97، سالی پر از دردسر برای دیپلماسی و اقتصاد ایران

عبدالرحمن فتح الهی – بعد از سفر ژان ایو لودریان، وزیر امور خارجه فرانسه به ایران و تقریبا دست خالی بازگشتن او به پاریس در هم زمانی با سفر بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل به واشنگتن به منظور حضور در کنفرانس سه روزه سیاست گذاری بزرگ ترین گروه لابی طرفدار اسرائیل در آمریکا یعنی کمیته روابط عمومی آمریکا و اسرائیل (آیپک)، شرایط حساسی را در حوزه سیاست خارجی برای کشور رقم زده است؛ به خصوص این که در این دوره از این کنفرانس ها به شکل ویژه ای مسائل مربوط به توان موشکی، برجام و حضور ایران در خاورمیانه مورد توجه بوده است. در آن سوی داستان هم سفر محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی به انگلستان و برجسته سازی مساله ایران هراسی در اروپا و همراهی برخی سران مقامات لندن و قاره سبز در این راستا، روزهای پایانی سال را به کانون برخی چالش ها برای دیپلماسی ایرانی بدل کرده است که به احتمال فراوان دامنه آن به سال بعد البته با شتاب و شدت بیشتری کشیده خواهد شد. دیپلماسی ایرانی برای صحبت های بیشتر در خصوص آنچه در چند وقت اخیر بر دیپلماسی کشور گذشته و نیز برآورد شرایط و اقتضائات سیاست خارجی در سال آتی به گفت وگویی با محمد جواد جمالی نوبندگانی، دبیر کمیسیون امنیت ملی وسیاست خارجی مجلس نشسته که در ادامه می خوانید :

بعد از سفر آقای ژان ایو لودریان، وزیر امور خارجه فرانسه به ایران با اهداف و برنامه خاصی که از قبل به کاخ الیزه دیکته شده بود و نیز پاسخ سران و مقامات ایران به پاریس سبب شد تا اروپا این مسائل را به عنوان پالس منفی دیپلماتیک ایران در عدم همراهی با مواضع اروپا در خصوص توان دفاعی و نیز حضور ایران در منطقه قلمداد کند. در این راستا هم احتمالا در سال آتی (شمسی) هم شرایط برای همسویی مواضع غیر برجامی واشنگتن و اتحادیه اروپا بیشتر و پررنگ تر هم بشود. ارزیابی شما از اقتضائات چند وقت اخیر دیپلماسی ایران چیست؟

من به شخصه بارها از مدت ها پیش اعلام کردم که نمی توان به مواضع اروپایی ها دل بست. در این رابطه ما سال ها در موارد مختلفی با اروپایی ها مذاکره و گفت وگو داشته ایم. از جمله مسائل مربوطه هسته ای کشور. چندین دوره از این مذاکرات با چندین دبیر کمیسیون امنیت ملی از آقای حسن روحانی دبیر وقت کمیسون امنیت ملی گرفته تا آقای لاریجانی، سعید جلیلی، آقای شمخانی و غیره در زمان های مختلف با سران اروپایی برگزار شد، اما متاسفانه تا به امروز اروپا به وضوح نشان داده است که اگر چه می توان به مواردی با آنها به توافق رسید، ولی استقلال رایی از خود ندارد و همین مساله هم سبب خواهد شد تا در ادامه اروپا نتواند بر سر مواضعش ثابت بوده و بر سر تعهدات خود پایبند بماند. در این راستا قاره سبز بارها هم اعلام کرده که نمی تواند بر خلاف مسیر کاخ سفید حرکت کند. مجموعه دلایل سیاسی، اقتصادی، دیپلماتیک، اجتماعی و غیره سبب نفوذ شدید آمریکا در اروپا شده است. این نفوذ سبب تحت الشعاع قرار دادن حرکت ها و مواضع اتحادیه اروپا به سمت مواضع واشنگتن خواهد بود. به اضافه این که لابی صهیونیستی هم در اروپا و به خصوص فرانسه از قدرت بالایی برخوردار است. یقینا این موارد به عنوان موانع دیپلماتیک میان روابط تهران با اروپا عمل می کنند و سبب می شوند تا اروپا در مذاکرت و توافقات بر نتایج حاصل ثابت نمانند. مساله مهم دیگری هم که در این راستا باید بگویم این است که برخی از موافقان برجام به همراه دستگاه سیاست خارجی کشور در طول سال های بعد از حصول توافق هسته ای همواره بر اختلاف نظر اروپا و آمریکا در این خصوص دل خوش کرده بودند. به موازات این نکته این طیف امیدوار بود که گسل شکل گرفته دیپلماتیک میان اروپا و آمریکا در دوره ترامپ سبب ماندگاری برجام و تدوام آن با ضمانت اجرایی اتحادیه اروپا باشد. در این رابطه حتی تهران مساله برجام منهای آمریکا هم مطرح کرده بود. اما امروز در سایه برخی نکاتی که شما به آن اشاره کردید می توان شاهد بود که نه تنها این گسل سبب فاصله مواضع اروپا وآمریکا نشد که حتی مواضع شان در یک همسویی کامل قرار دارد. اساسا هیچ دلیل منطقی و عقلانی وجود ندارد که اروپا میان ایران و آمریکا، ایران را انتخاب کند. سفر آقای لودریان با آن اهداف و مواضع از پیش اعلام شده به تهران هم در همین راستا باید تعبیر شود.

اما جناب جمال نوبندگانی دو مساله در اینجا وجود دارد. اول این که اروپا هنوز بر تعهدات برجامی خود پایبند است؛ دوم این که اروپا تمایل جدی به حضور قدرتمند به خصوص اقتصادی در کشورهای مهمی مانند ایران دارد؟

 بله. اما اکنون شرایط دیپلماتیک نشان از این دارد که به تدریج برجام در حال افول است. البته از قبل  توافق هسته ای کم رنگ شده بود. حتی در زمان مذاکرات فرانسه نقش پلیس بد را داشت. این مساله نشان از قدرت و هیمنه شدید آمریکا و لابی صهیونیستی در اروپا دارد. همین فشار و حضور جدی هم یقینا در ادامه سبب افول جدی تر برجام و نادیده گرفتن بیش از پیش مفاد و تعهدات برجامی از جانب اروپایی ها خواهد بود. اروپا اگر امروز به زعم خود می خواهد برجام ادامه داشته باشد فقط به این خاطر است که توانمندی هسته ای کشور رشد پیدا نکند. در این راستا اتفاقا اروپا به مراتب باهوش تر از آمریکا عمل می کند، چرا که به اسم تعهد به برجام به دنبال خریدن زمان برای فشار هایی بر ایران به خصوص در حوزه اقتصادی هستند. در این راستا حتی ما شاهد بودیم که در ناآرامی های اجتماعی اخیر در کشور اوپایی ها هم در راستای مواضع آمریکا سعی در حمایت از اغتشاشگران داشتند.

در یک تقسیم وظیفه همزمان با سفر لودریان به ایران شاهد سفر بنیامین نتانیاهو به واشنگتن به منظور حضور در کنفرانس سه روزه سیاست گذاری بزرگ ترین گروه لابی طرفدار اسرائیل در آمریکا یعنی کمیته روابط عمومی آمریکا و اسرائیل (آیپک) بودیم که ایران مورد حملات تندی هم قرار گرفت. اما در آن سوی داستان سفر محمد بن سلمان هم به انگلستان برای فشار بر اروپا در خصوص همراهی با مواضع ریاض و واشنگتن هم شکل گرفت. ارزیابی شما از اهداف سفر ولیعهد عربستان سعودی به اروپا چیست؟

مثلث نتانیاهو- بن سلمان- ترامپ به عنوان تروئیکای افراطی در یک برنامه ریزی به دنبال یک ائتلاف جهانی علیه ایران هستند. اکنون که این مثلث نمی تواند در خصوص مسائل هسته ای به ایران فشار بیاورد، به این نتیجه رسیده اند که از طریق موشکی و نیز حقوق بشری به اضافه نقش ایران در خاورمیانه این ائتلاف را شکل دهند. این مثلث یقینا از طرف اروپا هم در این مواضع غیر برجامی حمایت می شود. سفر لودریان مگر غیر از فشار در مسائل توان دفاعی کشور و حضور ایران در خاورمیانه بود؟ بن سلمان که برنامه ریز تجاوز به یمن و عامل اصلی تمامی جنایات در این کشور است، امروز علاوه بر خرید تسلیحاتی برای تجاوز و کشتار بیشتر در وظیفه ای که به او دیکته شده به دنبال داغ کردن تنور ایران هراسی است؛ مساله ای که اروپا و به خصوص مقامات لندن هم با او همنوا شدند. وقتی وزیر امور خارجه آلمان برخی اظهارات را علیه ایران بیان می کند یا ماکرون در برخی مواضع خود به نقش ایران در منطقه حمله می کند و یا این که در سفر وزیر امور خارجه انگلستان به تهران زمانی که بوریس جانسون به صراحت به ما می گوید که من در انگلستان به سیاستمدار هوادار آمریکا مشهور هستم، نشان از این دارد که اولا فشار بر اروپا جواب داده و ثانیا این که با رصد این مواضع بن سلمان به دنبال رادیکال تر کردن جو ضد ایرانی در اروپا است. این سفر هم در همین رابطه بوده است. من معتقدم که شرایط و فشارهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و دیپلماتیک با بررسی این وضعیت بیشتر خواهد شد. حتی در این رابطه سیستم های جاسوسی بیگانه با حضور دوتابعیتی ها در کشور هم در دستور کار این کشورها قرار دارد.

از افزایش شرایط و فشارهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، دیپلماتیک و حتی جاسوسی در ایران گفتید؛ در سایه این فشارها دیپلماسی ایرانی را برای سال 1397 چگونه سالی می بینید؟

من بر این باورم که سال پیش رو سالی پر از دردسر برای دیپلماسی کشور خواهد بود. هر چند که دستگاه سیاست خارجی در این رابطه تلاش خود را خواهد داشت، اما باید گفت که نباید هوش سیاسی از دستور کار خارج شود. امروز دشمنان ایران اسلامی از هر حربه دیپماتیک به دنبال ضربه زدن به جمهوری اسلامی هستند. یقینا در سال آتی همسویی آمریکا، عربستان و اسرائیل بیشتر هم خواهد شد. در این خصوص اروپایی ها هم در ریل این سه بازیگر بیشتر حرکت خواهند کرد. مطمئنا تحریم های برجامی و غیر برجامی در سال آینده برای ایران در نظر گرفته شده است. شرایط اجتماعی و اقتصادی هم از دیگر مواردی است که برای سال آتی تحت الشعاع سیاست خارجی ما خواهد بود. فضای مجازی برای فشار بر افکار عمومی کشور و خط دهی به آن در دستور کار است.  لذا سال آتی سال پر از چالشی برای کشور است. اما مقامات جمهوری اسلامی ایران ان شاءالله از پس مدیریت شرایط برخواهند آمد.

مضافا بر نکات شما شرایط کشورهای منطقه نیز می تواند محل چالش دیپلماتیک باشد، به خصوص که در سال آتی لبنان و عراق شاهد برگزاری انتخابات پارلمانی است؟

یکی از میدان های فشار بر ایران بحث حضور ایران در منطقه است. در این راستا علاوه بر حضور ایران در سوریه و یا به زعم معاندان ایران اسلامی مساله دخالت ایران در یمن می توان به عراق و لبنان هم اشاره کرد. یقینا در این راستا عربستان سعودی  و آمریکا به دنبال تحت تاثیر قرار دادن این انتخابات ها هستند. در لبنان سودای عدم حضور جریانات نزدیک به حزب الله را دارند. در عراق هم در تلاش برای کاهش حضور جریانات نزدیک به مواضع جمهوری اسلامی در مجلس عراق هستند. در این خصوص تمرکز اصلی واشنگتن و ریاض ایجاد اختلاف جدی میان شیعیان عراق برای چند دستگی و چند پارگی این طیف است. مضافا بحث ترکیه، کردهای سوریه و شمال این کشور به همراه مساله غوطه شرقی هم می تواند محل چالش باشد.

اما سال آتی را برای اقتصاد و به خصوص شرایط ارزی چگونه برآورد می کنید؛ به ویژه که مسائل ارزی تا حدودی به تاسی از اقتضائات سیاست خارجی و دیپلماسی است و در این راستا بسیاری از کارشناسان در سایه شرایط سخت دیپلماتیک سال آتی، وضعیت ارزی کشور را با چشم انداز چندان روشنی همراه نمی دانند؟

در این خصوص هم وضعیت برای سال آتی سخت است. مجلس شورای اسلامی هم بر این شرایط آگاه است. لذا در همین رابطه هم چند روز پیش کمیسیون امنیت ملی به همراه کمیسیون های انرژی، کشاورزی و صنعت سفری را به منظور حضور در کنفرانس "ساراتف" داشتند. هدف از این همایش، بررسی و تبادل تجربیات در زمینه توسعه مناطق، برقراری روابط تجاری بین شرکت ها و همچنین بین بازرگانان و سرمایه گذاران و طراحی پیشنهاد مشترک برای حل مشکلات اقتصادی مناطق بود که با حضور نمایندگان دومای دولتی، اعضای شورای فدراسیون، نمایندگان نهادهای اجرایی فدرال، نهادهای اجرایی مناطق مختلف، انستیتوهای توسعه، جوامع علمی، تشکل های مدنی و اتحادیه های تجاری، بازرگانان مناطق مختلف روسیه و کشورهای خارجی از جمله ایران برگزار شد. در این سفر دیداری با رئیس دومای روسیه انجام گرفت و در خصوص مسائل دوجانبه اقتصادی بحث های جدی شد. در حاشیه دیدارها و ملاقات های برگزار شده بین هیات اقتصادی سیاسی ایران و روسیه، چندین تفاهم نامه در زمینه های کشاورزی، سیستم بانکی، ایجاد ایستگاه های غیر هسته ای بین دو کشور به امضا رسید. در سایه این سفر کارهایی را برای کاهش اثرات سوء سیاست خارجی بر ارز داشته ایم. یکی از محورهای این فعالیت های دیپلماتیک مجلس بحث جدی مراودات اقتصادی با سایز ارزها است. در این خصوص با خود روسیه و حتی با ترکیه توافقاتی صورت گرفته است. اکنون در شهر استانبول کارت خوان ها و عابر بانک ها با ارز ایرانی فعالیت می کنند که ما به دنبال گسترش آن به سایر شهرهایی مانند خود آنکارا هستیم. برنامه مشابهی هم برای روسیه در نظر گرفته شده است. در سفر مذکور با مقامات کره جنوبی هم دیداری در این رابطه انجام گرفت. خود شهر ساراتف هم اکنون می تواند به عنوان یکی از شهرهای هدف ایران در این رابطه مطرح باشد، چرا که این شهر در مجاورت رود ولگا قرار دارد که این رود به دریای خزر می ریزد و می تواند همسایه آبی ایران در نظر گرفته شود. البته در گام بعدی هم کشورهای دیگری هم که در همسایگی ایران قرار دارند، می توانند به عنوان مراحل بعدی این فعالیت دیپلماتیک اقتصادی در نظر گرفته شوند تا از نقش منحصر به فرد دلار آمریکا وتاثیرات آن بر بازار ارزی کشور جلوگیری شود. 

انتشار اولیه: شنبه 19 اسفند 1396 / انتشار مجدد: شنبه 26 اسفند 1396