داشتن قیمت بالای نفت در یک بازه ده ساله را فراهم می آورد. 

آنچه در ده سال بعد از نگارش این کتاب در بازار نفت اتفاق افتاد، دقیقاً همان اتفاقاتی بود که کتاب پیش بینی کرد. در یک دوره نزدیک به ده سال قیمت نفت بالا ماند، تولید در میادین نفتی با هزینه استخراج بالا از جمله تولید نفت از ماسه های نفتی به صرفه شد، هزینه تولید انرژی های تجدیدپذیر به شدت کاهش یافت و به تبع تولید این نوع انرژی‌ها به شدت افزایش یافت، رشد مصرف نفت در نتیجه بهینه شدن مصرف کم شد، آمریکا به عنوان بزرگ‌ترین مصرف کننده نفت جهان به خودکفائی رسید و از واردکننده بودن به صادرکننده تبدیل شد. البته امداد غیبی شیوع جهانی کرونا هم برای عملی کردن بیشتر و بهتر این طرح کمک شایانی به غرب کرد. 

این سناریو چنان دقیق اجرا شد که بر خلاف گذشته که اوپک برای جلوگیری از کاهش قیمت نفت حداکثر یک میلیون بشکه نفت از تولید خود را کم می‌کرد در آخرین اجلاس به یکباره تصمیم به کاهش ۱۰ میلیون بشکه گرفت!

ضمن تشکر از زحمات استاد بزرگ و وطن دوست  آقای دکتر رنانی  همه خوانندگان عزیز توصیه می‌کنم این کتاب را که توسط نشر نور علم در ۶۶۴ صفحه چاپ شده است مطالعه فرمایند.