پرتاب ماهواره «قاصد» ایران را وارد مرحله جدیدی از پیشرفت موشکی کرد

نویسنده: مایکل المن و مهسا روحی

دیپلماسی ایرانی: پرتاب موفقیت‌آمیز یک ماهواره نظامی توسط سپاه در حالی صورت می‌گیرد که تنش‌های بین ایران و آمریکا بسیار بالاست. این اقدام که نوعی مبارزه‌طلبی علیه کارزار فشار حداکثری واشنگتن است کاملا با اقداماتی که سپاه از زمان خروج یکجانبه آمریکا از برجام انجام داده، سازگاری دارد.

به جز رساندن این پبام به آمریکا که تحریم‌ها نمی‌تواند اهداف راهبردی ایران را دگرش دهد یا آن را از پیگیری فناوری‌های پیشرفته باز بدارد، پرتاب موفقیت‌آمیز سپاه این پیام را به متحدانش در منطقه می‌رساند که جمهوری اسلامی حتی در هنگامه کشمکش با همه‌گیری کروناویروس، محکم و استوار باقی‌مانده و تاب‌آوری‌اش را حفظ می‌کند. این اقدام همچنین پیامی قدرتمند، اگر نگوییم متکبرانه از مبارزه‌ جویی، برای رقبای منطقه‌ای ایران نیز دارد.

سپاه پاسداران با این کار برای مخاطبان داخلی هم پیامی دارد. پس از سرنگونی هواپیمای اوکراینی، سپاه برای بهبود وجهه عمومی‌اش تلاش کرده است. در حالی که دولت ایران به دلیل سوءمدیریت در همه‌گیری کووید – 19 و همچنین اقتصاد به شدت مورد انتقاد قرار گرفته، سپاه به دنبال بزرگنمایی توانمندی هایش است. 

گرایش سپاه برای رقابت موازی با دولت، یک الگوی تازه نیست و این نیروی نظامی در هر بحران ملی تلاش کرده از خودش تصویری کارآمد و موثرتر از دولت ارائه بدهد. این رقابت از زمان خروج آمریکا از برجام و کارزار فشار حداکثری آن شدت یافته است. سپاه از این فرصت برای معرفی خودش به عنوان نهادی قدرتمند که با نبرد با داعش در خارج از مرزها در اندیشه حفاظت از کشور است، استفاده کرده، دقیقا برخلاف دولت که در بهبود شرایط اقتصادی شکست خورده است. سپاه اکنون می‌تواند از پرتاب موفقیت‌آمیز ماهواره نیز برای تقویت موضع خوداتکایی‌اش استفاده کند.

سپاه برای پرتاب این ماهواره، پرتابگر (SLV) سه مرحله‌ای قاصد را به کار گرفته که به عنوان یک موشک حامل برای بالا بردن ماهواره‌ها به مدار نزدیک زمین بهینه‌سازی شده است. طراحی این پرتابگر برای تغییر کاربری به عنوان یک موشک بالستیک مناسب نیست و برای انجام این کار نیازمند اصلاحاتی است. اگر قرار باشد از این پرتابگر با تغییر کاربری به عنوان موشک استفاده شود، قاصد نیز مانند همتایش سفیر حداکثر برد 2هزار و 200 کیلومتری خواهد داشت، اگر که به یک کلاهک 750 یا یک هزار کیلوگرمی مجهز شود.

همچنین قاصد نمی‌تواند پلی برای دستیابی به یک موشک بالستیک قاره‌پیما باشد. استفاده از قاصد به عنوان یک پرتابگر ماهواره به تجربیات و آموزه‌های کلی ایران می‌افزاید اما این دستاوردها نمی‌تواند از لحاظ راهبردی قابل تحسین بوده یا راهی میانبر برای تولید موشک‌های بالیستیک قاره‌پیما باشد.

پرتابگر قاصد همچنین نمی تواند در نقاب یک موشک بالستیک دوربرد پنهان شده باشد. طراحی و پیکربندی قاصد همانند همتایان غیرنظامیش یعنی سفیر و سیمرغ برای پرتاب ماهواره بهینه‌سازی شده است و نه برای پرتاب کلاهک به اهدافی در دوردست. موتور مرحله سوم قاصد فاقد نیروی پرتابی است که برای بالابردن یک کلاهک انفجاری یک‌تنی مورد نیاز است. در صورتی که این پرتابگر با هدف تبدیل شدن به یک موشک بالیستیک تغییرکاربری داده و بهینه‌سازی شود، یک نسخه دو مرحله‌ای از آن می‌تواند یک کلاهک انفجاری یک هزار کیلوگرمی را تا 2هزار و 150 کیلومتر بالا ببرد. نسخه سه مرحله‌ای از آن نیز می‌تواند همان کلاهک را فقط 50 کیلومتر بیشتر پرتاب کند. بدیهی است که نسخه سه مرحله‌ای در صورت استفاده در موشک‌های بالیستیک ارزش افزوده اندکی دارد. پرتابگر سفیر هم همین عملکرد را خواهد داشت. هیچ یک از پرتابگرهای ماهواره ایران گزینه ارتقای اصابت دوربرد، فراتر از توانش‌ کنونی که به بیش از 2هزار کیلومتر نمی‌رسد، را ندارند.

گرچه قاصد، همانند سفیر و سیمرغ، گزینه‌ای نامناسب برای موشک‌های بالستیک هستند، اما جایگزین های آن احتمالا برای تغییرکاربری مناسب خواهند بود. محتمل‌ترین گزینه، پرتابگری متشکل از مرحله اول و دوم موشک میان‌برد سجیل با موتورهای سوخت جامد همراه با مرحله سوم سلمان خواهد بود. یک سجیل سه مرحه‌ای به عنوان یک پرتابگر، توانش‌هایی مشابه قاصد خواهد داشت اما در صورت تغییرکاربری و اصلاح آن برای استفاده به عنوان یک موشک، توانایی حمل کلاهک انفجاری یک هزار کیلوگرمی تا 2 هزارو 500 کیلومتر را خواهد داشت.

در این‌جا نگرانی تازه‌ای درباره برنامه فضایی نوپای سپاه وجود دارد. موتورهای سوخت جامد فشرده‌تر از همتایان سوخت مایعشان هستند. همچنین به کارگیری، حمل و نقل و پرتاب آنها آسان‌تر است. انعطاف‌پذیری عملیاتی حاصل از سیستم‌های سوخت جامد نه تنها آنها را به فناوری مطلوب نظامی برای موشک‌های بالیستیک تبدیل کرده است بلکه نشان می‌دهد که چرا پرتابگرهای مبتنی بر فناوری سوخت جامد می‌توانند آسان‌تر برای استفاده به عنوان یک موشک بالستیک اصلاح شوند. 

در حالی که هیچ کشوری یک پرتابگر سوخت مایع را برای استفاده به عنوان موشک بالستیک تغییر کاربری نداده، هند و اسرائیل پرتابگرهای سوخت جامد خودشان را به موشک تبدیل کرده‌اند. ایران نیز می‌تواند در 5 تا 10 سال آینده اقدام مشابه را انجام بدهد اگر که برنامه فضایی سپاه بی وقفه ادامه یابد.

برای کاهش ریسک توسعه توانش موشک قاره پیما توسط جمهوری اسلامی تحت پوشش فعالیت‌های فضایی، جامعه بین‌الملل باید گفت وگو پیرامون توافقی را شروع کند که در آن به ایران اجازه پرتاب ماهواره با اهداف صلح‌آمیز داده شود، اما استفاده از موتورهای سوخت جامد بزرگتر از مرحله اول سجیل و همچنین سوخت‌های مایع قابل ذخیره دارای انرژی بالا برای این کشور ممنوع شود. 

منبع: موسسه بین‌المللی مطالعات راهبردی (آی‌آی‌اس‌اس) / تحریریه دیپلماسی ایرانی