فناوری هسته ای عربستان برای رقابت با ایران است

عبدالرحمن فتح الهی - در روزهای گذشته گزارش های مختلفی در مورد مذاکرات هسته ای انجام گرفته بین واشنگتن و ریاض منتشرشده است؛ مذاکراتی که در دل آن عربستان سعودی به دنبال ساخت ۱۶ راکتور هسته ای برای تولید برق طی ۲۵ سال آینده است. در این راستا نیز خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان سعودی 20 دسامبر 2017 اعلام کرده بود، کشورش درصدد از سرگیری مذاکره با آمریکا جهت دستیابی به توافقی است که به شرکت های این کشور اجازه دهد، در پیاده سازی برنامه صلح آمیز انرژی هسته ای مشارکت داشته باشند. هر چند ریاض بر صلح آمیز بودن طرح هسته ای خود مانور می دهد اما در آن سوی ماجرا مقامات عربستان در مذاکرات خود با آمریکا خواستار غنی سازی اورانیوم در کشورشان بر اساس پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای شده اند. این در حالی است که در مقابل آمریکا به دنبال ترغیب ریاض به خرید اورانیوم غنی شده از خارج است. اما در این میان مساله حائز اهمیت این است که عربستان سعودی چشم پوشی از غنی سازی بومی اورانیوم را به وضع محدودیت های جدید علیه فعالیت های هسته ای ایران منوط کرده است. حال در کنار این نکته و نیز گوشه چشم سایر کشورها نظیر امارات متحده عربی، ترکیه، کویت و سایر کشورهای منطقه به نیروی هسته ای در کنار حضور سلاح اتمی تل آویو، اسلام آباد و دهلی نو، منطقه خاورمیانه، غرب و جنوب غرب آسیا عملا به باشگاه هسته ای تبدیل شده است و در آینده این منطقه چنین رقابتی می تواند جریان ساز بسیار از تحولات باشد. دیپلماسی ایرانی بررسی مذاکرات ریاض و واشنگتن را برای احداث 16 رآکتور اتمی در عربستان سعودی و اهمیت و تاثیر آن بر مسائل جاری در منطقه را در گفت وگویی با سید علی خرم، سفیر و نماینده دائم اسبق جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد در ژنو، سفیر اسبق جمهوری اسلامی ایران در جمهوری خلق چین و لیبی و نماینده ویژه اسبق رئیس جمهور نزد رؤسای جمهور سنگال، گینه و گامبیا در کمیته صلح سازمان کنفرانس اسلامی جویا شده است که در ادامه می خوانید: 

رسانه ها در روزهای گذشته گزارش های مختلفی در مورد مذاکرات هسته ای انجام گرفته بین واشنگتن و ریاض منتشر کرده اند؛ مذاکراتی که عربستان سعودی به دنبال ساخت ۱۶ راکتور هسته ای برای تولید برق طی ۲۵ سال آینده است. اساسا ریاض با چنین مذاکراتی به دنبال رقابت با تهران از جنبه هسته ای است؟

قطعا این مساله را هم می توان یکی از پارامترهای اصلی ریاض در هسته ای شدن دانست. اما تمام این اهتمام عربستان به سمت نیروی هسته ای به رقابت با ایران و یا هر کشور دیگری باز نمی گردد. اساسا بحث هسته ای شدن جدای از جنبه فنی و تولید انرژی برق و یا سایر مصارف دیگر آن در پزشکی و غیره به یک سنبل قدرت بدل شده است. از همین رو هم برای کشورها جاذبه دارد. اما کمک به توسعه کشورها هم از قبل انرژی هسته ای هم می تواند عامل کشش کشورها به این سمت هم باشد. لذا از این بابت جدای از هند، پاکستان و اسرائیل که دارای سلاح هسته ای هستند سایر کشورها نیز مانند ترکیه، مصر، عربستان، امارات متحده عربی، ایران و غیره نیز می خواهند به این فناوری دست یابند. در این میان به جز ایران، ترکیه و مصر نیز دارای توانایی قابل توجهی در زمینه فناوری هسته ای هستند.  

منظور شما فناوری صلح آمیز است و یا همان تکنولوژی ساخت سلاح هسته ای؟

خیر؛ منظور همان فناوری صلح آمیز است. هر چند که برخی از قدرت های منطقه احتمال دارد در افق دید خود نیم نگاهی هم به سلاح هسته ای داشته باشند. شاید ایران از همان ابتدا دکترین هسته ای خود را بر مباحث صلح آمیز گذاشته است، اما نمی توان این دکترین را به سایر کشورها تعمیم داد.

در این رابطه مذاکرات انجام شده ریاض با کاخ سفید در این رابطه می تواند چه اثراتی را بر خود عربستان و منطقه داشته باشد؟

بر خلاف ایران اکنون عربستان سعودی و امکان دارد امارات متحده عربی از دل این مذاکرات به دنبال پیش بردن مدلی شبیه به لیبی در گذشته باشند. به عبارت دیگر عربستان در طول مذاکرات خود با آمریکا و یا فرانسه می خواهند چرخه سوخت هسته ای را به کشور خود وارد کند. یعنی ریاض هیچ کدام از بخش های این پروسه عظیم را نه می تواند بومی کند و نه به دنبال بومی کردن آن مانند ایران است. لذا کمترین اثر هسته ای شدن عربستان تحریک سایر کشورها به داشتن این فناوری است.

اما به واقع هدف عربستان از هسته ای شدن، رسیدن به دستاوردهای صلح آمیز آن است؟

 تمام این مذاکراتی که عربستان تا به اکنون انجام داده است نشان از این دارد که این فناوری به کشورش وارد شود، نه این که بخواهد از آن برای تولید انرژی برق و یا مصارف پزشکی و غیره استفاده کند که می تواند یکی از دلایل باشد؛ اما بیشتر عربستان به دنبال کسب وجهه ای قدرتمند در منطقه است. به خصوص رقابت با نقش و جایگاه ایران در خاورمیانه.

اما جناب خرم شما به عنوان یک دیپلمات با سابقه معتقدید که یک دیپلماسی هوشمند، فعال و عاقلانه در کنار اقتصادی قدرتمند می تواند به کسب وجه کشورها در جهان کنونی کمک کند یا بازدارندگی توان و حتی سلاح هسته ای؛ اکنون ما شاهدیم که پاکستان و کره شمالی مجهز به سلاح هسته ای هستند، اما این مساله نه تنها کمکی به رشد و توسعه آنها نکرده است که حتی در مواردی مانند پوینگ یانگ، هسته ای شدن به عامل تحریم، فقر و منفک شدن از دیپلماسی و اقتصاد عرصه جهانی انجامیده است؟

من هم با نکات شما موافقم. در این راستا نه عربستان سعودی که در ابتدای راه مذاکره برای هسته ای شدن است و نه حتی کره شمالی که اتحاد جماهیر شوری هم نتوانست با قدرت هسته ای خود که بسیار هم جدی و پیشرفته بود و تنها آمریکا توان مقابله با آن را داشت از سقوط و از هم پاشیدگی خود جلوگیری گند. یعنی زمانی که شوروی فرو پاشید، تنها اقتصاد ناکارآمد و دیپلماسی ضعیف موجبات این امر را فراهم کرد. لذا اکنون روسیه به دنبال تصحیح مسیر قبلی خود است. در این خصوص هم کره شمالی و پاکستان  با در اختیار داشتن سلاح هسته ای نه توانسته اند یک اقتصاد قدرتمند را در اختیار داشته باشند، نه یک رفاه نسبی، نه یک جامعه دموکراتیک و نه حتی یک آسایش روانی برای جامعه خود از دل بازدارنگی سلاح های هسته ای. امروز سلاح هسته ای تنها به بازدارنگی کشورها در حمله به کشوری کمک می کند، اما عامل رشد و توسعه هر ملتی دیپلماسی هوشنمد و ارتباط درست با جهان در کنار یک اقتصاد پویا است.  

در آن سوی میز مذاکره آمریکا قرار دارد که همواره خود را نگران مسائل هسته ای کشورها معرفی می کند. در این استا اهداف کاخ سفید از این مذاکرات با عربستان چیست؟

ایالات متحده بر اساس راهبرد قدیمی خود هر گاه در رقابت با کشوری به بن بست رسیده و یا به دنبال مهار کشوری بوده است، خود کاخ سفید سعی در ایجاد رقابت میان آن کشور با سایر کشورها بوده است و در این راستا نیز کشورهای مقابل را تجهیز و مورد حمایت خود قرار داده است. برای مثال اکنون که کره شمالی سلاح هسته ای را در اختیار دارد کاخ سفید به صورت نانوشته به دنبال تجهیز و حمایت از کره جنوبی با غنی سازی پلوتونیوم بوده تا این سیگنال به کره شمالی داده شود که کره جنوبی هم قادر به ساخت سلاح هسته ای و رقابت تسلیحاتی است. در این راستا آمریکا این فناوری هسته ای را پیش تر در اختیار ژاپنی ها قرار داده بود. کاخ سفید حتی با کمک به تایوان و سایر کشورهای منطقه سعی دارد تا بتواند از طریق حمایت تسلیحاتی پیونگ یانگ را تحت فشار قرار دهد. اکنون در خاورمیانه هم علاوه بر اسرائیل که به کمک آمریکا و فرانسه به سلاح هسته ای دست یافته اند، اگر واشنگتن به این جمع بندی برسد که قادر به مهار ایران نیست، سعی در هسته ای کردن عربستان، امارات، کویت و سایر کشورهای رقیب ایران خواهد کرد. تا این که ایران نتواند در سایه رقابت با این فناوری مصنوعی هسته ای که آمریکا در اختیار کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس قرار می دهد، متوازن کننده قدرت هسته ای اسرائیل در خاورمیانه باشد. پس در این راهبرد کاخ سفید به جای توازن قدرت اسرائیل به وسیله ایران، این عربستان است که با ایجاد انحراف، سعی در به چالش کشیدن و به نوعی متوازن کننده قدرت ایران در منطقه باشد.

در سایه این راهبرد آمریکا اگر مساله مهار ایران برای کاخ سفید و شخص ترامپ جدی تر از پیش شود، آیا خط قرمز خود را مبنی بر ممنوعیت غنی سازی اورانیوم و تولید پلوتونیوم از پسماند سوخت هسته ای در خصوص عربستان را کنار خواهد گذاشت؟

اول این که در خصوص این مساله بسیار زود است که تحلیلی ارائه شود. عربستان و آمریکا اکنون در آغاز راهی هستند که انجام آن بسیار زمان بر است. هسته ای کردن یک کشور مانند خرید تسلیحاتی نیست. دوما این که اگر به طرح هنری کسینجر در سال 1352 شمسی در خصوص ایران باز گردیم، می بینیم که خود کسینجر در آن زمان تمام راهبرد آمریکا و نقشه چرخه هسته ای را برای تهران ترسیم کرد. در آن زمان آمریکا اعلام کرد که ایران تا مرحله استفاده از پسماند سوخت هسته ای بیشتر پیش نخواهد رفت. اکنون هم امکان دارد ترامپ مدل کسینجر را برای عربستان پیاده کند. اساسا غنی سازی پسماندهای سوخت هسته ای که شما اشاره کردید از موارد بسیار حساس، مهم و در عین حال چالش برانگیز کشورها در مسیر هسته ای شدن است.  

انتشار اولیه: یکشنبه 13 اسفند 1396 / انتشار مجدد: شنبه 19 اسفند 1396