تنش زدایی؛ به مثابه اصول گرایی و پایداری

نویسنده: نعمت اله مظفرپور: پژوهشگر حوزه فلسفه سیاسی و دیپلماسی و نویسنده کتاب رویارویی آرمانشهرگرایان

دیپلماسی ایرانی: ۱. خلاصه کتاب فهم نظریه های سیاسی که دکتر فرهنگ رجایی آن را به فارسی ترجمه کرده، این است که در غرب، هر بحرانی، به اندیشه، ابتکار عملی و خیزش بزرگ ختم شده است و پروژه فکری افلاطون پاسخی به بحران عدالت، ماکیاولی پاسخی به بی ثباتی، پروژه هابز پاسخی به بحران امنیت، پروژه لاک پاسخی به بحران مشروعیت، پروژه روسو پاسخی به نابرابری اخلاقی، برک پاسخی به انقلابی گری مفرط و مارکس پاسخی به بحران سرمایه داری بوده است. 

۲. بدین معنی که در غرب هر بحران و فتنه ای، موجد پشت سر گذاشتن یک پیچ تاریخی و حرکت رو به جلو بوده است. آنها نگاه «حل المسائلی» به بحران ها داشته و راه حل های بزرگ داده و گشایش های بزرگ رقم زده اند. توسعه غرب مدیون این رویکرد است.

۳. اما ما این گونه نبودیم! یکی از شاخص های بی شعوری در کتاب «بی شعور شناسی»، این است که بی شعورها، در هر بحران به جای پیدا کردن راه های حل و فصل، یکی را پیدا می کنند که مشکل را گردن او بیندازند. به تعبیر علمای علم سیاست، نگاه پرابلماتیک به بحران ها و فتنه ها ندارند. در حالی که امنیتی ترین و سیاسی ترین بحران ها، بستر اجتماعی و فلسفی نیز دارند که شایسته مطالعه اند. بدون نگاه حل المسائلی، هیچ پیچ تاریخی به مقصد نمی رسد.

۴. یکی از علل امتناع نگاه حل المسائلی، «معضل امنیتی شدن» است. یعنی امنیتی شدن، فضا و‌ بستر نگاه حل المسائلی را ذاتا از بین می برد‌‌ و‌ راه را برای رادیکالیسم، هوچی گری، قشری نگری و عوام فریبی باز می کند. لذا اصحاب فکر جرات نمی کنند نگاه علمی داشته باشند و‌ نگاه پرابلماتیک هزینه کمرشکن پیدا می کند. به تعبیر فارابی، «خطابه» جای «برهان»را می گیرد و جامعه زوال می یابد.

۵. یکی از علل تصلب معضل امنیت، سیاست خارجی تنش دار مفرط است که همه امور مدنی را به مسلخ مبارزه با دشمن می برد (مبارزه با دشمن‌ و جهاد، قابل احترام و تعظیم است و لازم اما نباید اقدامات ایجابی ما را از بین ببرد و همه چیز سلبی شود). به دلیل شدت معضل امنیت، از ایران اسلامی بیشتر تصویر سردار عالیقدر ‌و با شرف سلیمانی ساطع می شود ولی ما در کنار تصویر ایشان، نیازمند تصویر خواجه نصیر، شیخ بهایی، علامه طباطبایی، مرتضی مطهری و شهید بهشتی و نیز تصاویر حقوق اساسی گرایی و پارلمانتاریسم و اقتصاد نیز هستیم. خواجه و شاگردش علامه حلی، بدون نزاع، خاورمیانه را تصاحب گفتمانی کرده و بنیان های معنوی صفویه را گذاشتند. انقلاب اسلامی، فقط جهاد نیست و جهاد فقط یکی از مولفه های مقاومت است.

۶. تنش زدایی نیازمند بازتعریف ملی و تفهم نوین است. تنش زدایی اگر با هدف کاهش شدت امنیت، گشایش مدنی و فضا سازی برای نگاه حل المسائلی باشد (نه هدف سکولار و منجر به استحاله) اقدامی انقلابی است. در این منطق، هر کس تنش زداتر، انقلابی تر، اصول گراتر، پایدارتر و مقاوم تر. ما مشکلات بزرگی داریم و مشکلات بزرگ، راهکارهای بزرگ می طلبند.

۷. برجام هم در گام نخست (قبل از اینکه حتی موفقیت عملی آن سنجیده شود) موقعی می توانست مشروعیت یابد که ثابت کند قراداد هوشمندی است که با تنش زدایی، به زمینه سازی مدنی کمک می کند. در نظام های دانایی دینی، راهبردها و کنش ها باید بتوانند خود را به اصل متن مقدس (در این جا اصل انقلاب اسلامی) ارجاع دهند وگرنه «توجیه پذیری» ندارند. به این اصل، مفروض (یا اصل) ارجاع به اصل، یا اصل توجیه پذیری نیز گفته می شود. قطعا حقوق بین الملل و تکنوکراسی، صلاحیت کمی برای تولید توجیه و مشروعیت در نزد نظام سیاسی اسلامی ‌و‌نهاد مذهب، در خصوص برجام داشتند. بلکه برجام باید ثابت می کرد که این سند به تحقق بیشتر «نفی سبیل» و مقاومت و گشایش مدنی و برکشیدن «مدنیت دینی» در کنار امنیت و در نتیجه تعمیق انقلاب اسلامی کمک می کند و در خدمت شکوفایی ایدیولوژی کلان جمهوری اسلامی ایران و کمک به پشت سر گذاشتن پیچ تاریخی از طریق رونق عینک حل المسائل است. وگرنه برجام حتی در سطح نظر، مشروعیت لازم را پیدا نمی کند.