تحریم های یکجانبه آمریکا در شرایط کرونا، نقض بنیادین حقوق بشردوستانه

نویسنده: رضا رسالت، کارشناس روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی: دولت آمریکا با کارنامه‌ای آکنده از جنایت علیه بشریت و نقض حقوق بشر در داخل و خارج این کشور، خود را محکی برای سنجش حقوق بشر در کشورهای دیگر می‌داند و با همین سنگ محک کشورهای غیرهمسو با سیاست‌های واشنگتن را به نقض حقوق بشر متهم می‌کند. کمتر کشوری در جهان معاصر است که در معرض فهرست بلند بالای رفتارهای ضد انسانی دولت آمریکا جا نگرفته باشد. حقوق بشر بنیادی ترین حقوقی است که هر انسانی به طور ذاتی، فطری و به صرف انسان بودن از آن بهره مند است، اما آنچه محل نقد و بحث است، این است که چه دولت هایی داعیه دفاع از حقوق بشر را دارند و آیا حقوق بشر به چنین حمایت هایی نیاز دارد؟ اصولا بسیاری از قوانین بین الملل به دلیل مبتنی بودن بر شاخصه‌های کیفی و عدم بهره مندی از مصادیق مشخص عینی، دارای انعطاف پذیری بسیاری هستند که زمینه را برای سوء استفاده دولت‌ها فراهم می‌آورند. 

امروزه حقوق بشر علی رغم وجود برخی نارسایی های مفهومی و اختلاف نظرهای مبنایی و اجرایی که در خصوص آن وجود دارد، به عنوان یکی از مهمترین عناصر گفتمان حقوقی و سیاسی دولت ها و جوامع بشری مطرح است و نادیده گرفتن آن در سطح داخلی علاوه بر ایجاد بحران های متعدد، منجر به چالش کشیده شدن کارآمدی و مشروعیت نظام سیاسی می شود و در عرصه بین المللی نیز محدودیت ها و موانع متعددی را به دنبال خواهد داشت. بر این اساس، دولت ها برای حفظ تداوم حیات سیاسی و انجام تعهداتی که به واسطه حقوق داخلی و خصوصاً حقوق بین الملل پذیرفته اند، ملزم به رعایت حقوق بشر هستند. بدیهی است اهتمام به رعایت این حقوق توسط نظام های لیبرال دموکرات که داعیه دفاع از حقوق اساسی تمامی انسان ها را دارند و مشروعیت شان وابسته به آرای مردم است، از اولویت بیشتری برخوردار است.

حقوق بشردوستانه به منظور حمایت از حقوق نوع انسان و واداشتن دولتها به رعایت شأن و مرتبت انسانی تدوین و توسعه یافته است. در وضعیت کنونی که بشریت روح تازه ای در حقوق بین الملل دمیده، تحولات ساختارى و توسعه تدریجی در بخش هایی از این مجموعه قواعد به چشم می خورد. در این تغییر رویکرد در جامعه بین الملل، یعنی مبنا قرار گرفتن بحث انسانیت و بشریت و امنیت انسان، موضوع انسانیت با منافع دولت ها گره خورده، دولت ها به منافع ملی حیاتی شان به عنوان سازوکارى براى فرار و رهایی از تعهدات و موازین بشردوستانه توسل می جویند.

اساس شکل گیرى حقوق بشردوستانه، محدود کردن آزادى عمل دولت ها در جهت انسانی کردن مخاصمات است. حقوق بشردوستانه براى آنکه دولت ها را به موازین انسانی ملتزم کند، از آغاز بر محدودیت اقدامات غیر انسانی به عنوان اهرم فشار تکیه کرده است. طبق کنوانسیون های چهارگانه ژنو، حقوق بشردوستانه باید میان الزامات کشورها براى اعمال تحریم های یکجانبه و نیز مصالح انسانی، توازن ایجاد شود و از تحمیل رنج غیرضرورى به افراد بیگناه اجتناب ورزیده شود.

هرچند در این اثنا عملکرد آمریکا مملو از دوگانگی؛ رفتارهای تبعیض آمیز و غیرمنصفانه در عرصه حقوق بشر است و حتی اگر از منظر حقوق و قوانین مدون و معیارهای غرب در حوزه حقوق بشر نگاه شود، باز هم این پرسش شکل می‌گیرد که آمریکا چگونه و با چه معیاری دیگران را به نقض حقوق بشر متهم می کند و خود را در جایگاه دولتی با صلاحیت و مقید به رعایت حقوق بشر تصور می کند و حتی به آن باور دارد؛ در حالی که آنچه در دنیای غرب و به خصوص آمریکا شاهد هستیم خلاف آن را نشان می دهد. با این وجود، آمریکا همچنان در زمره کشورهایی است که به  نظام دموکراسی خویش و رعایت قانون می بالد، اما عملاً در ارائه چنین مدلی سخت ناکام مانده است و از آن بسیار فاصله دارد. همچنین از مواضع ادعایی خود هیچ گاه کوتاه نیامده است و همچنان سعی دارد به واسطه برداشتی کلی و مبهم از الزامات حقوق بشری؛ خود را در جایگاه منتقدان حقوق بشر و دیگران را در جایگاه متهم قرار دهد.

تحریم های یکجانبه آمریکا علیه مردم ایران نقض صریح قواعد امره و اصول مصرح بشردوستانه است، بیمارانی که در اثر تحریم دارو در معرض تشدید وضعیت درمانی خود قرار می گیرند، نمونه بارزی از این نقض بنیادین حقوق بشردوستانه هستند. در این رابطه پر واضح است که دو اصل مهم حقوق بشردوستانه یعنی اصل تفکیک و اصل اجتناب از رنج و درد بر افراد بی گناه با نقض فاحش مواجه شده است و جامعه بین المللی همچنان که در نشست کمیته صلیب سرخ بر لزوم توفق آن تاکید کرده، باز هم باید به مطالبات خود در این عرصه ادامه دهد. تلاش های وزارت امور خارجه در اجماع سازی جهانی برای نیل به این مطالبه به حق، بسیار راهگشا و موثر بوده و درخواست جهانی برای لغو یا تعلیق تحریم های ظالمانه آمریکا علیه ایران، ثمره آن است. با توجه به ماهیت و ذات ضد بشری آمریکا، انتظار برداشته شدن گامی مثبت از سوی سردمداران آن رژیم وجود ندارد، ولی این انتظار از جامعه جهانی وجود دارد که در کاهش درد و رنج مردم ایران، گام عملی برداشته و با نادیده گرفتن تحریم های آمریکا، فرصت برابری را برای ایران در مقابله با کرونا مهیا کنند.