مکرون و اردوغان، دو رئیس جمهوری که از دشمنی با هم لذت می برند

نویسنده: ارسطو فدایی، کارشناسی ارشد روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی

دیپلماسی ایرانی: اختلافات دو رهبر فعلی ترکیه و فرانسه در یک سال گذشته همواره شدت پیداکرده است. در آخرین سکانس از جدل‌های لفظی و رجزخوانی‌های بین این دو رهبر، رجب طیب اردوغان در روزهای اخیر به دلیل آنچه امانوئل مکرون درباره اسلام افراطی و لزوم مقابله با آن و دفاع از اقدام مجله شارلی ابدو در کشیدن کاریکاتور پیامبر اسلام (ص) به اسم آزادی بیان از آن سخن گفت او را فردی دارای مشکلات ذهنی دانست. 

در طول یک سال اخیر این دو سیاستمدار در موضوعات مختلفی برابر یکدیگر موضع گرفته‌اند اما حوادث هفته‌های اخیر در فرانسه به خصوص طرح مکرون برای کنترل مهاجران و مسلمانان برای جلوگیری از تشکیل جامعه موازی اسلامی بر شدت این اختلافات افزوده است. مکرون در این طرح به دنبال این است تا امر آموزش طلاب و روحانیون مسلمان و بودجه اماکن مذهبی مسلمانان در فرانسه از دست کشورهای خارجی مانند ترکیه خارج و همچنین آموزش خصوصی برای دانش آموزان در منزل به خصوص مسلمانان را ممنوع کند. در ادامه پس از قتل فجیع یک معلم تاریخ به دست یک اسلام‌گرای افراطی و سخنان تند مکرون برای فشار بیشتر بر مسلمانان و مهاجران، اردوغان رهبر ترکیه که علاقه‌مند ‌است خود را مدافع مسلمانان خارج از سرزمین خود نیز نشان دهد جبهه جدیدی را برای حمله به مکرون به‌مانند یک سال اخیر گشود. 

در این مدت از جنگ در سوریه و حضور نیروهای ترکیه در آن تا اختلافات دریایی در شرق مدیترانه و درگیری بین ارمنستان و آذربایجان بر سر بحث منطقه قره‌باغ همواره موضوعات مختلفی برای ایجاد منازعه بین رهبران این دو کشور وجود داشته است. اما در پس این اختلافات و دعواهای بین این دو کشور آن چیزی که جلب ‌توجه می‌کند رضایت هر دو رهبر از این جدال‌های مختلف بین یکدیگر است. شاید این‌طور به نظر می‌آید که این اختلافات و جنگ‌ها برای هر دو آنها رویایی است و اردوغان و مکرون دشمن ایده آل خود را در یکدیگر پیدا کرده‌اند. 

مشکلات در روابط دو کشور از بحث ورود نیروهای ترکیه در سال گذشته به سوریه برای فشار به نیروهای کرد YPG,PKK در شمال شرقی سوریه آغاز شد. مکرون به‌شدت به این حملات اعتراض کرد و در مصاحبه‌ای به دلیل عدم موضع‌گیری ناتو در برابر یکی از اعضایش که خودسرانه می‌توانست مشکل‌ساز شود این اتحاد نظامی را دچار مرگ مغزی دانست و از عدم کارایی آن سخن گفت. اردوغان نیز فرانسه را به حمایت از کردها متهم کرد و به‌تندی نیز به سخنان مکرون درباره ناتو تاخت. 

پس‌ازآن ، اقدام نظامی ترکیه در لیبی برای حمایت از دولت وفاق ملی تحت امر فائز سراج در برابر نیروهای خلیفه حفتر به اختلافات میان ترکیه و فرانسه دامن زد. تحرکات ترکیه که از طریق لیبی نفوذ منطقه‌ای خود را در شمال آفریقا گسترش می‌داد بسیار فرانسه را نگران کرده بود. در کنار حمایت های غیرمستقیم مکرون از نیروهای حفتر او ترکیه را به ارسال سلاح برخلاف تحریم‌های صادرشده سازمان ملل و همچنین ارسال هزاران جنگجوی شبه‌نظامی فعال در جنگ سوریه که طرفدار آنکارا بودند به لیبی متهم کرد. ترکیه نیز فرانسه را به سنگ‌اندازی و مقابله با دولت به رسمیت شناخته‌شده وفاق در سازمان ملل متهم کرد. 

قسمت بعدی مشاجرات و اختلافات دو کشور در بحث تبدیل ایاصوفیه استانبول از یک موزه به مسجد بود. از همان ابتدا فرانسه این اقدام را محکوم و ژان ایو لودریان، وزیر امور خارجه فرانسه از تصمیم دادگاه عالی ترکیه در مورد اصلاح وضعیت ایاصوفیه و مصوب ریاست جمهوری اردوغان مبنی بر برگرداندن موزه به مسجد ایاصوفیه ابراز تأسف کرد. 

پس از آن نوبت به تحرکات ترکیه در شرق مدیترانه برای کشف منابع گازی در آب های نزدیک به قبرس رسید. مکرون تحریم ترکیه را خواستار شد و آنکارا را به نقض آب‌های سرزمینی اتحادیه اروپا به دلیل فعالیت‌های اکتشافی هیدروکربن در مدیترانه شرقی متهم کرد. اردوغان نیز حق حاکمیت خود بر آب‌های شرق مدیترانه را چنین توجیه کرد که کشورش بیشترین سواحل را با این دریا دارد و ترکیه دیگر در درون سواحل محصور نمی‌ماند. هر دو کشور با گسیل کشتی‌های جنگی و انجام رزمایش در آن منطقه آتش تنش‌های موجودشان را گسترش دادند و مکرون به شکل علنی از دولت‌های آتن و نیکوزیا در این منازعه حمایت کرد. 

اما در آخرین مناقشه دو کشور قبل از حوادث اخیر در پاریس، ترکیه با حمایت از دولت آذربایجان به تنش ها در اختلافات قره‌باغ دامن زد و آتش جنگ در این منطقه بین باکو و ایروان شعله‌ور شد. در اینجا هم فرانسه موضعی در تقابل با ترکیه گرفت و به شدت از اقدامات ترکیه در این منطقه انتقاد کرد. مکرون مواضع آنکارا درباره بحران قره‌باغ را جنگ طلبانه خواند و مقامات ترکیه نیز فرانسه را به حمایت از ارمنستان متهم کردند. 

با نگاهی به وقایع رخ‌داده در یک سال گذشته بین این دو کشور می‌توان دریافت رهبران این دو کشور یعنی امانوئل مکرون و رجب طیب اردوغان علاقه مند به افزایش نزاع و دشمنی بین خود هستند و این اختلافات را فرصتی برای تحقق اهداف خود می‌دانند. اردوغان برای فرار از مشکلاتش در عرصه اقتصادی که نمود آن کاهش ارزش لیر و چالش‌های ناشی از ماجراجویی‌هایش در سیاست های خارجی نیاز به یک دشمن دورتر از مرزهای خود در قاره سبز دارد. همچنین او با دامن زدن به این اختلافات سعی می‌کند اعتبار خود را بین ملی‌گرایان و اسلام‌گرایان در ترکیه افزایش و خود را هوادار غرور ملی نشان دهد. مکرون نیز که به انتخابات ریاست جمهوری در کشورش نزدیک می‌شود با انتقادات فراوانی در حوزه های مختلف داخلی و خارجی مواجه است. او به ‌غیراز افزایش گرایش های راست گرایانه در شعار و عمل در مواجهه با مسلمانان به جهت افزایش پایگاه رای خود بین محافظه‌کاران در داخل فرانسه، با حضورش به‌عنوان مخالف اصلی سیاست‌های اردوغان می‌خواهد از خود تصویری به‌عنوان مدافع منافع اروپا درصحنه جهانی نشان دهد و به ارتقای وجهه و جایگاه خود و کشورش در رهبری سیاست‌های اتحادیه اروپا از این طریق نیز فکر می‌کند.