بهره برداری داعش از خطای امریکا در ترور سردار سلیمانی

نویسنده: حسن حسن

دیپلماسی ایرانی: روندهای جاری در عراق و سوریه بیانگر ورود داعش به فاز تازه اما ناپایداری از بازیابی و احیاء است و به رغم این‌که در معرض فشارهای نظامی از سوی نیروهای عراقی و سوری است، اما در روستاها و مناطق حومه در سراسر دو کشور، عرض اندام می‌کند. در صورت تداوم روند کنونی، توان های این گروه می‌تواند آن را به سطحی از تحرک برساند که مقابله با آن بدون مشارکت گسترده آمریکا، دشوار خواهد بود.

با نگاه به شرایط موجود در بخش‌های مختلف عراق و سوریه می‌توان پی برد که حملات اخیر داعش فقط نشانه‌های اولیه از تضعیف تحرکات نظامی علیه این گروه در این دو کشور است. این سازمان از گروهی از تحولات مطلوب بهره برده است، از جمله آشوب‌هایی که به دنبال اعلام خروج آمریکا از سوریه رخ داد، مداخله نظامی ترکیه در شمال سوریه و اعتراضات سابقه‌دار در عراق که به مدت چندین ماه فلج سیاسی در بغداد را به دنبال داشت.

اگر روندهای کنونی ادامه یابد، حملات و توانش‌های داعش در سال آینده با فعالیت‌های آن در 2012 میلادی و اوایل 2013 برابری خواهد کرد، البته نه در مقیاس رشد سریع و روزافزونی که در اواخر 2013 و یا در 2014 به دست آورد. به بیان دیگر، داعش در حال احیا است اما هنوز نتوانسته جای‌پایی را ایجاد کند که آن را به انجام حملات بزرگ در عراق و سوریه توانمند می‌سازد، سناریویی که تا حد زیادی به متغیرهای گوناگون در ماه‌های آینده بستگی دارد. این یعنی چه بسا هنوز نباید حملات اخیر را هنجارهای عادی تازه برشمرد.

افزایش حملاتِ همراه با مانورهای روزافزون داعش در سطوح محلی در عراق و سوریه نشان می‌دهد که داعش اکنون بیش از یک سال گذشته توانمند شده است. اما این فاز از احیای آن ناپایدار است و هنوز خیلی زود است نتیجه‌گیری کنیم که این گروه بازگشت محکم و پایداری داشته است. داعش اکنون با فشاری مشابه فشار سال گذشته روبه رو نیست، عاملی که باعث شده این گروه جای ‌پایی را در عراق و سوریه برای خودش ایجاد کند اما هنوز نتوانسته است که این حضور را در هیچ یک از این دو کشور، تحکیم کند.

احیای کنونی داعش، پس از دستکم یک سال تحت فشار و وجود خلاء امنیتی و قدرت در هر دو کشور،  پدیده ای شکننده است. این یعنی با بازگشت فشار نظامی و عملیات‌ پاکسازی سال گذشته‌ عراق و سوریه به آسانی می‌توان بازخیزش داعش را نابود کرد. بدون چنین عملیاتی داعش می‌تواند این فاز از احیای پساخلافت را پایدار و مستحکم کند.

داعش سال گذشته به دلیل فشار مداوم ائتلاف آمریکایی توانایی اجرای حملات بزرگ را نداشت و این عامل باعث شده بود که این گروه نتواند از برخی گشایش‌ها مانند خروج آمریکا از سوریه، مداخله نظامی ترکیه، اعتراضات عمومی در عراق و هدف قرار دادن ژنرال سلیمانی بهره‌برداری فوری کند. خلاء ناشی از ستیزهای سیاسی و نظامی پس از مرگ البغدادی باعث شد داعش از این خلاء بهره‌برداری کند، گرچه این روند چندین ماه طول کشید.

داعش نشان داده که به رغم فشار نظامی مداوم و تحولاتی مانند مرگ رهبر و فروپاشی خلافتش، می‌تواند ساختارهای داخلی را حفظ کند و با بخش‌های مختلف و وابستگان خارجیش بدون هیچ نشانه‌‌ای از جداشدن یا شکاف، ارتباط داشته باشد. تحولات سیاسی در سوریه و عراق از اکتبر  2019 تا کنون، بخش عمده‌ای از تلاش‌های دو سال گذشته برای شکست داعش را به هدر داده است.

معمای پیچیده‌ای که اکنون بر سر راه عراق و سوریه قرار دارد این است که مقابله با بازخیزش کنونی داعش مستلزم مشارکت عمیق‌تر و طولانی‌تر ائتلاف تحت رهبری آمریکا است. اما این مشارکت به دلیل تحولاتی مانند خروج مختصر آمریکا از سوریه، ناممکن است. همچنین مداخله نظامی ترکیه در بخش‌هایی از شمال سوریه و مناقشات در هر دو کشور به دلیل خصومت فزاینده بین ایران و آمریکا، داعش را تقویت می‌کند. علاوه بر این که ترور ژنرال سلیمانی دریچه‌های تازه‌ای را برای داعش گشوده است. بنابراین، گرچه محدود کردن داعش در این نقطه قابل تحقق است، اما با توجه به حقایق سیاسی و نظامی کنونی عراق و سوریه، بازخیزش این گروه محتمل‌ترین سناریو است.

منبع: سی پی پالسی / تحریریه دیپلماسی ایرانی