«دیپلماسی ماسک» چین در اروپای شرقی

نویسنده: سید حسین طباطبائی، رئیس اداره توسعه روابط فرهنگی شرق اروپا - سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی

دیپلماسی ایرانی: چینی ها دیگر به خوبی به جهانیان نشان داده اند که در سر سودای دیگری دارند و آنچه برخی با تعابیری از قبیل بیدار شدن غول خفته مشرق زمین از آن یاد می کردند، پر بیراه نبوده است.

نیم نگاهی به حجم سرمایه گذاری های مادی و معنوی چینی ها در اقصی نقاط جهان، آشکارا حاکی از نگاهی جامع و فراگیر در نزد این کشور در جهان پیشاروی ماست.

از پروژه عظیم و فرامنطقه ای «یک جاده، یک کمربند» که روایت امروزین جاده ابریشم افسانه ای است گرفته تا حضور گسترده چین در عرصه دیپلماسی عمومی که در زمینه هایی چون سرمایه گذاری وسیع این کشور در آموزش زبان چینی، تاسیس و فعالیت گسترده اتاق ها و مراکز فرهنگی چینی در اقصا نقاط عالم و ...  متبلور شده است، همه از عزم این قدرت به زودی اولِ اقتصادی جهان برای توسیع و گسترش دامنه نفوذ و حضور خود در همه عرصه های حیاتی زیست انسان امروز خبر می دهد. و البته این امر ریشه در مبانی تاریخی، فرهنگی و اندیشه بسیاری دارد که هنری کیسینجر، به عنوان یکی از نظریه پردازان مهم عرصه روابط بین الملل که سال ها پیش بر اهمیت چین در در نظام بین المل وقوف یافته بود و یکی از معماران بازاندیشی روابط آمریکا و چین نیز محسوب می شود، به خوبی در آغاز کتاب «چین» خود چنین گذرا به آن اشاره کرده است:
«ملت‌هایی که از دیرینه تاریخی برخوردارند، همواره میل دارند خودشان را جاودانه پنداشته و آثار و روایت اصالت و خاستگاه‌شان را ارج بنهند. یکی از ویژگی‌های تمدن چین این است که اساسا نقطه آغازی برای آن نمی‌توان قائل شد. ظهور آن در تاریخ، بیشتر شبیه به یک پدیده خودانتظام طبیعی بوده است تا یک « کشور»  به معنای امروزی آن».

سخن در این باب بسیار است که به فرصت دیگری نیاز است و البته اهلیت و آگاهی عمیق تر.

آنچه در این مجال و با توجه به شرایط جهان گرفتار در پاندمی فراگیر کرونا شایان توجه است، شیوه تعامل چین در برابر پدیده ای است که به نوعی خود برای اولین بار معرّف و حامل آن بوده است. کرونا از شهری در کرانه شرقی چین نشات گرفت و به سرعت عالمگیر شد. فضای رسانه ای رقبای چین این روزها مملو از اخبار و تحلیل های راست و دروغ درباره کوتاهی های چینی ها در معرفی درست این بیماری، دست داشتن چین در پدید آوردن این ویروس، مخفی کاری چین در اعلام دقیق آمار مبتلایان و قربانیان خود و مسائلی از این دست است. 

چینی ها اما، در حالی که با مدیریتی تحسین برانگیز تا حدود زیادی بر این ویروس غلبه کرده اند و به نوعی قدرت خود را به رخ رقیبانِ روز به روز گرفتار تر در منجلاب حاصل از فراگیری این بیماری کشیده اند، از جبهه ای دیگر به نقش آفرینی خاصی دست یازیده اند که در تطهیر چهره مورد اتهام خود از سوی غربی ها و تثبیت قدرت نرم این کشور در بخش هائی از جهان تاثیر به سزائی داشته که به اجمال نمونه شرق اروپائی آن موضوع این نوشتار است.

چینی ها که چند سالی است حضور سیاسی، فرهنگی و اقتصادی خود در کشورهای شرق اروپا را به شکلی چشمگیر و هدفمند توسعه داده اند، با ارسال کمک های پزشکی و تجهیزات پیشگیری به صربستان و اعلام آمادگی برای انجام اقدامات مشابه برای دیگر کشورها از قبیل مجارستان، لهستان و جمهوری چک آن هم در اوج درماندگی اتحادیه اروپا از حضور اثربخش در این بحران، که حتی در کشورهائی چون ایتالیا و اسپانیا واکنش های تندی را هم در پی داشت، آرام و بی صدا به عادت شرقی خویش، «خودی نشان دادند» و «تهدیدی» که متوجه وجهه جهانی خود شده بود را به «فرصت» تبدیل کردند. 

آن روز که در 21 مارس سال جاری اولین محموله کمک های بهداشتی چین در فرودگاه بلگراد بر زمین نشست، این گفته ووجیچ، رئیس جمهوری صربستان که «همبستگی اروپائی وجود ندارد. فقط چین می تواند کمک کند»، معنای اصلی خود را یافت. و از این روست که تصاویری از قبیل عکس صدر این گفتار که از یکی از خیابانهای بلگراد گرفته شده است، دستاویز تحلیلگر شبکه abc NEWS   می شود و در تحلیلی با عنوان «دیپلماسی ماسک چین در جلب حمایت کشورهای اروپای شرقی برنده می شود»، فطانت چینی ها را در بهره برداری از شرایط و تغییر وضعیت و چهره جهانی خود، ناخواسته می ستاید.
از این روست که پس از ارسال کمک های بهداشتی چین به کشورهای اروپایی، ژورف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در توئیتی معنادار نوشت: «ما باید هوشیار باشیم که عنصری ژئوپولتیک وجود دارد که شامل رقابت برای تاثیرگذاری از طریق کمک های انساندوستانه است» و با اشاره به چین افزود: «ما باید مجهز به واقعیت ها، از اروپا در برابر آنان که قصد غصب آن را دارند دفاع کنیم».

اپیدمی کرونا که اینک دیگر می توان گفت جهان امروز را به دو دوران پیش و پس از خود تقسیم کرده، تاملات و درس های بسیاری برای بشر امروز داشته و از منظرهای گوناگون به پیامدها و آثار آن نگریسته شده است. شاید شیوه تعامل چین با این بحران و بهره برداری بهینه از شرایط پدید آمده و حتی تبدیل موفقیت آمیز «تهدید» حاصل از آن به «فرصت» برای ترمیم و حتی بهبود چهره خود در سطح بین الملل، هم از جمله درس هایی باشد که باید به ویژه اهالی سیاست و استراتژیست ها از این چشم بادامی های فرصت طلب و بلندپرواز بگیرند.