سودانی زیر منگنه صدر و مالکی

نویسندگان: استیون سایمون و آدام وینشتاین

میدل ایست نیوز: عراق این هفته یک گام بزرگ به تشکیل دولت نزدیک شد، زیرا پارلمان عبداللطیف رشید را به عنوان رئیس جمهوری و پس از او، محمد شیاع السودانی را به عنوان نخست وزیر انتخاب کرد. این در حالی است که عراق از انتخابات اکتبر گذشته که پیروزی بزرگ ائتلاف مقتدی صدر را در پی داشت، برای یک سال در بن بست سیاسی به سر برده است. اکنون پس از گذشت یک سال، ورق برگشته و مخالفان سیاسی صدر به قدرت رسیده اند.

لازم به یادآوری است که مقتدی صدر از زمان رهبری نیروهای شبه نظامی موسوم به «ارتش مهدی» علیه اشغالگری ایالات متحده در دهه 2000، تاکنون بارها به سیاست عراق وارد و از آن خارج شده است. او توانایی قابل توجهی برای بسیج مردمی دارد و کنترل بر نیروهای شبه نظامی قدرتمند خود که اکنون به سرایا السلام یا «همراهان صلح» تغییر نام داده اند، را حفظ کرده است.

به گزارش میدل ایست نیوز، صدر در آستانه انتخابات سال گذشته موفق شد یک ائتلاف چند قومیتی و فرافرقه ای تشکیل دهد که محمد الحلبوسی، سیاستمدار سنی، و ائتلاف تقدم او و حزب دموکرات کردستان به رهبری مسعود بارزانی را نیز شامل می شد. این ائتلاف در انتخابات پارلمانی اکتبر 2021 اکثریت کرسی ها را به دست آورده بود و آن زمان، برخی در واشنگتن که صدر را قدرتی در برابر نفوذ ایران در عراق می دیدند، از پیروزی روحانی پوپولیست شیعه استتقبال کردند.

در نظام سیاسی عراق، پارلمان ابتدا رئیس مجلس و پس از آن رئیس جمهوری و سپس نخست وزیر را انتخاب می کند و بعد از این روند است که نخست وزیر تعیین می شود و کابینه دولت خود را برای رای گیری به مجلس معرفی می کند. در انتخابات اخیر، در نتیجه تصمیم دادگاه عالی فدرال عراق به حذف گزینه انتخاب رئیس جمهوری از طریق اکثریت ساده در دومین رای گیری پارلمان در صورت شکست در انتخاب رئیس جمهوری در رای اول با اکثریت دو سومی، روند تشکیل دولت به بن بست رسید. تصور طرفداران صدر و متحدانش این است که دیوان عالی تحت فشارهای ایران و نوری مالکی، نخست وزیر سابق، این تصمیم را گرفت و مانع از تشکیل دولت ائتلاف صدر بدون اکثریت دو سومی شد.

صدر در پاسخ به این بن بست، به 73 نماینده خود دستور استعفا داد و پیروان خود را برای اشغال ساختمان پارلمان بسیج کرد. به نظر می رسید امید صدر بر آن است که گروه های سنی و کرد هم ائتلاف او نیز استعفا دهند و پارلمان را فلج، و تشکیل دولت را بدون شفاعت صدر غیرممکن کنند. شاید هم انتظار داشت حلبوسی استعفای نمایندگان صدری را به آسانی نپذیرد. در هر دو سناریو، صدر می توانست همزمان نقش آتش افروز و آتش نشان را بازی کند. اما شرکای ائتلافی او را در سرما رها کردند و خالی شدن 73 کرسی پارلمانی صدری ها به فرصتی ایده آل برای چارچوب هماهنگی متشکل از مجموعه احزاب و نیروهای مسلح شیعه تبدیل شد.

رشید در یک سری گام های سریع پس از معرفی شدنش برای سمت رئیس جمهوری، محمد شیاع السودانی را به عنوان نخست وزیر معرفی کرد و زمینه را برای تشکیل دولت جدید فراهم آورد. اکنون، بحرانی که در یک سال گذشته گریبان عراق را گرفته بود، پایان یافته به نظر می رسد. چالش صدر و جنبش صدری پایان یافته و قرار نیست تا سه سال آینده انتخابات جدیدی برگزار شود.

صدر هم که قدرت سیاسی خود را از دست داده و هم قدرت نظامی، نمی تواند به سادگی فرصتی برای بازگشت به صحنه سیاسی بیابد. اینکه آیا از طریق بوروکرات های ارشدی که در مجموعه ای از وزارتخانه ها دارد، نفوذ خود را حفظ می کند یا نه، به این بستگی دارد که السودانی در مسیر پاکسازی منصوب شدگان صدری گام بردارد یا خیر.

واکنش صدر به روند انتخاب رئیس جمهوری و نخست وزیری پشت درهای بسته بود، گفته می شود واکنش او به این انتخاب بسیار شدید بوده است. او در بیانیه ای که بعد از انتخاب رئیس جمهور و نخست وزیر توسط پارلمان صادر کرد، دولت جدید را «دولت شبه نظامی» خوانده و پیروان خود را از هر گونه ارتباط با دولت جدید منع کرد. اگر دولت جدید در نتیجه مخالفت صدر مشروعیت خود را در خطر ببیند، احتمال تلاش آن برای یافتن راهی برای جذب صدر به بازی وجود خواهد داشت. همانطور که قابل پیش بینی بود، گروه جدید خیلی سریع در مسیر جلوگیری از خروج نخست وزیر مستعفی، مصطفی الکاظمی، از کشور حرکت کرد زیرا آماده بود تا در صورت نیاز او را به اتهام فساد عمومی که باعث شد بسیاری از عراقی ها به صدر رای دهند، محاکمه کند. 

با این حال، اگرچه تلاش الصدر برای ممانعت از روند سیاسی تشکیل دولت ظاهرا خنثی شده است، اما این به معنای نبود چالش در مسیر نخست وزیر جدید نیست. از جمله انتخاب های سیاسی دشواری که پیش روی السودانی قرار دارد، رسیدگی به بودجه فدرال است که طی سال گذشته به دلیل افزایش قیمت انرژی افزایش یافته است. سودانی احتمالا برای مدیریت نارضایتی هایی که در تظاهرات خشونت آمیز سال 2019 به اوج رسید، از این خزانه های متورم برای ایجاد مشاغل در بخش دولتی برای جوانان بیکار استفاده خواهد کرد. مساله مدیریت واکنش به صدر و پایگاه سیاسی و مردمی او نیز مطرح است. بغداد پس از انتخاب رشید به عنوان رئیس جمهوری، برای اعتراضات گسترده آماده شده بود، اما تاکنون هیچ اتفاقی نیافتاده است. با این حال، نمی توان این آرامش را بدیهی و دائمی تلقی کرد.

برای ایالات متحده، السودانی در قیاس با دیگر نامزدهای چارچوب هماهنگی همسو با ایران، نامزد منطقی تری است. او یک تکنوکرات با تجربه است که قبلا وزیر حقوق بشر و وزیر کار و امور اجتماعی بوده. با این حال، باید دید که نوری المالکی تا چه اندازه بر او تاثیر خواهد گذاشت. به رغم جدایی قبلی سودانی از حزب الدعوه، او همچنان مخلوق مالکی قلمداد می شود و بسیاری او را اساسا یک رهبر ضعیف می دانند. شاید نگران کننده ترین مساله برای ایالات متحده، همین نفوذ بالقوه مالکی بر نخست وزیر جدید باشد. نگرانی آمریکا این است که تکرار الگوی حکومت داری تبعیض آمیز دوران مالکی در طرد سنی ها از قدرت و سیاست، به تکرار شورش های داعش یا چیزی شبیه به آن بیانجامد.

منبع: ریسپانسیبل استیت کرفت / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11