تحریم های واشنگتن علیه مسکو و تضعیف جایگاه دلار برای همیشه

نویسندگان: راوی عبدالعال (استاد مدیریت بین الملل در دانشکده تجارت هاروارد و رئیس مطالعات روسیه و یوراشیا در مرکز دیویس) و آریل بروس (سخنران دانشگاه هاروارد و از اعضای ارشد مطالعات روسیه و یوراشیا در مرکز دیویس)

دیپلماسی ایرانی: ایران و روسیه در چند سال گذشته مقاومت خود در برابر تحریم ها و همچنین توانایی شان در وفق دادن خود با شرایط را نشان داده اند. یکی از واکنش های ایران به تحریم ها ایجاد «اقتصاد مقاومتی» با هدف مقاوم سازی اقتصاد و کشور در برابر همه شوک های اقتصادی و کاهش وابستگی به یک کالای خاص بوده است. روسیه هم خودش را با شرایط موجود وفق داده و چشم انداز جدیدی به تجارت های اروپایی و آسیایی ارائه کرده است.

از سردرگمی تا اتخاذ رویکرد ضدآمریکایی

در تصور هیچ کسی هم نمی گنجد که روزی ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، تحت فشار تحریم ها بخواهد شبه جزیره کریمه را به اوکراین بازگرداند. مخالف روسیه قطعا خیلی محتمل تر از تسلیم آن بوده چرا که دولت حاکم در مسکو هرگز حاضر به سر خم کردن در برابر فشار خارجی نمی شود. اگر ذره ای این احتمال وجود داشت که روسیه طبق یک سری ملاحظات بخواهد ادعای خود را از کریمه بردارد، رژیم تحریمی این گزینه را کاملا غیرممکن ساخت. در همین حال، نه ایالات متحده و نه هیچ یک از قدرت های بزرگ اروپایی و نه حتی سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) برای مقابله نظامی با روسیه در حمایت از تمامیت ارضی اوکراین و ممانعت از پیوستن کریمه به خاک روسیه آمادگی نداشتند. به عبارت دیگر، تصور بر آن بود که استفاده از نیروی نظامی اقدامی بیش از اندازه خواهد بود. همه حمایت های غربی از تغییر نظام در اوکراین به این معنا بود که پس از مداخله های اروپایی، الحاق کریمه به خاک روسیه و درگیری ها در شرق اوکراین، دیپلماسی به تنهایی نمی توانست کارآمد باشد. با این حال، باز هم رویکرد تحریمی صرفا برای نشان دادن ناخشنودی، اقدام به مجازات و ایجاد اختلافات داخلی در روسیه در میان حامیان دولت پوتین و تضعیف اقتصاد مبتنی بر صادرات سوخت های فسیلی روسیه اتخاذ شد.

روسیه در چنین بستری شروع به وفق دادن خودش با تحریم ها کرد. روسیه نیز همانند ایران از مشکلات ساختاری رنج می برد که شرایط را وخیم تر می کرد، اما برای کاهش تاثیرات تصمیم گیری های ایالات متحده، در صدد یافتن راهی برای تسهیل برخی عواقب منفی تحریم های آمریکا و محافظت از بخش های کلیدی یا پروژه های هدف تحریم های اولیه یا ثانویه در صورت گسترش فهرست تحریم ها، برآمد.

این تلاش ها با پروژه گاز طبیعی مایع «یَمَل»، آغاز شد؛ پروژه مشترک روسی-فرانسوی در شبه جزیره یمل مربوط به اواسط سال 2014 که «توتال» و «نوواتِک» سهام داران اصلی آن بودند. اگرچه تحریم های ایالات متحده بر بخش گازی تاثیری نداشت، اما پیشبرد پروژه گاز طبیعی مای یمل به دلیل گِنادی ان. تیمشنکو، تاجر نزدیک به ولادیمیر پوتین و از اهداف رژیم تحریمی ایالات متحده، به خطر افتاده و پیشبرد پروژه در میانه محدودیت های بازار سرمایه آمریکا با مشکلاتی مواجه شده بود. به علاوه، مشخص نبود که گاز مایع شده هدف تحریم ها بود یا خیر. در سال 2015 منابع برای تامین بودجه پروژه های اینچنینی به شدت کاهش یافت و عملکرد زنجیره سرمایه گذاری های چند میلیارد دلاری را مشکل کرده بود. در همین حال، در اوایل سال 2016 مخاطرات تامین مالی خارجی به یک مشکل اساسی تبدیل شد. پس از یک دوره اولیه سردرگمی که سرمایه گذاران تنها سعی می کردند از بدترین سناریوی ممکن دور بمانند، نوواتک تدابیر مصلحتی مرتبط با دریافت حمایت از سوی دولت روسیه و بانک های روسی را به اجرا درآورد. این اقدامات استراتژی تامین مالی را به کلی تغییر داد. شرکت، سرمایه خود را از طریق تامین مالی با افزایش ارزش سهام افزایش داد و وام ها را نه به دلار آمریکا، که به روبل روسیه، یورو و رنمینبی (یوآن چین) دریافت کرد. موسسات جدیدی از جمله «اکسپورت بانک» و «بانک توسعه» چین برخی از خطوط اعتباری مربوطه را فراهم آوردند. چین همچنین فناوری لازم را در اختیار روسیه گذاشت و پروژه را «چینی سازی» کرد. پروژه یک سال زودتر از برنامه به پایان رسید و کشتی حامل گاز از یمل در ژانویه 2018 به ایالات متحده رسید. روسیه به نوعی موفق شد با درس گرفتن از اشتباهاتی که شریک آن یعنی ایران در گذشته مرتکب شده بود، استفاده کند.

روسیه با نجات دادن پروژه ای که از دیدگاه کرملین و نوواتک ماهیتی استراتژیک داشت، توانست راهی برای کاهش قدرت مالی ایالات متحده، کاهش تاثیرات دیپلماسی عمومی علیه روسیه، و محافظت از بخش گاز طبیعی مایع از تحریم های احتمالی بعدی بیابد. روند قطع ارتباط پروژه های روسیه با نظام مالی با مرکزیت ایالات متحده پس از این پروژه همچنان ادامه یافت. «روسنِفت» اعلام کرد که قراردادهای صادرات را به یورو تنظیم خواهد کرد و نوواتک هم تایید کرد که بیشتر قراردادهایش به یورو هستند. شیوه تطبیق یافتن روسیه با فشارهای موجود سبب شد که یورو به طور فزاینده به ارزی حائز اهمیت در تجارت انرژی تبدیل شود.

چنین شرایطی همچنین به پایه و اساس استراتژی تجاری روسیه در هماهنگی با سیاست خارجی کشور تبدیل شده که تلاشی برای کاهش نفوذ ایالات متحده در سراسر جهان و در عین حال، حفظ ارتباط با آسیا و اروپا و البته افزایش کنترل دولتی بر بخش انرژی روسیه بوده است.

تطبیق یافتن روسیه با فشار تحریم ها اساسا در چهار محور اصلی صورت گرفته که عبارتند از:

- ایجاد گزینه های جدید بازاریابی در آسیا به ویژه چین، ژاپن و کره جنوبی؛

- افزایش همکاری با نهادهای غیر غربی؛

- اجرای تدابیر جایگزین واردات با هدف رسیدگی به محدودیت های دسترسی به فناوری های خارجی که برای توسعه ذخایر نفتی غیرمتعارف و فراساحلی، اکتشافات در آب های عمیق و غیره لازم هستند؛

- سازماندهی «غیر دلاری سازی» پروژه های استراتژیک به منظور دور زدن تحریم های ثانویه و در عین حال، افزایش نقش ارز اروپایی در بخش انرژی از طریق 1) ترغیب شرکت ها به فروش کالاها در قراردادهایی غیر دلاری یا خرید تجهیزات از طریق قراردادهای تحویل غیر دلاری، و 2) افزایش وام گیری با ارزهایی غیر از دلار ایالات متحده؛

به عبارت دیگر، این روند نوعی متنوع سازی پرتفوی انرژی و مالی روسیه در بستر افزایش تنش ها با ایالات متحده بود. از جهتی می توان گفت که واشنگتن روسیه را به یافتن جایگزینی برای شیوه های متداول و آسان فعالیت وا داشت و این روند که همچنان ادامه دارد، کاملا با خواسته روسیه برای حفظ برتری در بخش نفت و گاز می خواند. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: موسسه روابط بین الملل فرانسه / مترجم: طلا تسلیمی