دوبی، جایی برای تلطیف روابط اعراب و اسرائیل

دانیل جی سامت

دیپلماسی ایرانی: در 25 آوریل، وزارت امور خارجه اسرائیل اعلام کرد که در سال آینده یک هیئت اسرائیلی در نمایشگاه جهانی امارات که در دوبی برگزار می شود، شرکت می کند. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل پس از پیروزی در انتخابات 9 آوریل، موافقت خود برای مشارکت اسرائیل در این نمایشگاه در قالب توئیت «نمایش دیگری از وضعیت رو به رشد اسرائیل در جهان و منطقه» را بیان کرد. این اقدام را می توان از آخرین نشانه های آشکار تنش زدایی و پیشرفت دیپلماتیک بین کشورهای عرب خلیج فارس و اسرائیل قلمداد کرد.

پس از آغاز دور دوم نتانیاهو در سال 2009، اسرائیل در راستای برقراری روابط نزدیک تر با پادشاهی های محافظه کار خلیج فارس گام برداشته است. در این راستا می توان به دیدار نتانیاهو با سلطان قابوس در عمان و ملاقات با وزیر امور خارجه این کشور در واشنگتن اشاره کرد. همچنین در این دوره شاهد مذاکرات پنهانی بین دو کشور بحرین و اسرائیل بوده ایم که این از نزدیک شدن دو کشور به عادی سازی روابط حکایت دارد. عربستان سعودی به عنوان بازیگر بزرگ منطقه در سطوح مختلف با اسرائیل همکاری کرده است. بنا به گزارش ها، ریاض از حملات اسرائیل علیه حماس در جنگ غزه 2014 حمایت کرده است. در مقابل اسرائیل به نوبه خود چراغ سبز خود را برای فروش تانک های آلمانی به عربستان نشان داد.

این روابط اکنون برای همه آشکار شده و در راستای ارتقا و تقویت جایگاه منطقه ای اسرائیل است. اگر چه طرفین در برقراری روابط به هم نزدیک تر می شوند اما در مورد این که چگونه این روابط شکل بگیرند هنوز چیزی مشخص نیست. قطعا تعاملات بین دولتی طرفین، سیاست طولانی مدت کشورهای عربی را نقض می کند. پس از پیروزی قاطع اسرائیل در جنگ شش روزه سال 1967 اتحادیه عرب به مخالفت برای شناسایی و همچنین مذاکره با اسرائیل متعهد شد. اما دولت های خلیج فارس از این امر تبعیت نکردند و مصر و اردن در قالب امضای معاهده صلح با اسرائیل برآمدند. همچنین بحرین و عمان پس از توافق اسلو در سال 1994 روابط نیمه عادی با اسرائیل برقرار کردند. 

سهم مشترک آنها در محدودسازی توسعه طلبی های ایران می تواند عامل محرکی برای روابط طرفین در آینده قابل پیش بینی باشد. در این راستا می توان به اظهارات محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در مصاحبه با فاکس نیوز در 28 آوریل اشاره کرد که از همکاری اسرائیل، عربستان و امارات در دشمنی با ایران سخن گفت. تل آویو شعار «مرگ بر اسرائیل» در ایران را تهدید وجودی برای خود قلمداد می کند و همچنین دولت های خلیج فارس، نفوذ تهران را عامل بی ثبات سازی منطقه و جهان می دانند. بنابراین مخالفت با یک دشمن مشترک می تواند زمینه یک اتحاد استراتژیک منسجم بین اسرائیل و دولت های خلیج فارس را فراهم کند.

بزرگترین مانع برای تکمیل روند عادی سازی روابط بین طرفین، مسئله فلسطین است. با توجه به روابط اسرائیل و مصر، اگر چه تل آویو و قاهره همکاری های امنیتی گسترده ای دارند، اما در مناطق دیگر، ارتباط فرد به فرد بسیار ضعیف است. در نظرسنجی سال 2015 مصری ها قبل از آمریکا و ایران، اسرائیل را تخاصم آمیزترین کشور قلمداد می کردند. احتمالا یک «صلح سرد» بین اسرائیل و دولت های خلیج فارس شکل می گیرد که در آن تل آویو روابط گسترده با دولت ها دارد اما در بین جمعیت محلی با نگاه منفی روبه رو است.

اسرائیل و کشورهای خلیج فارس می توانند در طیف گسترده ای از زمینه ها از جمله روابط اقتصادی با یکدیگر همکاری کنند. در کنار مزایای فناوری و نوآوری های جدید اسرائیل، دولت های ثروتمند نفتی خلیج فارس می توانند در فرصت های تحقیق و توسعه اسرائیل سرمایه گذاری کنند و از بخش تکنولوژی سطح بالای این کشور سود ببرند. نوآوری زیست محیطی اسرائیل می تواند عامل کمک کننده دیگر به مشکلات کشورهای عرب مانند کمبود آب باشد. از سوی دیگر خلیج فارس می تواند مقصد بسیار جذابی برای شرکت های اسرائیلی باشد که بازارهای خارجی را خواهان هستند.

وضعیت موجود مناقشه اسرائیل و فلسطین احتمالا مانع بزرگ در برقراری روابط قدرتمند بین طرفین است. محمود عباس، رئیس حکومت خودگردان فلسطین از خودداری شناسایی اسرائیل به عنوان «دولت یهودی» سخن گفته است. در حالی که از نظر اسرائیل؛ هر توافقی باید بر شناسایی اسرائیل توسط فلسطین مبتنی باشد. وقتی که 42 درصد از اسرائیلی ها الحاق نوار غزه به خود را خواهانند و در راستای توسعه شهرک سازی ها تلاش می کنند هر گونه فرایند صلح غیرقابل اجرا خواهد بود. در نتیجه ما شاهد پایین ترین سطح حمایت از راه حل دو دولتی هستیم. بنابراین اگر چشم انداز راه حل دو دولتی از بین برود این دشوار است که تصور کنیم دولت های خلیج فارس با روی باز اسرائیل را به آغوش بکشند.

نمایشگاه سال آینده دوبی می تواند نقطه عطفی در روابط بین اسرائیل و دولت های عربی خلیج فارس باشد. هر دو طرف بارها تمایل خود را برای برقراری روابط با یکدیگر نشان داده اند. اما همچنان هنوز مشخص نشده که این تعامل چگونه شکل می گیرد. 

منبع: شورای آتلانتیک / ترجمه: علیرضا علیپور