کشورهای حوزه خلیج فارس به سمت همکاری منطقه ای پیش می روند؟

نویسنده: عدنان طباطبایی

دیپلماسی ایرانی: ایران یک از مراکز اصلی شیوع کووید 19 در خاورمیانه بوده است. جمهوری اسلامی خیلی زود با این بحران سلامتی جهانی درگیر شد. اگرچه هنوز مشخص نیست که «اولین بیمار» چه زمانی و چگونه وارد ایران شده، می توان حدس زد که او یکی از اعضای هیئت های متعددی بوده که به رغم چندین هفته شیوع کرونا در ووهان چین، به ایران سفر کرده است. به دلیل رژیم تحریمی شدید ایالات متحده علیه ایران، ارتباط با چین به شاهرگ اقتصادی آن تبدیل شده است و تهران نمی تواند روابط با پکن را نادیده بگیرد. به همین دلیل هم بود که ایران خیلی دیرتر از سایر کشورها پروازها به و از چین را متوقف کرد.

مطالعات و برآوردهای موسسات تحقیقاتی در داخل و خارج از ایران مبنی بر آن است که اولین ابتلای به بیماری در اواسط ژانویه رخ داده، اما شیوع کووید 19 در اواسط ماه فوریه تایید شده است. پس از آن هم چندین هفته طول کشید تا دولت ایران به برنامه مناسبی برای کنترل بحران دست یابد و دلیلش هم این بود که نخبگان سیاسی حاضر نبودند شرایط را به عنوان بحران به رسمیت بشناسند. اواسط ماه مارس بود که ایران شروع به محدودسازی رفت و آمدهای بین شهری کرد. در همان حال، گزارش هایی از کشورهای همسایه درباره اولین موارد ابتلا به کووید 19 منتشر شد که بسیاری از آنها از ایران به کشور خود بازگشته بودند. در نتیجه، همه کشورهای همسایه ایران مرزهای خود را با این کشور بستند و مسافران را تا 14 روز پس از ورود، قرنطینه کردند و نهایتا چه از روی نگرانی برای خودشان و چه از روی مسئولیت پذیری، به ایران پیشنهاد کمک دادند.

در حقیقت، قطر، کویت، امارات متحده عربی، عمان و حتی عربستان سعودی در اوایل بحران شیوع کووید 19 با ایران ابراز همبستگی کردند: قطر ناوگان باری خود را به صورت رایگان برای رساندن کمک های پزشکی در اختیار ایران گذاشت؛ کویت 10 میلیون دلار کمک بشردوستانه به ایران اهدا کرد؛ امارات متحده عربی دو هواپیمای امداد با تجهیزات فنی به ایران فرستاد و عربستان سعودی به همراه سایر اعضای اوپک مبلغ 500 هزار دلار از صندوق توسعه بین المللی اوپک برای کمک به ایران در خرید تجهیزات ضروری پزشکی فراهم آوردند؛ عمان هم در روزهای اخیر دومین سری از کمک های پزشکی را به ایران ارسال کرده است.

پس از چند هفته شوک اولیه و چندین هفته واکنش های نامناسب و در حالی که ظاهرا هیچ کسی انتظار یک پدیده جهانی را نداشت، به نظر می رسد که ایران کنترل شرایط را به دست گرفته است. در همین حال، ایران در تولید بسیاری از تجهیزات مورد نیاز و مواد ضدعفونی کننده خودکفا شده و حتی کیت های آزمایش کرونا تولید داخل مورد تایید بین المللی را به خارج ارسال می کند. دستگاه نظامی ایران نیز برای به اشتراک گذاری تجارب خود در رسیدگی به بحران بهداشت و درمان با کشورهای منطقه اعلام آمادگی کرده است.

اگرچه با توجه به تنش های ژئوپلیتیک در منطقه چندان ممکن به نظر نمی رسد، اما ظاهرا در میان ذینفعان در منطقه خلیج فارس نوعی «لحظه همبستگی منطقه ای» قابل تبدیل به «جنبش همبستگی منطقه ای» به وجود آمده است. چالش های فرامرزی به واکنشی ورای مرزها نیاز دارند. این مساله به ویژه برای یک بیماری همه گیر جهانی، مسائل محیط زیستی و تغییرات آب و هوا صدق می کند. به لطف بیماری همه گیر کرونا، گام اولیه در جهت همکاری منطقه ای می تواند ایجاد بانک اطلاعاتی منطقه ای برای به اشتراک گذاری اطلاعات درباره شمار افراد مبتلا، آمار قربانیان و بهبود یافتگان و همچنین ظرفیت بیمارستان ها و شمار نیروهای بخش پزشکی و داروسازی باشد.

چالش های اقتصادی که به صورت عواقب این بیماری همه گیر نمایان خواهد شد را نیز نباید دست کم گرفت. هر چه یک کشور ثروتمندتر باشد، توانایی آن در وفق دادن خود با شرایط در زمان وقوع بحران سلامتی و قابلیت آن در اتخاذ تدابیر لازم برای محافظت از مردمان خودش و کشورهای همسایه بیشتر است. شرایط ایران نشان داد که در شرایطی که دولتی قادر به برطرف کردن نیازهای مالی برای احیای اقتصادی نباشد، امکان اجرای جدی تدابیر قرنطینه وجود نخواهد داشت. کشورهای منطقه می توانند برای انعطاف پذیری اقتصادی در صورت وقوع یک بحران سلامتی، یک صندوق منطقه ای ایجاد کنند. اگرچه برخی از مشکلات اجتماعی-اقتصادی آشکار شده در نتیجه شیوع کرونا بیشتر یک چالش های ملی مختص شرایط در هر کشور به شمار می رود، اما کشورهای منطقه می توانند با تبادل نظر درباره چگونگی محافظت از اقشار آسیب پذیر جامعه، برنامه هایی را به طور مشترک برای ده ها میلیون نفر از ساکنان کشورهای منطقه خلیج فارس در نظر بگیرند.

این بحران بهداشت و درمان همچنین اهمیت وجود کانال های ارتباطی دیپلماتیک به رغم اختلافات سیاسی را نشان داد. مساله بهداشت و سلامت عمدتا یک مساله «امنیت نرم» به شمار می رود. این شرایط درباره مسائل محیط زیستی نیز صادق است. اما هیچ کدام از این شرایط صرفا یک تهدید «نرم» نیستند، بلکه هر دو تهدیدی اساسی برای سلامت 210 میلیون نفر به شمار می روند. شیوع بیماری کووید 19 می تواند لحظه ای برای تامل و درک اهمیت گفت و گوی منطقه ای در این زمینه ها باشد.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت (دولتداری مسئولانه) / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34