چگونه قدرت نرم ترکیه بر پاکستان چیره شد؟

نویسنده: فاطمه بوتو (Fatima Bhutto)

دیپلماسی ایرانی: زبان ترکی در حال حاضر پربیننده ترین زبان در نمایش های خارجی دنیاست و فرانسوی، اسپانیایی و ماندارین را پشت سر گذاشته است. سریال ترکیه ای قیام ارطغرل که فیلمبرداری اش از سال 2014 آغاز شده تا به حال مجوز نمایش در 72 کشور را گرفته است. در یوتیوب افراد بیشتری، بازیگر شخصیت ارطغرل را نسبت به جان اسنو در سریال بازی تاج و تخت جستجو می کنند. این سریال داستان آرزوها و نگرانی های ترکیه و جهان اسلام است. رجب طیب اردوغان شروع نمایش "ورود به قلب ملت" را جشن می گیرد. تهیه کننده آن کسی نیست جز کمال تکدن  (Kemal Tekden)، یکی از اعضای حزب عدالت و توسعه به رهبری اردوغان.

پاکستان و ترکیه از مدت ها قبل روابط خوبی با یکدیگر داشته اند و همدیگر را کشورهای برادر خطاب می کنند. حتی قبل از استقلال پاکستان، مسلمانان پاکستانی تحت جنبش خلیفه در سال های 1919- 1922 در حمایت از امپراطوری در حال فروپاشی عثمانی متحد شدند.

در حالی که آسیا با اختلافات، افراط گرایی مذهبی و دگرش های ژئوپلتیکی از عربستان تا ایران، از هند تا چین، دست به گریبان است، پاکستان روابطش را با ترکیه تقویت می کند و برند ویژه ای از اسلام با چاشنی اعتدال گرایی و نه گزینه سخت گیرانه وهابیت را برگزیده است. امروز پاکستان و ترکیه در حال تعمیق روابط فرهنگی خود هستند و سریال های ترکیه ای همواره توجه مردم پاکستان را به خود جلب کرده اند. بیش از 55 میلیون نفر در پاکستان به تماشای سریال «عشق ممنوعه» نشستند. این اولین بار در تاریخ پاکستان است که یک نمایش خارجی این تعداد تماشاچی دارد. سریال ارطغرل محبوبیت سیاسی عمیقی نیز در بین مردم پاکستان ایجاد کرده است. پیچیدگی های تولید، تنش های دراماتیک و پیام های محافظه کارانه از جمله استانداردهایی هستند که در این سریال ها رعایت شده و خانواده های پاکستانی از آن لذت می برند. 

امروز نسبت به گذشته تولیدات غربی بیشتری به پاکستان وارد می شود و پاکستان میدان جنگ های سیاسی ترکیه، ایران، عربستان و دیگران است. عمران خان، نخست وزیر پاکستان غالبا در سخنرانی های خود از فیلم و سریال های ترکیه ای یاد می کند و اخیرا نیز از فرهنگ پاکستان که به دست هالیوود و بالیوود آلوده شده، ابراز ناراحتی کرده است.

پاکستان 25 درصد از مخاطبان جهانی ارطغرل در یوتیوب را تشکیل می دهد. بوزداک، خالق و نویسنده ارطغرل می گوید: «حتی با وجودی که کشورها مرزهای جداگانه ای دارند اما روح آنها یکی است. ما باید هنر اسلام و جهان اسلام را دوباره معرفی کنیم چرا که این تاریخ و این هنر یک هنر متعالی است. از تاج محل گرفته تا الحمرا، صدای زیبای اسلام باید به گوش جهانیان برسد.»

محبوبیت اردوغان ممکن است در داخل کشور ترکیه به چالش کشیده شود اما در خارج از ترکیه او کاریزمایی دارد که چندین دهه در جهان اسلام غایب بوده است. اردوغان حالا مشغول نوشتن نمایشنامه ای است تا ترکیه را به نقش تاریخی خود به عنوان رهبر جهان اهل تسنن برساند. عربستان تنها پس از خلع محمود دوم از پادشاهان عثمانی بود که توانست پاسداری از مکه و مدینه را بر عهده بگیرد.

هنگامی که امارات توافق با اسرائیل را اعلام کرد، اردوغان نیز پیشنهاد قطع روابط دیپلماتیک با ابوظبی را داد. او در سخنرانی خود در مجلس پاکستان همچنین رفتار دولت هند با مسلمانان کشمیر را مورد انتقاد قرار داد.
 
نزاع بین عربستان سعودی و ترکیه بالا گرفته است. با وجود علاقه پاکستان به ترکیه، عمران خان اولین رهبری بود که پس از کشته شدن جمال خاشقجی از ولیعهد عربستان استقبال کرد. جنایتی که اردوغان در افشا و آبروریزی پس از آن از خجالت ولیعهد عربستان درآمد.

در پی درخواست عمران خان از عربستان سعودی برای حمایت از پاکستان در موضوع کشمیر، عربستان هشدار داد که اسلام آباد باید دیون و وام هایی که از عربستان گرفته است را تمام و کمال پرداخت کند. عربستان همچنین خواستار پایان پخش ارطغرل در پاکستان شد. عربستان و امارات اخیرا اقدام به تولید مشترکی با سرمایه 40 میلیون دلاری برای نمایش "پادشاه آتش" کرده اند که روایتی از مقاومت اعراب در برابر پادشاهی عثمانی است.

پاکستان علاقمند است تا به رهبر جهان اسلام تبدیل شود اما از دولتی فاسد، نهادهای ناکارآمد و تروریسم رنج می برد. عمران خان مدل توسعه ای ترکیه و مالزی را الگو می بیند و اردوغان و ماهاتیر محمد را قهرمانان شخصی اش می خواند.  مشخص است که پاکستان قادر نیست در مسیر آن دو کشور قدم بردارد. با همه داعیه عمران خان از اسلام به ناگاه پاکستان از کنفرانس سازمان جهانی اسلام به میزبانی مالزی خارج می شود و عمران خان بدون اسم بردن از عربستان می گوید که برخی از دوستان ما بر این باورند که این کنفرانس شکافی در دل امت اسلامی به وجود می آورد. در پی این کناره گیری اردوغان از فشاری که عربستان بر پاکستان وارد می کند انتقاد کرد.

پاکستان اکنون بر سر پاکستانی بودن خود سردرگم است. مدرنیته هم مورد پسند است و هم ترسناک. هفتاد و سه سال پس از استقلال، پاکستان هنوز مطمئن نیست که کدام شکل از اسلام را برگزیند. اسلام صوفی یا ارتودوکسی وهابیت. این سردرگمی بیشتر درمیان نخبگان پاکستان مشهود است. طبقه متوسط مسلمانانی مغرورند که نسخه خود را از اسلام دارند.

ترکیه به قدرت روایت پی برده است. قدرتی نرم برای آفرینش یک تصویر تازه، بازنویسی تاریخ و حذف تهمت و حقیقت از گذشته یک ملت و بینندگانی که عثمان ها را در قوی ترین و تواناترین آواتارهای خود می بینند. قدرت نرم تنها در صورتی کار می کند که قدرت پشت پرده آن معتبر باشد. دولت اردوغان خود در داخل با مشکلات زیادی روبه روست با این حال هنوز هم در مقایسه با عربستان دست بالا را دارد. به نظر نمی رسد که در آینده نزدیک عربستان بتواند در میدان پاکستان با دست سنگین و تلاش های ناشیانه در رقابت با ترکیه پیروز جنگ های فرهنگی قرن بیست و یک باشد.

منبع: فارن پالسی / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11