برکناری وزیر دارایی ضربه دیگری به دولت بحران زده روحانی بود

نویسنده: طلا تسلیمی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی
دیپلماسی ایرانی: افزایش هزینه های زندگی، نرخ بیکاری و فساد خشم عمومی را برانگیخته است. از اواخر پاییز گذشته تجمعات اعتراض آمیز متعددی در تهران و دیگر شهرها در اعتراض به سوء مدیریت اقتصادی و فسادهای مالی شکل گرفته که دولت روحانی را بیشتر تحت فشار گذاشته است. تصمیم دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا به خروج یک جانبه از برجام هم که با سقوط بیشتر ریال و تشدید فشارهای اقتصادی بر مردم همراه بود، فشارها بر دولت را تشدید کرد. بحران کنونی و اعتراض های مردمی در نهایت نمایندگان مجلس را چه از طیف اصولگرا و چه اصلاح طلبانی که زمانی حامی بی قید و شرط روحانی محسوب می شدند، بر آن داشت تا علیه یکی دیگر از اعضای کابینه او اقدام کنند و این مرتبه کرباسیان را هدف بگیرند.
مسعود کرباسیان در جلسه علنی روز یکشنبه با ۱۳۷ رای موافق و ۱۲۱ رای مخالف از ریاست وزارت اقتصاد و دارایی برکنار شد. او که از چهره های نزدیک به اصلاح طلبان محسوب می شود، در دفاع از خود در برابر اتهامات قانون گذاران مجلس، ایالات متحده را مسئول مشکلات عدیده اقتصادی کشور خواند و گفت: «متاسفم اگر تدابیر ما برای بهبود معیشت مردم به دلیل تحریم های دشمن، ثمربخش نبودند.» فایننشال تایمز هم در اشاره به دفاعیه کرباسیان نوشت، نمایندگان مجلس جمهوری اسلامی ایران به این دلیل وزیر دارایی را برکنار کردند که نتوانسته بود با تاثیرات تحریم های ایالات متحده مقابله کند. یک تحلیلگر اقتصادی ایرانی به این رسانه گفت: «شرایط آشفته کنونی جمهوری اسلامی را به یک کشتی بدون ناخدا در آب های طوفانی تبدیل کرده است. هیچ کسی در دولت آقای روحانی، یا در کل جمهوری اسلامی، توانایی هدایت اقتصاد را تحت تحریم ها، ندارد.» در همین حال، محاکمه سه متاجر متهم به فساد اقتصادی هم از روز یکشنبه آغاز شد. تحلیلگران این مساله را تلاشی از سوی نظام برای آرام کردن خشم عمومی می دانند.
در جلسه استیضاح کرباسیان، محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه، اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهوری، بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت، معصومه ابتکار، معاون رئیس جمهوری در امور زنان، آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و همچنین وزیر اطلاعات و وزیر کشاورزی حضور داشتند، اما روحانی برای دفاع از وزیر اقتصاد کابینه خود در این جلسه حاضر نشد. بلومبرگ در گزارش خود در این زمینه نوشت، تحریم های ایالات متحده دستاورد سیاست خارجی را که امضای دولت روحانی محسوب می شد، به چالش کشیده و رای عدم اعتماد به کرباسیان هم ضربه ای دیگر به روحانی است. سلام امینی، یکی از نمایندگان مجلس گفت: «آنچه ما را به رای عدم اعتماد به وزیر ترغیب کرد، شرایط وخیم اقتصادی بود. آنهایی که امروز به برکناری او رای دادند، همان هایی هستند که سال گذشته به او رای اعتماد داده بودند.» این عقب رفت دولت، اصولگرایان ایران را که با رویکرد روحانی در تعامل با غرب مخالف بودند، قدرتمند و جسور کرده است.
به نوشته ایندیپندنت، برکناری کرباسیان اکنون روحانی را با چالش یافتن جایگزینی برای او مواجه ساخته است. منتقدان دولت می گویند که روحانی نتوانسته از فرصت های ناشی از امضای توافق هسته ای در سال 2015 استفاده لازم را بکند و نرخ بالای تورم و بیکاری را پایین بیاورد. حالا هم که ایالات متحده برجام را ترک و تحریم ها را مجددا اعمال کرده، رویای روحانی برای جذب سرمایه گذاری خارجی نقش برآب شده است. از زمان اعلام برنامه ترامپ برای اعمال تحریم ها، بسیاری از شرکت های بزرگ اروپایی همچون توتال، پژو و رنوی فرانسه و زیمنس و دایملر آلمان از برنامه خود برای ترک ایران خبر داده اند. مخالفان اصولگرای روحانی که از دیرباز مخالف رویکرد تعامل با غرب و تلاش های او برای ارتقاء آزادی های مدنی بودند، اکنون فساد و سوء مدیریت دولت را عامل اصلی مشکلات می خوانند. عباس پاییزاده در سخنرانی پیش از رای گیری گفت: «بی کفایتی و نبود برنامه ریزی هیچ ربطی به تحریم ها ندارد. تصمیم گیری های اشتباه به مردم آسیب رسانده اند و سبب شده اند اشخاصی از دارایی های عمومی سود ببرند.» شاید روحانی هنوز هم بتواند روی حمایت شماری از اصلاح طلبان در مجلس حساب کند؛ اما به نظر می رسد چهره های برجسته اصلاح طلب هم دل خوشی از شرایط ندارند. الیاس حضرتی در نطق موافق استیضاح گفت: «نمی‌توانم مشکلات مردم را فدای رفاقت سی ساله کنم.» او جایی دیگری هم افزود: «حقش این بود که رئیس‌جمهوری و جهانگیری و نیلی و نهاوندیان و نوبخت و سیف استیضاح می‌شدند، اما ما فقط دستمان به وزیر اقتصاد رسید.» در حال حاضر، به نظر می رسد روحانی هنوز تحت حمایت مقام معظم رهبری، آیت الله سید علی خامنه ای است؛ رهبر معظم انقلاب ماه گذشته گفتند که استیضاح رئیس جمهوری عمل کردن مطابق خواسته دشمن است. اما باز هم مجلس روحانی را برای پاسخگویی درباره بحران موجود فراخوانده است.
روحانی، رئیس جمهوری میانه رو در نظام ایران خود را با کابینه ای تکنوکرات احاطه کرده و به مبارزه با فساد، ارتقای شفافیت و بازگشایی اقتصاد ایران به روی غرب با استفاده از توافق هسته ای وعده داده است. اما فشارهای اقتصادی که از سال گذشته و در پی تهدیدهای دونالد ترامپ علیه توافق هسته ای آغاز شد، به مخالفان اصولگرای روحانی این فرصت را داد تا از اختلاف فزاینده غنی-فقیر و سقوط ریال استفاده کرده و گروه اقتصادی روحانی را درهم شکنند و راهبرد او برای تعامل با غرب را تحت تاثیر قرار دهند. اعتراض های عمومی مردم و تظاهرات جسته و گریخته هم به این فشارها بر دولت روحانی افزودند. روحانی شخصا فردا برای پاسخگویی در مجلس حاضر می شود و این در حالی است که برخی قانونگذاران استیضاح او را خواستار شده اند؛ اگرچه احتمال چنین رویدادی همچنان اندک به نظر می رسد چرا که به تایید نهایی مقام معظم رهبری نیاز دارد.