سایه سنگین تنش تهران – واشنگتن بر بغداد

گفت وگو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی - در سایه تنش ایالات متحده آمریکا و ایران، منطقه خاورمیانه و به خصوص کشور عراق از تداوم این تنش به شدت احساس نگرانی می کند. از این رو دولت مرکزی بغداد در مدت اخیر کانون تلاش های دیپلماتیک خود را به ایجاد شرایطی برای کاهش این تنش اختصاص داده است. اما در این میان عراق با توجه به جایگاه و وزن سیاسی خود می تواند موفق به این مهم شود؟ دیپلماسی ایرانی برای بررسی این مسئله، گفت وگویی را با سید رضا قزوینی غرابی، کارشناس و پژوهشگر مسائل عراق صورت داده است که در ادامه از نظر می گذرانید:

در بحبوحه تنش ایران و آمریکا که به نظر می رسد هر روز در حال اوج گرفتن است و دامنه های آن تا تنش نظامی میان دو طرف هم پیش رفته است و تمامی کشورها و بازیگران جهان در حال دوری گزیدن از تنش هستند، برخی از مقامات و شخصیت های عراقی از به کار گیری توان و پتانسیل سیاسی و دیپلماتیک عراق برای تعدیل تنش تهران و واشنگتن سخن گفته اند؛ اما سوال اینجا است در شرایطی که به نظر می‌رسد یکی از کانون‌های تنش و رقابت میان ایران و آمریکا، عراق باشد؛ کشوری که در 16 سال گذشته، صحنه رقابت جدی میان تهران واشنگتن بوده است، چگونه می تواند در یک تغییر جایگاه و موقعیت از نقش "زمین بازی" به "بازیگری (میانجی)" مهم در راستای تعدیل تنش بدل شود؟

پاسخ شما در همین سؤال نهفته است. این که کشوری که در 16 سال گذشته صحنه رقابت جدی میان تهران و واشنگتن بوده است، چگونه می تواند از جایگاه زمین بازی به میانجی تبدیل شود؟! لذا عراق با درک همین موضوع و واقعیت به خوبی متوجه است که وقتی رقابت این دو کشور در زمین آن جریان دارد، هرگونه تنش میان ایالات متحده و جمهوری اسلامی ایران  می تواند بر زمین بازی که عراق است، اثرات سوء و تبعات منفی مخربی را داشته باشد. تنش مورد اشاره تهران  – واشنگتن به عنوان دو بازیگر فعال منطقه ای و بین المللی آثار خود را بر سیاست، اقتصاد و امنیت، نه تنها عراق بلکه بر کل منطقه غرب آسیا می گذارد و عراق به دلیل ویژگی مورد اشاره، به طریق اولی در معرض این حالت مخاطره آمیز است. چرا که هر دو کشور هم ابزارهای خاص خود برای اثرگذاری بر رقیب را دارند و بغداد نیز بسیار ضعیف تر از آن است که توانایی مقاومت در مقابل فشارهای زاید الوصف بر خود را داشته باشد. بنابراین طبیعی است که برای رهایی از چنین شرایط سختی تمایل به میانجی گر میان تهران و واشنگتن داشته باشد. به خصوص آن که روابط راهبردی قابل توجهی با هر دو طرف نیز دارد.

به ضرورت میانجی گری از نگاه بغداد اشاره داشتید. اساسا فارغ از نگاه مثبت سخنان و مواضع برخی از سران و مقامات عراقی در خصوص لزوم میانجی گری در تنش ایران و ایالات متحده، آیا دولت مرکزی بغداد پتانسیل میانجی گری در این بحران را میان تهران و واشنگتن دارد؟

قبلا اشاره شد که عراق به دلیل روابط راهبردی و دوستانه ای که با طرف های مناقشه مزبور یعنی ایران و ایالات متحده دارد به طور بالقوه توانایی قرارگرفتن در جایگاه میانجی را دارد؛ به ویژه که بغداد تمایل جدی و حیاتی به پایان این تنش یا کم شدن آن دارد. نباید از این نکته غافل شد که کشورهای منطقه ای دیگری نیز حضور دارند که سخن از میانجی گری آنها وجود دارد؛ کشورهایی مانند عمان و قطر که آنها نیز روابط خوبی با دو طرف دارند. اما اساسا طرف عراقی از این موضوع آگاه است که نه آمریکا و نه ایران تمایلی به جنگ ندارند و تنها برخی بازیگران منطقه مانند رژیم سعودی، اسرائیل و برخی کشورهای عربی از این جنگ استقبال می کنند و به تبعش به دنبال آتش افروزی میان طرفین مناقشه هستند.

شاید به واسطه کدهای ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک عراق در سایه مجاورت با دو حوزه عربی(کشورهای حاشیه خلیج فارس و منطقه شامات متشکل از لبنان، سوریه و فلسطین) از یک سو و اقتضائات ژئوکالچریکش در سوی دیگر، این کشور را به مرکز ثقل تمدن های ایرانی، ترکی، عربی و کردی در خاورمیانه بدل کرده باشد و این شرایط بتواند به بغداد در انجام هدفش در این راستا کمک کند، ولی هیچ کدام از این نکات، امتیاز خاص و برگ برنده ای جدی را در اختیار عراق برای حضور در "کلان تنش ایران و آمریکا"، آن هم به عنوان میانجی نمی دهد، در سایه این نکته آیا بغداد باید در سایه دیپماسی منطقه ای به کاهش تنش ایران و آمریکا کمک کند؟

همان طور که اشاره کردید هیچ کدام از این عوامل به تنهایی امتیاز خاصی را به عراق برای میانجی گری و ایفای نقش در تنش پیچیده و سخت و کهن ایران و آمریکا نمی دهد. اما عراق در سایه نیاز مبرم خود برای دوری از بحران هایی این چنینی که تأثیرات سوئی بر جنبه های مختلف حیات عراقی ها دارد، چاره ای جز افزایش تحرکات دیپلماتیک برای کاهش این گونه تنش ها را ندارد. فارغ از توانایی واقعی عراق در ایفای نقش در این موضوع، این کشور باید گفت وگو با متحدان راهبردی خود را به طور جدی دنبال کند. علاوه بر این که به اعتقاد بنده بسیار اهمیت دارد که عراق به عنوان بخشی قابل توجه از جغرافیای عربی، رایزنی های فعال خود را با کشورهای عربی که از تنش آمریکا با ایران استقبال می کنند کثرت دهد. ما می دانیم که در دایره تنش موجود فقط واشنگتن قرار ندارد و برخی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس نقش قابل توجهی در ماجرا دارند. بهبود مناسبات بغداد با حوزه عربی در سال های اخیر فرصت مناسبی برای مدیریت این تنش است.