اهرم بانکی، تلاش امریکا برای کاهش تدریجی مراودات ایران و عراق

عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی – با گذشت بیش از ده روز از سفر برهم صالح، رئیس جمهوری عراق به ایران هنوز گمازنی ها در خصوص اهداف بغداد از این سفر، آن هم در بستر تعیین ضرب الاجل 45 روزه کاخ سفید برای قطع واردات گاز و برق از ایران ادامه دارد. مضافا این که تاثیرات این سفر می تواند در آینده خود را نشان دهد، چرا که برخی معتقدند سفر رئیس جمهوری عراق به ایران به معنای تقابل بغداد با سیاست های تحریمی آمریکا برای فشار بر ایران است. از این رو دیپلماسی ایرانی برای بررسی این مساله و آثار آن بر روابط بغداد – تهران و بغداد- واشنگتن، گفت وگویی را با محمد حسن البحرانی، روزنامه نگار عراقی و کارشناس مسائل خاورمیانه صورت داده است که در ادامه می خوانید:

بسیاری سفر آقای برهم صالح، رئیس جمهوری عراق به ایران در برهه حساس کنونی را نشان دهنده اهمیت تهران در مناسبت و برنامه های عراق می دانند. در این راستا برخی معتقدند که بغداد در سایه این سفر به نوعی میان واشنگتن و تهران انتخاب خود را به همسایه خود اختصاص داده است. ارزیابی شما در ان رابطه چیست؟

نه این گونه نیست که بگوییم عراق به طور قاطع و صریح در تنش ایران و آمریکا جانب همسایه خود را گرفته است. ببینید شرایط منطقه اکنون به قدری حساس است که هر گونه تصمیم و اقدامی می تواند آثار و تبعات مثبت و یا منفی برای کشورها داشته باشد. لذا عراق در شرایط سیاسی و اقتصادی خود اکنون به دنبال استفاده از تمامی پتانسیل های کشورهای منطقه به خصوص همسایگان خود است. لذا ایران هم با توجه به عمق مناسبت دو کشور از اهمیت بسیار زیادی برای عراق در مسیر توسعه این کشور به خصوص در حوزه اقفتصادی برخوردار است. از آن سو به دلیل مساله تحریم های آمریکا علیه ایران یقینا کشوری مانند عراق هم با حجم مناسبات مالی خود می تواند کمک شایانی به ایران داشته باشد. این همراهی و نیازهای دو جنبه هر دو کشور به همدیگر سبب شده تا روابط دو کشور به هم نزدیک تر هم شود. علاوه بر این مساله ما در حوزه های دینی، فرهنگی و سیاسی - امنیتی هم شاهد روابط بسیار عمیقی میان ایران و عراق هستیم، به خصوص که دایره این مناسبات از سال 2003 و با سقوط صدام حسین به شدت بیشتر شده است. اما این مسائل و میزان همکاری ها هم سبب نمی شود تا عراق سیاست موازنه قوا میان ایران و آمریکا را فراموش کند. به هر حال نقش ایالات متحده در سیاست های عراق به شدت پررنگ است و بغداد نمی تواند بدون نگاه به جایگاه و نفوذ واشنگتن اقدامات خود را در هر زمینه ای سامان دهد. البته با جمیع نکاتی که گفته شد سفر اخیر برهم صالح به ایران نشان از این دارد که بغداد به شکل جدی به توان ایران در حوزه های مختلف نیاز دارد، چرا که دولت جدید برهم صالح و عادل عبدالمهدی در توسعه عراق سهم به سزایی را برای ایران قائل شده اند. 

به نفوذ آمریکا در سیاست های عراق اشاره شد. با توجه به ضرب الاجل آمریکا در خصوص قطع واردات گاز و برق از ایران عراق می تواند چه شرایطی در آینده پیدا کند؟

اتفاقا من به همین نکته می خواستم اشاره کنم. عراق در حال حاضر نمی تواند نه ایران را از سیاست های خود خط بزند و نه آمریکا را در برنامه های خود حذف کند؛ هر چند که این وابستگی دوگانه سبب شده است تا بغداد در یک نوع بلاتکلیفی قرار بگیرد، به گونه ای که هم می خواهد تهران را از خود راضی نگه دارد و هم واشنگتن را؛ حالا این سیاست تا کجا می تواند جواب دهد، در تحولات آتی روشن خواهد شد. فعلا عراق می خواهد در همین مسیر گام بردارد. به هرحال نتایج سفر برهم صالح به تهران و احتمال افزایش میزان روابط تجاری تا سقف 20 میلیارد دلار خبر خوبی است که می تواند در توسعه اقتصادی عراق کمک شایانی کند، از آن سو کمک حال جدی برای اقتصاد ایران در شرایط تحریمی است. اما مساله اینجاست که آیا واشنگتن و ترامپ در پایان زمان مقرر خود واقعا شرایط را به جایی خواهند رساند که بغداد ناچار به حذف ایران شود؟! من در این خصوص بعید می دانم که کاخ سفید وضعیت سیاسی و دیپلماتیک را آن قدر تنش آلود کند که بغداد دست به این تصمیم بزند. من معتقدم که ترامپ به مرور زمان و به تدریج شرایط ایران و عراق را به سمت محدودیت پیش می برد. 

اما سفر برهم صالح به کشورهای عربی منطقه در این شرایط به منظور چه اهدافی صورت گرفته است؟

در پاسخ به سوال اول شما گفتم که بغداد برای توسعه اقتصادی خود نیاز به همکاری همه کشورهای منطقه به خصوص همسایگان خود دارد. لذا علاوه بر ایران، عراق به کشورهایی چون عربستان سعودی و کویت و حتی امارات متحده عربی در این رابطه نیاز دارد. از آن سو احتمال می رود که بغداد از پتانسیل سیاسی عربستان، امارات متحده عربی و کویت بری میانجی گری بین تهران و واشنگتن در خصوص تدوام مناسبات با ایران در این سفرها استفاده کرده باشد. یعنی این نکته هم می تواند جزء اهداف سفر آقای برهم صالح به این کشورها قرار گرفته باشد. به هر حال ظرف مدت کوتاه 45 روز نمی توان به یک باره واردات گاز و برق را از ایران قطع کرد. آمریکا هم بر این واقعیت آگاه است. پس هم احتمال دارد برهم صالح از جایگاه و نفوذ کشورهای عربی برای تدوام روابط ایران و عراق استفاده کرده باشد و هم این که خود آمریکا هم در پایان مدت مقررش دست به اقدامی تنش زا نزند.      

مساله  مناسبات تجاری و بانکی ایران و عراق به کجا کشیده می شود، آن هم در شرایطی که آمریکا نفوذ جدی بر سیستم مالی و پولی عراق نوین دارد؟

این مساله جزء مواردی است که از جانب آمریکا می تواند به عنوان اهرم فشاری برای محدود کردن مناسبات ایران و عراق در گذر زمان مورد استفاده قرار بگیرد. قبل تر اشاره کردم شاید کاخ سفید به جای اقدامی عاجل و ضربتی بخواهد تدریجا محدویت ها را برای مناسبات ایران و عراق به وجود آورد که یکی از این مسائل به حوزه نقل و انتقال پول و سرمایه باز می گردد. البته در این خصوص نیز هم فکرهای خوبی میان دو کشور ایران و عراق شکل گرفته است. اکنون مناسبات به سمت ریال ایران و دینار عراق گرایش پیدا کرده است؛ هم در ایران و هم در عراق بانک ها و مراکز مالی برای تغییر ارز دو کشور وجود دارند که طبعا باید تعداد آنها در آینده افزایش پیدا کند. از آن سو باید شبکه جداگانه انتقال پولی هم میان دو کشور به وجود آید که در این زمینه نیز تمهیداتی اندیشیده شده است. تنها باید این سیستم بتواند در شبکه پولی اقتصادی کارآیی خود را نشان دهد، چون امکان دارد توسط شبکه های مالی جهان و نفوذ آمریکا با مشکلاتی روبه رو شود.