جنگنده های اف۳۵ و موازنه قوای راهبردی در خاورمیانه

نویسنده: سعید پیرمحمدی، دانشجوی دکتری روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی: اعلام بیانیه مشترک امریکا، رژیم اسرائیل و امارات در خصوص عادی سازی روابط ابوظبی با تل آویو در 13 آگوست 2020، محیط منطقه ای خاورمیانه را به میزان قابل ملاحظه ای تحت تأثیر قرار داده است. یکی از مباحثات عمده شکل گرفته در این خصوص، موافقت احتمالی دولت ترامپ با فروش جنگنده های اف35 به امارات است. 

جنگنده نسل پنجم اف۳۵ در زمره پیشرفته ‌ترین جنگنده های جهان است که شرکت لاکهید مارتین آمریکا آن را تولید می‌کند. قابلیت های اختفای این جنگنده، امکان ردیابی آن از طریق سامانه های پدافندی را تقریباً غیرممکن می کند. در خاورمیانه، تنها رژیم اسرائیل از این جنگنده برخوردار است (تاکنون دست کم 16 فروند از امریکا دریافت کرده) که این امر موازنه هوایی را به سود این رژیم حفظ می کند. ترکیه نیز به دنبال حساسیت های اسرائیل و همچنین خرید سامانه ضدهوایی روسی اس400، از پروژه مشترک تولید اف35 با امریکا کنار گذاشته شد. 

مقامات امریکا، امارات و رژیم اسرائیل هریک مواضع متفاوتی را در قبال فروش اف35 به امارات اتخاذ کرده اند. در رابطه با موضع امریکا باید میان دیدگاه وزارت دفاع و مقامات دولت ترامپ تمایز قائل شد. پنتاگون به جهت ملاحظات فنی و نظامی اصلی ترین مخالف انجام چنین معامله ای در داخل امریکا محسوب می شود. 

در مقابل، دونالد ترامپ اعلام کرده که توافقنامه فروش اف35 به امارات در دست بررسی است. مایک پمپئو نیز اذعان داشته واشنگتن ارائه کمک های نظامی و فنی به ابوظبی را هم¬چون دو دهه گذشته ادامه می دهد. با این حال، وی حفظ برتری نظامی اسرائیل را نیز مورد تأکید قرار داد. جرد کوشنر نیز معتقد است امارات از مدت‌ها پیش خواهان خرید این جنگنده‌هاست و توافق‌نامه صلح جدید باید احتمال خرید این جنگنده ها را افزایش دهد. سی ان ان در گزارشی که اخیراً منتشر کرده، کوشنر را یکی از لابی¬گران فروش اف35 به ابوظبی معرفی کرده است. در سطح داخلی موضوع نیز حتی اگر دولت ترامپ با فروش این جنگنده موافقت کند، انجام چنین معامله¬ای شش تا هشت سال زمان می برد و ممکن است از دستورکار دولت های بعدی امریکا خارج شود.  

به نظر می رسد در توافقات پشت پرده با کاخ سفید، ابوظبی خرید این جنگنده های پیشرفته را به عنوان یکی از پیش شرطهای خود برای موافقت با عادی سازی روابط با رژیم اسرائیل طرح کرده است. امارات به جهت برخورداری از ده ها جنگنده اف16 و میراژ فرانسوی یکی از پیشرفته ترین نیروهای هوایی منطقه را در اختیار دارد. این کشور از سال 1990 در تمامی عملیات هوایی امریکا در منطقه خاورمیانه و شمال افریقا به استثنای حمله به عراق در سال 2003 حضور داشته است. تجهیز نیروی هوایی امارات به اف35 می تواند ضمن افزایش دامنه کنشگری منطقه ای و بین المللی ابوظبی، پروژه ایفای نقش منطقه ای جدید این کشور در قالب دکترین امنیتی محمد بن زاید را تسریع کند. 

انور قرقاش، وزیر مشاور در امور خارجه امارات در گفت‌و‌گو با شورای آتلانتیک اظهار داشته توافق عادی‌سازی روابط با تل‌آویو باید هرگونه مانع پیش‌روی آمریکا برای فروش جنگنده‌های اف۳۵ را از میان بردارد. اهمیت این موضوع تا جایی است که ابوظبی به دنبال اظهارات نتانیاهو درباره مخالفت اسرائیل با انجام چنین معامله ای، جلسه برنامه ریزی شده سفرای امارات، اسرائیل و امریکا در سازمان ملل را لغو کرد. 

ابوظبی اهرم جایگزین برای تجارت تسلیحات یعنی تنوع بخشی به صنایع هوایی خود از طریق روسیه (همان ابزاری که آنکارا نیز مورد استفاده قرار داد) را نیز در اختیار دارد؛ در فوریه 2017، به دنبال ناکامی امارات در نهایی کردن قرارداد خرید اف35 از امریکا، این کشور توسعه نسل پنجم جنگنده ها بر مبنای میگ29 را در دستورکار قرار داد. 

در شرایط کنونی انعقاد چنین توافقی بدون جلب نظر حکومت اسرائیل بعید به نظر می رسد. در سال 2008، کنگره امریکا قانونی را به تصویب رساند که به موجب آن دولت امریکا باید در انعقاد قراردادهای نظامی با کشورهای خاورمیانه حفظ برتری نظامی کیفی اسرائیل را در نظر گیرد. این امر در کنار نفوذ بالای لابی یهودی در ایالات متحده باعث شد تا اسرائیل مانع از فروش اف35 به ابوظبی شود. از این رو، انجام معامله جدید در این زمینه با توجه به بر هم زدن موازنه قوای منطقه-ای می تواند پای سایر متحدان خاورمیانه ای امریکا را به معاملات مشابه باز کند. نتانیاهو فروش جنگنده های اف35 به امارات به عنوان بخشی از توافق عادی سازی روابط را رد کرده است.  اقدام سال 2019 نتانیاهو در موافقت با فروش دو زیردریایی به مصر توسط شرکت تیسن‌گروپ آلمان در ازای تخفیف 500 میلیون دلاری برای تل آویو واکنش بسیاری از مقامات نظامی و سیاسی این رژیم را برانگیخت.

در تحلیل نهایی، هدف دولت ترامپ حفظ موازنه راهبردی به نفع اسرائیل در عین کمک نظامی به امارات به¬عنوان مشوق حضور فعال ابوظبی در طرح معامله قرن، کمپین فشار حداکثری و راهبرد مهار ایران است. فروش اف35 به ابوظبی به طور کامل با راهبرد کالایی کردن امنیت دولت ترامپ مطابقت دارد؛ به ویژه که این کشور علاوه بر حوزه سیاسی، امنیتی و اطلاعاتی به عنوان یکی از اجزای نظام اقتصادی لیبرال ایفای نقش می کند. نگرانی های اسرائیل برای حفظ موازنه نظامی نیز به احتمال زیاد از طریق اعطای تسلیحات و جنگنده های جدید به این رژیم لحاظ می-شود. در چنین شرایطی، ترامپ خود را به عنوان طرف برتر تحولات خاورمیانه و منجی حل وفصل منازعه دیرین اسرائیل و اعراب معرفی می کند.