نوزایی و تغییرات حزبی؛ حرکتی جدید در عرصه سیاسی عراق نوین

علی حیدری، کارشناس مسائل خاورمیانه 
دیپلماسی ایرانی - هفته گذشته نشست سراسری حزب الدعوه عراق در کربلا برگزار شد. نتیجه این نشست انتخاب مجدد نوری مالکی به عنوان دبیر کلی حزب بود.
حزب الدعوه: تلاش برای تغییر برای تداوم جریان
حیدر العبادی نخست وزیر سابق نیز که پیشتر زمزمه هایی مبنی بر خروجش از حزب الدعوه به گوش می رسید، در این نشست شرکت نکرده و ضمن ارسال پیامی به مالکی تبریک گفت. این موضوع، ماجرای استعفای عبادی از حزب الدعوه را جدی تر می کند. چه آنکه وی از قصد خود برای بازگشت مجدد به نخست وزیری با توجیح اوضاع نه چندان مطلوب عراق سخن گفته و شاید تحت لوای حزبی جدید التاسیس یا ائتلاف خود(نصر) شانس خود را امتحان کند.
احتمالاً نوری مالکی نیز با توجه به شرایط موجود و وضعیت سیاسی و اجتماعی عراق و همچنین وضعیت حزب دست به تغییراتی برای هر چه قویتر شدن این حزب بزند. حزب الدعوه که زمانی یکی از قویترین جریانهای سیاسی عراق بود با اختلافاتی که اخیراً و در فضای انتخابات سال گذشته دچار آن شده دو شقه شده و حال و روز چندان مساعدی ندارد.
حضور دو ائتلاف از حزب الدعوه در انتخابات سال 2018 با نام های ائتلاف دولت القانون و ائتلاف نصر(که برای اولین بار رخ داد) نشان داد که اختلافات در این حزب جدی بوده و علیرغم همه تلاشهای صورت گرفته هنوز این دودستگی مرتفع نشده است.
مجلس اعلای اسلامی عراق: نیازمند دمیدن روحی تازه
این حزب فعالیتهای سیاسی ضد بعثی خود را در ایران دنبال می کرد و با جنگ تحمیلی، شاخه نظامی آن با نام بدر شکل گرفت و وارد جنگ با رژیم بعث شد.
پس از سرنگونی صدام حسین، شهید محمد باقر حکیم به عراق بازگشت اما در یک عملیات تروریستی پس از ادای نماز جمعه نجف به شهادت رسید.
پس از سید محمد باقر، برادرش سید عبدالعزیز رهبری این جریان را بر عهده گرفت و در دوران گذار حکومت جدید نقش بسیار پررنگی را ایفا کرد.
در سال 2009 و با فوت سید عبدالعزیز حکیم، فرزندش سید عمار حکیم به ریاست این مجلس رسید و شاید همین اتفاق سر آغاز اختلافات در این جریان شد. اعضای شورای مجلس اعلی نسبت به حضور یک جوان بر ریاست این جریان نگرش مثبتی نداشتند و همین اختلافات درونی سرانجام باعث جدایی سید عمار حکیم از مجلس در سال 2017 شد.
این اختلافات بدلیل نحوه اداره مجلس شکل گرفته بود و سرانجام باعث انشقاق آن شد.
در انتخابات چهارمین دوره پارلمان عراق، مجلس اعلی که در دوره گذشته بیش از 20 کرسی کسب کرده بود، در این دوره 3 کرسی کسب کرد که نشان دهنده افول این جریان در عراق است.
سال گذشته قرار شد که این جریان دست به یک خانه تکانی اساسی زده و در شورای سیاسی از جوانان استفاده بیشتری داشته باشد و راه را برای جوانان برای فعالیت در این حزب هموارتر سازد اما تاکنون خبری از تغییر و تحولات جدی را شاهد نبوده ایم.
جریان حکمت ملی: اصلاح گرایی در جریان اسلامی
این جریان به رهبری سید عمار حکیم در سال 2017 با انشعاب از مجلس اعلای اسلامی عراق شکل گرفت.
بدلیل اختلافات بوجود آمده در شورای مجلس اعلی، سید عمار حکیم ترجیح داد از آن خارج شود و جریانی جدید با توجه به فضای سیاسی و اجتماعی جدید عراق ایجاد کند.
رهبر جریان حکمت در بیانیه ای با اشاره به شکل گیری این جریان آورده است: ما نیازمند جریان سیاسی جدیدی هستیم که از اراده و همت برخوردار باشد و در چارچوب رقابت سالم، شایسته سالاری و جوانگرایی را منش خود قرار داده و طرح‌های ملی و حقیقی را که می‌تواند نقطه آغاز ساخت کشور باشد، ارائه کند. این جریان سیاسی مخالف تبعیض طبقاتی بوده و به اقتصاد آزاد و حقیقی که فرصت‌های برابر را برای همه فراهم کند اعتقاد دارد.
اولین آزمون این جریان، انتخابات پارلمانی سال 2018 بود که توانست 19 کرسی را کسب کند و دومین حزب پس از حزب دموکرات در پارلمان عراق باشد.
سید عمار حکیم ریاست جریان اصلاح و سازندگی را نیز بر عهده داشت اما 8 ماه پس از تشکیل دولت و در حالیکه هنوز کابینه کامل نشده بود در اعتراض به وضعیت موجود و نیز برای مشخص شدن اختیارات و میزان پاسخگویی هر جریان و حزب در برابر ملت عراق تصمیم به جدایی از جریان اصلاح و سازندگی گرفت و تشکیل جبهه اپوزیسیون را اعلام کرد.
جریان حکمت بر این اعتقاد بود که طی دوره های گذشته همواره همه گروهها و جریانات در قدرت دخیل بوده و نقش داشته اند اما همزمان اکثر آنها نیز معترض وضع موجود بوده و همانند مقتدی صدر گاهی دست به تحصن نیز زده اند.
طی 15 سال گذشته، وضعیتی شکل گرفته بود که در آن همه در دولت سهم داشته باشند و هیچکس نیز به مردم پاسخگو نباشد.
سید عمار حکیم در پیامی به مناسبت دومین سالگرد تاسیس این حزب یادآور شده است که به مسیر خود در پروژه اپوزیسیون سیاسی ملی سازنده ادامه خواهیم داد تا از روند دموکراتیک میهنمان دفاع و عرصه‌ها را به دقت مشخص کنیم تا ملت به روشنی دریابند که مسئولیت بر عهده چه کسی است و حالت انداختن توپ به زمین دیگری پایان یابد.
فلسفه وجودی اپوزیسیون در حکومتها نیز همین است که ضمن رصد کاستی ها و نیز فسادهای موجود، آن را به دولت یادآوری کرده و به مردم اعلام کند تا این روند باعث اصلاح امور و پیشرفت کشور شود.
ضمن اینکه همواره آلترناتیوی برای دولت پیش روی مردم قرار داشته باشد تا بتوانند در انتخاب خود دست بازتری داشته باشند.
ائتلاف نصر: انشقاق در حزب الدعوه
حیدر العبادی نخست وزیر دوره گذشته که راه خود را برای دور دوم ناهموار می دید، در دور دوم تصمیم به تشکیل ائتلافی جداگانه از جریان اصلی خود یعنی حزب الدعوه گرفت و ائتلاف نصر بوجود آمد.
هر چند ائتلاف نصر در چهارمین دور انتخابات پارلمانی موفقیت نسبی کسب کرد و با 42 کرسی سومین گروه بزرگ پارلمانی را شکل داد، اما حیدر العبادی نتوانست برای دومین بار بر مسند نخست وزیری تکیه کند.
ائتلاف فتح: تداوم نگاه مقاومت در عرصه سیاسی
با فتوای جهاد دفاعی آیت الله سیستانی در هنگامه یورش داعش به عراق که بسیاری از شهرهای شمالی را در نوردیده بود، بیش از 2 میلیون داوطلب مردمی برای کمک به ارتش عراق و مقابله با داعش بسیج شدند که نیروهای حشد الشعبی نام گرفتند.
حشد الشعبی پس از مقابله و پیروزی بر داعش توانست جایگاه اجتماعی اجتماعی خوبی نزد مردم و بخصوص شیعیان این کشور بدست آورد.
بر همین اساس بود که فرماندهان آن با هدف پیاده سازی سیاسی نگاه مقاومتی خود وارد رقابتهای انتخاباتی در سال 2018 شدند. این ائتلاف که فتح نام داشت با رهبری هادی عامری توانست موفقیت چشمگیری کسب کند وبا 53 کرسی دومین ائتلاف بزرگ در پارلمان را از آن خود کند.
نگاهی به احزاب و ائتلافهای ذکر شده در بالا که عمدتاً طی دو سال گذشته شکل گرفته اند نوید حرکتی نو در مسیر پیش روی عراق نوین را می دهد که در آن همه طیفهای مختلف و سلایق گوناگون دارای نمایندگانی در عرصه سیاسی عراق هستند و جامعه عراق می تواند ضمن مطالبه گری از دولت، برای حمایت از اقدامات دولت وقت و یا انتخاب جریانی دیگردر آینده، دستی بازتر خواهد داشت.