لطفا برای ایران جا باز کنید

دیپلماسی ایرانی: کشورهای صادر کننده نفت باید برای حضور بیشتر ایران در این بازار جاب جا باز کنند.  ایران از حیث ذخایر نفتی در سراسر جهان چهارمین مقام و ازحیث گاز مقام اول را دارد اما با تشدید تحریم های غرب در سال 2012 و تحریم نفتی، سرمایه گذاری های خارجی در صنعت نفت ایران به حالت تعلیق درآمد و به همین دلیل میزان تولید روزانه نیز از چهار میلیون و 300هزار بشکه در سال 2011 به دو میلیون و650 هزار بشکه در حال حاضر تقلیل پیدا کرده است. وزیر نفت ایران، بیژن زنگنه گفته است ایران تحت هر شرایطی تولید  خود را به چهار میلیون بشکه خواهد رساند، حتی اگر قیمت نفت سقوط کند که البته انتظار نمی رود که چنین سقوط قیمتی صورت بگیرد زیرا قیمت نفت پس از آخرین اجلاس اوپک در ماه می به طور متوسط بشکه ای بیش از 105 دلار بوده است و ایران نیز همچنین ناگزیر است برای بالابردن تولید خود مشکلات فنی، اقتصادی و سیاسی متعددی را حل کند. در مقابل  علی النعیمی، وزیر نفت عربستان سعودی هم اشاره کرده است که احتمال افزایش صادرات نفت ایران نمی تواند عاملی برای کاهش تولید اوپک باشد زیرا تقاضای جهانی برای خرید نفت همچنان مطلوب است. اما برخلاف گفته وزیر نفت عربستان، مهندس محمد علی خطیبی معاون سابق بازاریابی و اموربین الملل شرکت ملی نفت، بر این عقیده است که اگر ایران تولید نفت خود را افزایش دهد و سایر اعضای اوپک نیز همچنان تولید خود را در سطح بالایی قرار دهند با مازاد عرضه در بازار نفت روبرو خواهیم شد. متن کامل این گفتگو به شرح زیر است:

در توافق هسته ای که اخیرا میان ایران و 1+5 حاصل شد، برخی از تحریم ها لغو شده است و دیگر لازم نیست نفتکش های ایرانی از چند بیمه خاص و محدود در ایران و هند، بهره ببرند. در بخش حمل و نقل دریایی و همچنین بیمه کشتی ها گشایش مهمی صورت گرفته است. تاثیر برداشتن این تحریم ها بر صادارت نفت ایران و سهل الوصول شدن راه های صادرات نفت و در نهایت افزایش آن را  چگونه ارزیابی می کنید؟

به طور قطع برداشته شدن هر کدام از این تحریم ها گشایشی است، این بار هم اعلام کرده اند که در طول شش ماه آتی نیازی نیست هیچ کدام از مشتری های ایران واردات خود را از ایران کاهش دهند. همان طور که می دانید هر شش ماه یک بار به برخی از وارد کنندگان نفت ایران مجوز می دادند و در مقابل از آنها می خواستند که 10 تا 20 درصد از میزان خرید خود را از ایران کاهش دهند، اما در حال حاضر اعلام کردند در طول این شش ماه این روند اعمال نخواهند شد و یا این که در خصوص تحریم بیمه ها که لغو شده است،  این اجازه داده می شود که شرکت های بین المللی نفتکش، کشتی ها خود را برای حمل نفت اجاره دهند که در گذشته  اگر اجاره می دادند تحریم می شدند. البته در آن زمان تمهیداتی از سوی ایران اندیشیده شد و ایران تقبل کرد و متعهد شد که با  بیمه خود و نفتکش های خود نفت مشتریان را حمل کند و کشتی ها را اجاره می دادند. بنابراین مشکل تا اندازه ای حل شده بود اما حال که این مانع برداشته شده  قدمی مثبت است، همچنین علاوه بر نفتکش ها و بیمه های ایرانی، بیمه و نفتکش های خارجی هم می توانند در این روند سهیم باشند. بنابراین لغو این تحریم ها هم نوعی گشایش است.

همچنین برخی از خریداران و یا برخی از بیمه گرها حاضر نمی شدند که تاسیسات آنها را اعم از بنادر بارگیری، خطوط لوله، پالایشگاه ها و پتروشیمی و بیمه آنها مورد استفاده قرار گیرد، در نتیجه با لغو این تحریم ها مشکلات این چنینی ایران هم حل خواهد شد. اما نکته اساسی افزایش صادرات است که باید منتظر باشیم که چه اتفاقی خواهد افتاد. آنچه در قرارداد ژنو آمده این است که نیازی نیست واردات نفت ایران از این میزانی که وجود دارد، کاهش پیدا کند اما باید همین میزان نگه داشته شود. بنابراین آن میزان 10 تا 20 درصد کاهش از مشتریان هم درخواست نخواهد شد و صادرات هم در همین میزان باید نگه داشته شود. اما این که از این سطح افزایش پیدا کند که البته خواست ایران هم این است، چالش بسیار مهمی است که در گام های بعدی باید این موضوع حل و فصل شود. 

اتفاقا مقامات وزارت نفت گفته اند ظرفیت تولید نفت کشور تا پایان آبان امسال به روزانه حدود سه میلیون و ٥٠٠ هزار بشکه و با انجام سرمایه گذاری ها و اقدام های لازم این ظرفیت تا پایان سال ٩٢ به روزانه سه میلیون و ٨٥٠ هزار بشکه افزایش خواهد یافت. آیا در تفاهم نامه اخیر حدی برای تولید نفت ایران در نظر گرفته نشده است؟ به نظر شما ایران می تواند تولید نفت خود را به این میزان برساند؟

قطعا مشکلی در خصوص تولید وجود نخواهد داشت، چراکه ایران سابقه تولید چنین ارقامی و یا حتی بیشتر از آن را هم در گذشته داشته است. اما نکته اصلی این است که اگر ایران تولید را به این میزان برساند مقداری از آن برای مصرف داخلی و برای پالایشگاه ها استفاده می شود و  میزان باقیمانده آن را باید صادر کرد که نکته اصلی در صادرات است. بدین معنا که اگر چنانچه ایران 4 میلیون بشکه نفت تولید کند هیچ مانعی برای آن وجود ندارد اما مشکل زمانی آغاز می شود که ایران از این میزان حدود 1 میلیون و 600 هزار یا 1 میلیون و 700 هزار بشکه به پالایشگاه ها داده شود، آنچه که باقی می ماند را باید صادر کرد. اگر ایران مدتی تولید خود را افزایش دهد اما مازاد بر مصرف داخلی را که حدود 2 و نیم میلیون بشکه است را نتواند صادر کند مشکلی حل نخواهد شد.  بنابراین آنچه بیش از تولید اهمیت دارد صادرات است.  

شما اشاره کردید که ایران در گذشته هم این میزان تولید نفت را داشته است، اما مهم این بوده که بازار برای این میزان تولید وجود داشته، حال با توجه به این که ایران بر اثر تحریم ها بسیاری از مشتریان خود را از دست داده، آیا در صورت افزایش تولید همچنان بازارهای سابق برای نفت ایران فعال خواهد شد؟

به طور کلی بازگشت به بازار معمولا به کندی صورت می گیرد و زمان بر است، یعنی بازگرداندن بازارهایی را که ایران به دلیل شرایط تحریم نفتی از دست داده است، تا اندازه ای زمان بر است. برخی ازکشورها به شکل علنی اعلام کردند که هیچ نفتی از  ایران خریداری نمی کنند همانند اتحادیه اروپا، یعنی این بازار که زمانی بین 700 تا 800 هزار بشکه نفت از ایران خریداری می کرد، ناگهان واردات خود را از ایران قطع کرده و این میزان به صفر رسید. بازگشت به آن بازار بدون آن که اتحادیه اروپا تحریم ها را لغو کند، بسیار دشوار است یا این که مشتری های آسیایی ایران که هر شش ماه یک بار 10 یا 20 درصد کم کردند نیز افزایش این میزان را که در طول این مدت کاهش داده اند هم دشوار به نظر می رسد، چراکه این کشورها قراردادهایی با صادرکنندگان دیگری بستند و زمان می برد که قراردادهای خود را تغییر دهند و قراردادهای جدیدی با ایران تنظیم کنند که تمامی این موارد در نهایت  زمان بر است. در نتیجه در یک جمله باید گفت افزایش صادرات ایران از میزان فعلی تا میزانی که تا پیش از تحریم ها داشتیم یعنی حدود 2 و نیم میلیون بشکه  زمان بر است و به طور ناگهانی دشواری های خود را در پی دارد.

وزیر نفت همچنین گفته است ما تحت هر شرایطی تولید را به چهار میلیون بشکه می رسانیم، حتی اگر قیمت نفت با این کار  به 20 دلار هم برسد و کارتل اوپک بخواهد که قیمت ثابت بماند، آن وقت سایر کشورها باید تولید خود را کاهش دهندˈ آیا به نظر شما در این شرایط کشورهای رقیب نفتی حاضر به کاهش تولید نفت خود خواهند شد؟

البته آنچه من از سخن وزیر نفت برداشت کرده ام با گفته شما متفاوت است، به نظر من ایشان گفته اند اگر حتی 20 دلار هم کاهش پیدا کند ما همچنان تولید خود را افزایش خواهیم داد.

در هر صورت اگر چنانچه رقبای ایران و کشورهایی که سهم بازار ایران را گرفتند در زمان بازگشت ایران به بازار نفت همراهی لازم را با ایران نکنند و تمامی کشورهای صادرکننده اصرار داشته باشند که با نهایت ظرفیت همچنان تولید و صادر کنند، (بازار در حال حاضر به دلیل رکودی که چند سال است در بازار جهانی به وجود آمده) تقاضای جهانی کشش  این حجم از تولید را ندارد. بدین معنا که  اگر منابع موثق براورد کننده اقتصاد و تقاضا را بررسی کنید همانند آژانس بین المللی انرژی و دبیرخانه اوپک معتقدند که تقاضای جهانی در سال آینده حداکثر یک میلیون بشکه افزایش پیدا خواهد کرد، اما عرضه غیراوپک بیش از این میزان افزایش خواهد یافت. یعنی نه تنها در سال آینده اوپک سهمی از افزایش تقاضا را نخواهد داشت بلکه برای تعادل بازار باید تا اندازه ای تولید خود را هم  کاهش دهد. بر همین اساس  آژانش بین المللی تقاضا برای اوپک را در سال 2014، 29 میلیون بشکه برآورد کرده است، در حالی که در حال حاضر اوپک 30 میلیون بشکه تولید می کند. بنابراین در حال حاضر که عرضه غیر اوپک شدت گرفته همانند شل اویل و سایر کشورهای اوپک که در حال افزایش تولید هستند، سبب خواهد شد که تقاضا از کل اوپک از 30 میلیون به 29 میلیون بشکه برسد. در نتیجه باید گفت که تقاضای جهانی کمتر از عرضه جهانی در حال رشد است که دلیل آن هم مشکلات اقتصادی و رکود اقتصادی است که به آن اشاره شد.

اگر در چنین شرایطی تمامی کشورها اصرار داشته باشند فارغ از تقاضا هر میزان که می توانند تولید کنند سبب خواهد شد مقدار زیادی نفت به صورت مازاد در بازارها انباشت  شود و این روند به قمیت ها فشار خواهد آورد و قیمت ها را تضعیف می کند، بنابراین بازار از حالت تعادل خارج می شود و به سمت مازاد عرضه میل می کند که مازاد عرضه هم خطرناک است، چرا که هر زمان که قیمت ها ضعیف بوده است زمانی بوده که عرضه کنندگان به نیاز بازار توجه نکرده و فارغ از آن بیش از نیاز نفت به بازار عرضه کرده اند. البته امیدواریم که این اتفاق نیفتد و همه کشورهای اوپک و هم غیر اوپک شرایط را درک کنند و به میزانی که بازار نیاز دارد به بازار نفت عرضه کنند و همچنین بازگشت ظرفیت صادراتی ایران را نیز در نظر گیرند. کشوری به دلایلی مقداری از صادرات خود را کاهش داده و در حال حاضر قصد دارد به تدریج به بازار برگردد باید کشورهای دیگر این موضوع را در نظر گیرند. زمانی که عراق بازگشت برای این کشور هم جا باز کردند و همچنین شاهد بودیم زمانی هم لیبی به بازار بازگشت که برای این کشور هم جا باز کردند، بنابراین بازگشت عراق و لیبی سبب نشد که قیمت نفت کاهش پیدا کند به همین ترتیب امید است که برای بازگشت ایران نیز جا باز کنند و این بازگشت بدون هیچ گونه آسیبی به قیمت ها و با درک مناسبی از سوی سایر کشورهای صادر کننده به ویژه کشورهایی که سهم بازار ایران گرفتند، همراه باشد. اما در شرایط کنونی که ایران قصد دارد به بازار بازگردد باید بازارهای ایران را به ایران بازگردانند تا بتواند همانند گذشته صادرات خود را ادامه دهد. این یک تعامل و یا یک تفاهم و یا بهتر است گفته شود یک دیپلماسی خاص  و فعال را می طلبد و این شاید بهتر از این باشد که همه نفت خود را وارد بازار کنند و قیمت ها شکسته شود که به ضرر همه است. اگر چنان چه با این وضعیت همه کشورها ظرفیت تولید خود را وارد بازار کنند مازاد تقاضا خواهد شد که سبب شکسته شدن قیمت ها خواهد شد. اما با تعامل و مذاکره این مساله حل خواهد شد. در حال حاضر عراق سرمایه گذاری کرده و ممکن است سال آینده حدود 400 تا 500 هزار بشکه تولید خود را افزایش دهد، ایران نیز ظرفیت از دست داده خود را به زودی باز می گرداند و کشورهای غیراوپک نیز همانند شل اویل هم قصد افزایش تولید دارند و این در حالی است که تقاضا کشش ندارد.  

وزیر صنعت ایران در گفتگو با خبرگزاری هندی پی تی آی، گفته است که محور اصلی گفتگو با وزیر تجارت هند را موضوع گسترش روابط اقتصادی دو طرف تشکیل داد که تحقق آن مستلزم حل و فصل مساله پرداخت های هند به ایران است. تا پیش از تفاهم نامه ژنو درامد حاصل از صادارت نفت ایران بلوکه شده بود، آیا در حال حاضر تصمیمی برای آزاد شدن این پول ها گرفته شده است و اگر شده چه میزان از درآمدهای بلوکه شده آزاد شده است؟

در ماه فوریه گذشته تحریمی را اعمال کردند که کشورهایی که نفت ایران را خریداری می کنند مجاز نیستند پول آن را به ایران پرداخت کنند و آن را می توانند در قالب کالا و آن هم کالاهای غیرتحریمی به ایران بپردازند. برخی از کشورها بخشی از این پول نفت را به صورت کالاهایی که مورد استفاده ایران بوده پرداخته اند اما طبیعتا مقداری از این درامد نفتی ایران در دست خریدار نفت ایران مانده است، آنها هم نگفته اند که آن را نمی پردازند بلکه گفته اند تحت شرایط خاصی حاضرند به شکل کالا، پول یا خدمات در اختیار ایران قرار دهند.

در حال حاضر درامد نفتی ما در کدام کشورها محصور مانده است؟ بر اساس توافقنامه ژنو ایران چگونه و با چه راهکاری می تواند به این درامد دسترسی داشته باشد؟

بر اساس آنچه در ژنو صحبت شد بخشی از سقفی را مشخص کرده اند که این میزان می تواند فارغ از تحریم فوریه به ایران تعلق گیرد. این پول هم در دست خریداران نفت ایران همچون ترکیه، چین، کره، ژاپن و هند است که برخی از این کشورها به شکلی پول ایران را داده اند اما بخشی هم محصور مانده است. با این توافق ژنو بخشی از این پول ها به ایران بازگردانده خواهد شد و دیگر موانع و محدودیت ها سابق وجود ندارد.  

سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا گفته است آمریکا ضمن اذعان به دشواری های پیش روی کشورهایی نظیر هند در کاهش خرید نفت از ایران، اما به رغم توافق هسته یی با ایران، همچنان فشار خود روی خریداران نفت ایران برای اجرای تحریم ها ادامه خواهد داد. این فشار امریکا برای ادامه تحریم ها پس از توافق به چه معناست؟

در خصوص آنچه در این مذاکرات برداشته شده مشکلی وجود ندارد همانند آن بندی که دیگر خریداران نفت ایران نیازی نیست هر شش ماه یک بار 20 درصد از خرید خود را کم کنند. اما اگر بنا بر این باشد که همین میزان فعلی هم افزایش یابد، ممکن است فشارهای امریکا ادامه پیدا کند و آنها سعی می کنند که ایران میزان صادارت خود را افزایش ندهد. البته این هدف آنهاست اما کشور ایران باید تلاش کند و حداکثر میزانی که می تواند را بفروشد و برای کشور درآمد کسب کند. طبیعتا آنها نهایت تلاش خود را خواهند کرد که این میزان افزایش پیدا نکند در مقابل ایران هم تلاش خود را خواهد کرد که به طور حتم میزان تولید و صادرات نفت خود را افزایش دهد.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: یکشنبه 17 آذر 1392/ باز انتشار: جمعه 22 آذر 1392