تداوم بن بست سیاسی لبنان به دلیل نگرانی از رشد نفوذ ایران در دولت آتی

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 
دیپلماسی ایرانی – با گذشت نزدیک به 8 ماه از انتخابات سوم خرداد لبنان، پروسه تشکیل دولت در این کشور هم چنان در هاله ای از ابهام قرار دارد. اگر چه رئیس جمهور لبنان، میشل عون  در 24 ماه مه 2018 سعد حریری، نخست وزیر را مامور تشکیل کابینه کرد و این اقدام در سایه حمایت پارلمان جدید صورت گرفت و 112 نماینده از اعضای پارلمان 128 نفری این کشور از این تصمیم رئیس جمهور حمایت کردند، اما تا کنون تلاش ها برای تشکبل کابینه لبنان سرانجامی نداشته است و حتی شرایط از نظر اقتصادی، معیشتی و امنیتی نیز تحت الشعاع بن‌بست سیاسی لبنان قرار گرفته است. دیپلماسی ایرانی برای بررسی وضعیت لبنان در سال آتی میلادی، ذیل تداوم تنش‌های داخلی لبنان بر سر تشکیل کابینه  این کشور، گفت و گویی را با حسن هانی زاده، کارشناس مسائل خاورمیانه ترتیب داده است که در ادامه می‌خوانید:  

لبنان در حالی وارد سال جدید میلادی می‌شود که به نظر می‌آید راه حلی برای بن‌بست سیاسی حال حاضر این کشور برای تشکیل دولت وجود ندارد. مضافا که در روزهای اخیر شاهد تظاهرات مردم لبنان نسبت به وضعیت اقتصادی و معیشتی هم بوده ایم. در راستای مصاحبه پیشین شما با دیپلماسی در همین رابطه اعتقاد داشتید که علیرغم برخی تلاش های سیاسی، شرایط و بستر برای تداوم بن‌بست سیاسی کماکان در لبنان وجود خواهد داشت. آیا با گذشت این مدت باز هم بر این عقیده هستید؟

متاسفانه باید گفت که هنوز بسترها شرایط و عواملی که مانع از تشکیل کابینه در لبنان شده‌اند به قوت خود باقی هستند. حتی شرایط در یک تشتت بیشتری هم به سر می‌برد. اکنون تمامیت‌خواهی جریان ۱۴ مارس سبب شده تا عملاً کابینه جدید در این کشور شکل نگیرد. در این راستا تلاش برخی از بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای نیز سبب شده است حداقل تا تابستان آینده دولتی در لبنان شکل نگیرد، چرا که وضعیت کنونی سوریه و پررنگ شدن نقش تهران در غرب آسیا موجبات نگرانی‌ این بازیگران نسبت به افزایش نفوذ خاورمیانه ای ایران را پدید آورده است. لذا از یک سو سعی می شود که از طریق دیپلماتیک و افتتاح مجدد سفارتخانه های کشورهای عربی و بازگرداندن سوریه به اتحادیه عرب، پرونده سوریه به سود این کشورهای عربی و ایجاد شکاف میان تهران – دمشق تمام شود و از طرف دیگر با عدم تشکیل دولتی در لبنان که اکثر کرسی های مهم آن را نیروهای حزب الله و یا نیروهای همسو با حزب‌الله در جریان ۸ مارس خواهند داشت، شرایط را برای تعدیل نفوذ ایران مدیریت کنند. از این رو  به نظر می‌رسد حل بحران تشکیل دولت که از زمان برگزاری انتخابات پارلمانی تاکنون که نزدیک به 8 ماه به طول انجامیده، روندی سهل و ممتنع به خود گرفته است. چون برخی گروه‌ها به ویژه در تیم سعد حریری، نخست‌وزیر مکلف و مأمور تشکیل کابینه که محوریت جریان 14 مارس را هم بر عهده دارد، نمی‌خواهند نتایج انتخابات پارلمانی را به رسمیت بشناسند. از همین رو معتقدم که تلاش مجموعه عوامل و شخصیت های داخلی در لبنان در کنار برنامه ریزی بازیگران منطقه‌ای و همچنین حمایت برخی از قدرت‌های فرامنطقه‌ای در طرح پیچیده مانع از تشکیل دولت در لبنان شده است، چنان که این نکته را هم در مصاحبه قبلی با دیپلماسی ایرانی مطرح کردم.

راه حل برون رفت ار این شرایط چیست؟

به نظر می رسد که یک مصالحه مستقیم و جدی میان سعد حریری که مورد حمایت عربستان سعودی است با جریان حزب‌الله می‌تواند بن بست موجود در فضایی سیاسی لبنان را از بین ببرد. به شرطی که این مذاکرات بدون جانب داری و دخالت برخی بازیگران شکل گیرد.

در سایه نکاتی که شما به آن اشاره داشتید دیالکتیک قدرت میان جریان ۸ مارس و ۱۴ مارس لبنان به کجا خواهد کشید؟ 

علی رغم این که نتایج انتخابات پارلمانی سوم خرداد لبنان با پیروزی پررنگ جریان ۸ مارس همراه بوده است و طبیعتاً باید کابینه آتی این کشور از جریان ۸ مارس تعیین شود، ولی به دلیل کارشکنی ها و ترس از نفوذ جریان مقاومت در دولت لبنان، سعی شده تا از طریق محور ۱۴ مارس پروسه تشکیل دولت در این کشور به تعویق بیفتد. البته تاکنون هم تلاش های بسیار زیادی از طرف آقای نبیه بری، رئیس پارلمان لبنان و همچنین آقای میشل عون، رئیس جمهوری این کشور و حتی خود حزب الله لبنان به کار گرفته شده و طرح های متفاوتی برای ائتلاف دو جریان و تشکیل دولت مطرح شده و در این راستا جریان 8 مارس سعی داشته که یک دولت معقول و متناسب با شرایط سیاسی و اقتصادی در لبنان روی کار بیاید، اما مخالفت های جدی و نیز برنامه‌ریزی جریان ۱۴ مارس برای عدم تشکیل دولت با رنگ و بویی از جریان مقاومت، سبب شده تا بن بست سیاسی کماکان در لبنان ادامه داشته باشد. خوب در این خصوص چند هفته پیش میشل عون، رئیس جمهور لبنان تحرکات خود را برای از بین بردن رکود در پرونده تشکیل دولت لبنان آغاز کرده بود، اما تاکنون این تحرکات نتایج عملی نداشته است. عون در همین راستا با هیاتی از حزب‌الله لبنان دیدار کرد و بعد از آن با نمایندگان فراکسیون گفتمان مشورتی که نمایندگان اهل سنت مستقل هستند، دیدار کرد. اما نکته اینجا است که چون جریان 14 مارس و به خصوص سعد حریری نمی‌توانند دولت مد نظر خود را تشکیل دهند، این بحران را ایجاد کرده و تلاش های عون را تا به اکنون ناکام گذاشته اند. چون با وجود رویکرد مثبت به وجود آمده در نتیجه تحرکات میشل عون، اما هم چنان طرف‌های بحران به مطالبات خود برای حضور حداکثری در کابینه آتی لبنان تاکید دارند. لذا به نظر می‌رسد که فعلا جریان ۸ و ۱۴ مارس لبنان بر مواضع خود اصرار داشته باشند. 

با تداوم این بن بست سیاسی در 24 دسامبر(3 دی) مردم بیروت در اعتراض به عدم تشکیل دولت با گذشت نزدیک به 8 ماه از انتخابات پارلمانی و نیز نگرانی از تدوام تنش سیاسی دولت در لبنان و وضعیت بد معیشتی به خیابان ها ریختند. ارزیابی شما از وضعیت اقتصادی و اجتماعی لبنان در سال آتی چیست؟

واقعیت تلخی که در لبنانِ بعد از جنگ های داخلی وجود دارد، موید این است این کشور بدون دولت بهتر و راحت تر اداره می‌شود. اما اکنون شرایط خاص لبنان به واسطه مشکلات اقتصادی و نیز اثرات حضور آوارگان فلسطینی و به‌خصوص سوریه ای در لبنان و هم چنین بحران اشتغال، معیشت، تورم و غیره سبب شده تا وضعیت اقتصادی و اجتماعی لبنان نیز متاثر از تنش و رقابت سیاسی در این کشور به یک تشتت و تنش برسد. در این راستا اکنون  دولت لبنان دارای بدهی خارجی سنگین است و از رشد اقتصادی پایین رنج می‌برد. آمارهای بانک جهانی طی آخرین ارزیابی ها نشان می دهد که بیش از یک سوم مردم این کشور در فقر به سر می برند. لذا اگر این شرایط ادامه پیدا کند، یقینا وضعیت اقتصادی و معیشتی مردم به شدت نگران کننده تر خواهد شد و احتمال دارد دایره اعتراضات مردمی هم افزایش پیدا کند. هر چند که جامعه لبنان در این تقریبا 40 سال گذشته به نوعی خود اتکایی و عدم حضور ثابت دولت عادت داشته است. اما شرایط بغرنج منطقه و نیز تحولاتی سیاسی داخلی سبب شده تا دایره نگرانی جامعه لبنان از آینده خود افزایش پیدا کند. از این روست که میشل عون، رئیس جمهوری لبنان به صراحت اعلام داشته که ادامه این وضعیت می‌تواند کشور را به بی‌ثباتی و بحران بکشاند، به گونه‌ای که اکنون لبنان در یک مقطع حساس و در یک لبه پرتگاه ایستاده است.

در کنار مشکلات سیاسی، تنش‌های داخلی احزاب و شخصیت های لبنانی، وجود مشکلات اقتصادی و معیشتی و شکل گیری اعتراضات جامعه لبنان، اکنون پای امنیت لبنان نیز به میان آمده است. به خصوص که اخیراً اسرائیل در کنار تحرکات میدانی خود مانند طرح سپر شمال، وارد جوسازی دیپلماتیک و سیاسی علیه حزب الله لبنان به خاطر تونل های منتسب به این گروه شده است و در این راستا علاوه بر اعتراض کتبی اسرائیل به دبیر سازمان ملل متحد، مسئله از طریق آمریکا به شورای امنیت سازمان ملل نیز کشیده شده است. در این راستا به واقع شرایط امنیتی و نیز نوع نگاه تل آویو به بیروت چیست؟

در مصاحبه پیشین با دیپلماسی ایرانی بر این نکته تاکید داشتم که تداوم بن‌بست سیاسی در لبنان سبب خواهد شد تا تل آویو از این وضعیت نهایت بهره و استفاده را ببرد. لذا هرچه پروسه تشکیل دولت در لبنان به تعویق بیفتد، علاوه بر مشکلات اقتصادی و معیشتی یقیناً به فضا برای پیگیری منافع اسرائیل نیز شکل خواهد گرفت. اتفاقا در راستای نکات شما، تحرکات میدانی اسرائیل علاوه بر مسئله سپر شمال به تعرض در مرز آبی و خاکی لبنان نیز کشیده شده است. به گونه‌ای که همین دیروز (یکشنبه) اخباری دال بر ورود غیر قانونی جنگنده‌های رژیم صهیونیستی در ارتفاع متوسط بر فراز مناطق حاصبیا، العرقوب، جبل الشیخ و مزارع شبعا در جنوب لبنان مخابره شد. به موازات آن دو قایق رژیم صهیونیستی در دو مرحله وارد آب‌های منطقه‌ای لبنان در راس الناقوره شده و ۵۷۰ متر را در این آب‌ها طی کردند. این تنها بخش کوچکی از تجاوزات گاه و بی گاه جنگنده ها و قایق های نظامی رژیم صهیونیستی به مرزهای آبی و هوایی لبنان است که در ماه های اخیر به شدت افزایش پیدا کرده است. این واقعیت تلخ به روشنی نشان می دهد که اکنون وضعیت امنیتی و نظامی لبنان نیز متاثر از تنش های سیاسی به یک وضعیت نگران‌کننده رسیده است. مضافا این که  تلاش های اسرائیل برای ساخت دیواری نزدیک خط آبی با لبنان نیز شرایط را پیچیده تر کرده است. 

اما قطعنامه های سازمان ملل به خصوص قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل متحد و به ویژه قطعنامه 1701 نمی تواند مانع از تشدید بحران اسرائیل شود؟

اتفاقاً اکنون به واسطه شانتاژ رسانه ای و دیپلماتیک آمریکا و اسرائیل در سایه بزرگ نمایی وجود تونل های منتسب به گروه حزب الله، قطعنامه‌های شورای امنیت و به خصوص قطعنامه ۱۷۰۱ به یک دستاویزی برای تحت الشعاع قرار دادن اقدامات و حملات اسرائیل به لبنان بدل شده است. در صورتی که این رژیم صهیونیستی است که ناقض قطعنامه‌های شورای امنیت است. در این راستا اکنون ارتش رژیم صهیونیستی با آغاز عملیات سپر شمال به بهانه انهدام تونل‌های هجومی حزب الله، تحرکاتی را در امتداد روستای "کفرکلا" در مرز لبنان و اسرائیل و در مجاورت با شهرک صهیونیستی المطله صورت داده است که طبق گفته خود سران تل آویو این پروسه چندین هفته و شاید چندین ماه به طول بینجامد. در این شرایط یقینا حمایت جامعه جهانی از اسرائیل سبب مشروعیت بخشیدن به تجاوزات مکرر صهیونیست ها خواهد بود. 

آیا شرایط سیاسی و وضعیت شکننده کابینه نتانیاهو اجازه ماجراجویی تازه را به اسرائیل در سال آتی خواهد داد؟ 

اتفاقاً این مسئله ای بود که پیشتر هم در مورد آن با هم گفت و گو داشتیم. چون مانور نتانیاهو بر تونل های حزب الله و مسئله سپر شمال در راستای همین انتخابات زودهنگام اسرائیل است. اکنون بنیامین نتانیاهو برای انحراف در افکار عمومی و همچنین جلب آرای مردم سرزمین های اشغالی نیاز دارد تا قدرت‌نمایی در سطح منطقه داشته باشد، به خصوص این که شکست ارتش رژیم صهیونیستی در حمله ۴۸ ساعته به نوار غزه سبب شد تا توان و کارایی بنیامین نتانیاهو به شدت زیر سوال رود. مضافا این که دو وزیر اسرائیلی نفتالی بنت، وزیر آموزش دولت اسرائیل و آیلات شاکد، وزیر دادگستری که از رقبای سیاسی نتانیاهو محسوب می‌شوند، سه ماه مانده به انتخابات زودهنگام در اسرائیل، از ائتلاف حاکم خارج شده و از تشکیل حزب جدیدی خبر دادند. به موازات آن روزنامه صهیونیستی معاریو از تلاش جدی آوی گبای، رئیس حزب "اردوگاه صهیونیست" برای تصدی پست نخست وزیری خبر داد، به گونه ای که وی خود را نخست وزیر آتی اسرائیل خوانده است. در کنار آن جریانات چپ گرایی مانند خانم لیونی و نیز ایهود باراک و هم چنین احزاب راست گرایی چون لیبرمن هم در تلاش برای کنار زدن نتانیاهو از قدرت هستند. پس با این وضعیت شکننده دولت یقیناً نتانیاهو به یک دستاویزی برای افزایش آرای خود در سرزمین‌های اشغالی و پیروزی بر رقبایش نیاز دارد؛ چه دستاویزی بهتر از این قدرت نمایی در سایه حملات کوتاه و مقطعی به حزب الله لبنان به بهانه وجود تونل های منتسب به این گروه مقاومت که اکنون مهم ترین دشمن منطقه ای اسرائیل شناخته می شود. لذا ما باید شاهد یک تابستان داغ در سال آتی میلادی برای اسرائیل باشیم.