چرا تهران از پوتین و اردوغان رنجیده است؟

نویسنده: ماکسیم عیسایف

دیپلماسی ایرانی: جمهوری اسلامی ایران از زمان وقوع جنگ داخلی در سوریه، همواره در همه مباحث مهم در مورد اوضاع جمهوری عربی سوریه شرکت داشته است.

این واقعیت که پوتین و اردوغان، روحانی را به سوچی دعوت نکردند و حتی حمایت او را نیز به حساب نیاوردند، دلالت بر این می کند که احتمالا نفوذ ایران در کشوری که برای محافظت از آن قربانیان زیادی متحمل شده، کم شده است.

حس غبطه ای که به حسن روحانی، رئیس جمهور ایران، در زمان دیدار ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه و رجب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه در سوچی، دست داد را می شود بخشید، دیداری که در چارچوب آن، طرفین درصدد تهیه توافقی برای ایجاد منطقه حائل در شمال شرق سوریه بودند. آیا دعوت نامه روحانی در پست گم شده است؟ بابی گوش Bobby Gosh در مقاله ای برای بلومبرگ می نویسد: درست همین چند سال پیش رئیس جمهوری ایران بود که می توانست مذاکرات را عهده دار شود و توافق نامه ها را امضا کند.

جمهوری اسلامی از زمان وقوع جنگ داخلی در سوریه، همواره در همه مباحث مهم در مورد اوضاع جمهوری عربی سوریه شرکت داشته است. این واقعیت که پوتین و اردوغان، روحانی را به سوچی دعوت نکردند و حتی حمایت او را نیز به حساب نیاوردند، دلالت بر این می کند که ایران احتمالا نفوذش در کشوری که برای محافظت از آن قربانیان زیادی متحمل شده، کم شده است.

دلایلی وجود دارند که می توانند آنچه اتفاق افتاده است را روشن کنند. تحریم های آمریکا موقعیت ایران در سوریه را تضعیف کرده و اقتصاد ایران در شرایط سقوط آزاد قرار گرفته است. منابع ایران با منابعی که روسیه و ترکیه می توانند برای دستیابی به منافع خود در سوریه استفاده کنند قابل مقایسه نیست. بلندپروازی های منطقه ای ایران نیاز به توزیع دقیق منابع در حال کاهش در سراسر منطقه دارد، از یمن و خلیج فارس گرفته تا عراق، سوریه و لبنانچگ

|ز سوی دیگر، اعتراضات گسترده ای که در کشورهای همسایه سوریه شعله ورشده اند نیز می توانند به کاهش نفوذ ایران کمک کنند. این اعتراضات توجه مقامات تهران را همانند "حزب الله" لبنان و نیروهای خودجوش شیعه در عراق به سمت خود جلب کرده است.

در چنین شرایطی، پوتین و اردوغان شاید به این نتیجه رسیده اند که می توانند به خودشان اجازه دهند اهمیت ایران را دست کم بگیرند. البته ایران از روابط صمیمانه هم با روسیه و هم با ترکیه حمایت می کند. طی چند سال گذشته، هر سه کشور به دلیل نارضایتی مشترک خود از اقدامات آمریکا باهم متحد شده اند. در سوریه، منافع سه کشور گاه با هم منطبق بود. ایران و روسیه تصمیم گرفتند از بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه حمایت کنند و با حضور نظامی آمریکا در خاک سوریه مخالفت کردند.

اما طرفین به خاطر دمشق با یکدیگر هم به رقابت می پردازند، زیرا هر یک از آنها سوریه را بخشی از حوزه نفوذ خود می داند. جمهوری اسلامی ایران، نسبت به روسیه، روابط باستانی و عمیق تری با سوریه دارد. رهبری شیعه در تهران نسبت به نیات ترکیه سنی مشکوک است. با این وجود، مقامات تهران نارضایتی ناچیزی از عملیات نظامی ترکیه در سوریه ابراز کردند و موافق میانجیگری بین ترک ها و کردهای سوریه بودند. ایران مانورهای غیرقابل برنامه ریزی نظامی را در مرزهای خود با ترکیه انجام داد تا به اردوغان و پوتین یادآوری کند که آنها تنها بازیکنان اصلی این منطقه نیستند. با این حال، هیچ نشانه ای وجود ندارد که ایران بتواند نیروهای خود را به سوریه بفرستد تا حضور خود را گسترش دهد.

درعوض، ایران همچنان با نگرانی مواظب این است که روسیه و ترکیه چطور از کاهش حضور نظامی ایالات متحده در خاک سوریه برای گسترش حوزه های نفوذ خود سود می برند.

تحت شرایط دیگر، توافق بین پوتین و اردوغان به ایران این امکان را می دهد که روابط خود با اسد را به هزینه روسیه تقویت کند. تمایل مسکو و آنکارا برای محافظت از یک قطعه از خاک سوریه بعید است که به مذاق مقامات دمشق خوش بیاید. اسد در آستانه دیدار دو رهبر در سوچی، اردوغان را "دزدی" خواند که می خواهد قلمرو سوریه را بدزدد.

واکنش اسد به حمله ترکیه به توافق با کردها منجرشد؛ دمشق کسانی را که قبلاً به چشم یک دشمن فانی می دید، عفو کرد. اسد قصد دارد کردها را به رویارویی با ترکیه تشویق کند. اما اگر او روی حمایت مقامات تهران از حامیان خود حساب بازمی کند، پس در آن صورت  ناامید خواهد شد. ایران بدون این هم دشمنان کافی دارد، بعید است که بتواند از پس مقاومت در برابر اقدامات ترکیه و روسیه برآید.

آن گونه که تاریخچه درگیری ها در سوریه نشان می دهد، شرایط می تواند به طرز چشمگیری تغییر کند. جاه طلبی های اردوغان به دلایل مختلف می تواند بی نتیجه باشد، از مقاومت کردها گرفته تا مخالفت دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا. اگر اعتراضات در لبنان و عراق فروکش کنند، در آن صورت هیئت معتمدین ایران می توانند بار دیگر توجه خود را به سوریه معطوف کنند و برخی از اهرم های از دست رفته را به تهران برگردانند.

ممکن است روحانی با این امید که بتواند در دور بعدی مذاکرات به عنوان شخصیت کلیدی ظاهر شود، تا حدی احساس راحتی کند. لیکن، او تاکنون نقش یک تماشاگر ساده را بازی کرده است، نه یک بازیکن.
 
منبع: رادیو روسی / تحریریه دیپلماسی ایرانی