عبور ایران از غنی سازی ۳.۶۷درصدی و امکان بازگشت آمریکا به مذاکرات

روح الله سوری، کارشناس ارشد روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی: با پایان گرفتن مهلت 60 روزه ایران به طرف اروپایی برای انجام اقدامات جدی‌تر و ملموس‌تر برای راه‌اندازی سازوکارهای مالی و حمایتی خود، اخیرا عباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه در یک نشست خبری اعلام کرد که ایران از امروز به تعهد خود در برجام مبنی بر حفظ غنی‌سازی اورانیوم در سطح 3.67 درصدی پایبند نخواهد ماند و غنی‌سازی اورانیوم در سطحی بالاتر از میزان تعهد داده شده در برجام در دستورکار جمهوری اسلامی ایران قرار خواهد گرفت. 

کمی پیش‌تر از اعلام این موضوع از سوی معاون وزارت امور خارجه ایران، در تماسی تلفنی میان روحانی و مکرون موضوع برجام و روابط ایران و اروپا پس از خروج آمریکا از برجام مورد گفت وگو قرار گرفته شده بود. آنچه در خبرها آمده این است که طرف ایرانی این گفت وگو را گفت وگویی سازنده عنوان کرده اما شاید مهمترین موضوعی که در این گفت وگو بر آن تاکید شده امکان بازگشت آمریکا به مذاکرات 4+1 است که طرف ایرانی در قبال برداشته شدن تحریم‌ها این موضوع را قابل اجرا دانسته است.

عباس عراقچی نیز در گفت وگوی خبری روز گذشته خود ضمن سازنده خواندن تماس تلفنی میان مکرون و روحانی بر این نکته تاکید کرد که در گفت وگوی تلفنی میان روسای جمهور فرانسه و ایران تمایل برای پیدا شدن یک راه حل کاملا مشهود بوده و اراده‌ای برای انجام دور تازه‌ای از مذاکرات شکل گرفته است. معاون وزارت امور خارجه ایران در ادامه بیان داشت که در صورتی که آمریکا تحریم‌ها را بردارد می‌تواند به مذاکرات برگردد اما ما دیگر مفهومی به نام 5+1 نداریم چرا که برجام قابل مذاکره مجدد نیست و باید بدون افزوده شدن و یا کم شدن حتی یک کلمه اجرایی شود. تنها در صورتی که چنین خواسته‌ای از جانب آمریکا برآورده شود و این کشور تمایل خود برای کمک به اجرای برجام را ثابت کند می‌تواند به مذاکرات بپیوندد.

مشخص نیست چنین سخنی دقیقا به چه معناست چرا که آقای عراقچی از یک سو بیان داشته که مفهومی به نام 5+1 وجود ندارد ولی از سوی دیگر همزمان بر این نکته تاکید کرده که در صورت تمایل آمریکا برای اجرایی شدن برجام، این کشور می‌تواند به مذاکرات برگردد. معلوم نیست وقتی که به گفته آقای عراقچی چیزی به نام 5+1 نداریم چگونه باید انتظار داشت طرفی که دیگر در توافقنامه برجام حضور ندارد به اجرای این توافقنامه کمک کند. همچنین نکته قابل توجه دیگر در سخنان آقای عراقچی تاکید ایشان بر اجرایی شدن کامل برجام همزمان با اعلام عبور ایران از سطح غنی سازی 3.67 درصد است.
به نظر می‌رسد معنای تلویحی صحبت‌ها و اتفاقات اخیر را بتوان نشانه‌هایی در ارتباط با عدم مخالفت ایران با نشستن دور یک میز  مذاکره جمعی با حضور طرف‌های اروپایی و آمریکا درنظر گرفت. نگارنده پیش از این در یادداشتی در روزنامه اعتماد بر این نکته تاکید داشته که در صورتی که اروپا بتواند یک نقش میانجی بین ایران و آمریکا بازی کند و با حضور آنها چه در سطح وزرای امور خارجه و چه در سطوح پایین‌تر مذاکره‌ای میان ایران و آمریکا برقرار شود آنگاه می‌توان امیدوار بود که پایان دوئل شکل‌گرفته میان ایران و آمریکا به جای جنگ، دیپلماسی باشد و در شرایطی که ایران موفق شود از طریق کاهش تعهدات خود شرایط نابرابر موجود را تاحدودی تغییر دهد آنگاه می‌تواند با اطمینان خاطر بیشتری وارد فرایند حل و فصل وضعیت موجود میان خود و آمریکا شود.

به نظر می رسد که بتوان تلاش مکرون طی روزهای اخیر را در راستای یک میانجی گری میان ایران و آمریکا درنظر گرفت اما در این میان با توجه به تصمیم ایران برای افزایش سطح غنی سازی چند نکته را باید مورد توجه قرار داد: 

اول اینکه آیا چنین فرآیندی قابلیت کنترل شدن را دارد یا اینکه می‌تواند از طریق ایجاد همراهی میان اروپا و آمریکا زمینه بازگشت پرونده ایران به شورای امنیت را فراهم کند. همچنین نقش اتفاقات غیرقابل پیش‌بینی که قابلیت سوق دادن وضعیت موجود به سمت برخورد نظامی را دارد نیز باید مدنظر قرار داده شود. 

مساله بعدی که باید مورد توجه قرار داده شود امکان واقعی و عملی قابل بازگشت بودن اقدامات ایران در راستای کاهش تعهدات برجامی خود است، اینکه آیا عبور ایران از سقف مشخص شده برای غنی‌سازی در صورت تامین خواسته‌های ایران از سوی آمریکا و اروپا قابل بازگشت است و یا اینکه شرایط سیاسی داخلی و خارجی ممکن است عملا چنین بازگشتی را با مشکل مواجه کند، و در آخر اینکه باید این موضوع را مورد توجه قرار داد که تصمیم ایران برای افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم چه تاثیری بر تلاش‌های اخیر آقای مکرون خواهد داشت تا اینجای کار آنچه قابل اشاره است این است که تصمیم ایران برای افزایش سطح غنی سازی با مخالفت جدی فرانسه مواجه شده و رییس جمهوری فرانسه در پیامی اقدام ایران را مغایر با برجام عنوان و آن را محکوم کرده است. حال باید دید آیا کنار هم قرار گرفتن تصمیم اخیر ایران برای افزایش سطح غنی‌سازی و گفت وگوی تلفنی میان مکرون و روحانی می‌تواند ما را به مذاکرات آتی ایران و اروپا امیدوارتر کند یا اینکه باید منتظر سخت‌تر شدن وضعیت میان طرفین باشیم؟ این سوالی است که شاید رخدادهای روزهای آتی بتواند ما را در یافتن پاسخ برای آن یاری کند.