عدم حضور در داووس انتخاب وزارت خارجه نبود

عبدالرحمن فتح الهی – در چند وقت اخیر فضای بین المللی علیه ایران پررنگ تر از سابق شده، فضایی که با محوریت کاخ سفید و همراهی ریاض و برخی کشورهای دیگر در حال شدت یافتن است. اما در میان این تلاش ها برای ایجاد موج ضد ایرانی برخی اقدامات دیپلماتیک کشور مانند عدم حضور در نشست داووس هم می تواند بر شدت ماجرا بیفزاید. در ادامه رویکرد ضد ایرانی آمریکا و تلاش برای ایجاد اجماع علیه برنامه موشکی ایران، ترامپ در "نهار موشکی" 29 ژانویه (دوشنبه هفته جاری) با نمایندگان کشورهای عضو شورای امنیت سازمان ملل در کاخ سفید دوباره ایران را به انجام اقدامات بی ثبات کننده در خاورمیانه با ارسال سلاح و موشک به حوثی های یمن، حضور در سوریه و نیز تهدید اسرائیل و عربستان متهم کرد. اما به واقع تلاش های آمریکا و شخص ترامپ در خصوص توان موشکی ایران تا چه اندازه در ایجاد فضای ضد ایرانی موثر خواهد بود؟ عدم حضور ایران در مجامع و نشست ها مهم جهانی مانند داووس بر ایجاد موضع ضد ایرانی تا چه اندزه اثر گذار بوده است؟ تقابل درست دیپلمتتیکی تهران در این شرایط باید چگونه باشد؟ دیپلماسی ایرانی پاسخ به این سوالات و پرسش هایی از این دست را در گفت و گویی با سید علی خرم، سفیر و نماینده دائم اسبق جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل متحد در ژنو، سفیر اسبق جمهوری اسلامی ایران در جمهوری خلق چین و لیبی و نماینده ویژه اسبق رئیس جمهور نزد رؤسای جمهور سنگال، گینه و گامبیا در کمیته صلح سازمان کنفرانس اسلامی جویا  شده است که در ادامه می خوانید: 

در این دور از نشست داووس فضای ضد ایرانی بسیار پررنگ بود. آیا عدم حضور ایران در این نشست به دلیل وجود پالس هایی از این فضای ضد ایرانی قبل از برگزاری آن بوده است؟

من عکس این مساله را معتقدم. چرا که به شخصه سال ها در اجلاس داووس شرکت داشته ام، فلذا باید گفت که حضور نمایندگانی از ایران که توان تشریح و دفاع از مواضع تهران را در این نشست و یا نشست هایی از این دست دارند، می تواند در تعدیل فضای بین المللی علیه ایران بسیار کارساز باشد. به همین دلیل هم عدم حضور ایران را می توان یکی از عوامل موثر در تشدید فضای ضد ایرانی این دور از نشست داووس دانست. چرا که دکتر ظریف از جمله کسانی است که توان دفاع و تشریح مواضع و توصیف دقیق دیدگاه های تهران در مجامع بین المللی و این گونه اجلاس ها را دارد. پس باید ایشان به عنوان وزیر امور خارجه کشور در چنین نشست های مهم بین المللی شرکت کند تا عدم حضور نمایندگان ایران سبب بسترسازی برای ایجاد فضای ضد ایرانی، آن هم در این دروه و برهه حساس نشود.

اما اساسا چرا فضای این دور از نشست داووس بر مدار ضد ایرانی چرخید؟

این مساله ناشی از فضای حال حاضر در جامعه جهانی است. حضور بیش از یک ساله  دونالد ترامپ بر مسند قدرت ایالات متحده و تلاش های ضد ایرانی او در این مدت با برنامه هسته ای و نیز برجام و مضافا همراهی برخی از کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای با کاخ سفید در این یک سال گذشته، سبب شکل گیری چنین فضایی شده است. در چنین شرایطی واشنگتن از هر فضا و بستری برای حمله به تهران استفاده می کند تا بتواند به اهداف و مقاصد خود دست یابد. لذا داووس هم به دلیل اهمیتش در جامعه جهانی می تواند فرصت مناسبی برای حمله به ایران باشد. چرا که داووس محلی برای بیان صریح و شفاف مواضع سران کشورهای جهان و مقامات بین المللی است. در کنار این مساله حضور کارشناسان و متخصصینی که متاثر از این فضای بین المللی هستند بر دامنه و شدت فضای ضد ایرانی می افزاید.

با توجه به نکاتی که مطرح شد، می توان نقد عدم حضور نماینده ای از ایران را به وزارت امور خارجه و دولت روحانی وارد دانست؟

از دیدگاه من که آشنایی کامل و نزدیکی با وزارت امور خارجه دارم، مساله عدم حضور نماینده ای از ایران با تصمیم امور خارجه و دولت دکتر روحانی انجام نگرفته است. به عبارت دیگر اساسا وزارت امور خارجه مخالف حضور در اجلاس داووس نبوده است. لذا نقد عدم حضور نماینده ای از ایران تا حدودی به امور خارجه وارد نیست. چرا که این مساله به دلیل فضایی بوده که بیرون از دستگاه سیاست خارجی کشور اعمال شده است. اما نکته مهم این است که ناظرین از بیرون و نیز کسانی که با فضای اجلاس داووس آشنایی ندارند بر این باورند که داووس محلی برای نفوذ آمریکا است و یا اساسا محلی است که تحت نفغوذ و سیطره آمریکا است که چنین نیست؛ از همین رو نیز قضاوت های به دور از واقعیتی را مطرح می کنند که اساسا هم خوانی با اقتضائات فضای بین المللی ندارد. اما در کل می توان به وزارت امور خارجه هم تا حدودی نقد عدم حضور نماینده ای از ایران را در نشست داووس وارد دانست. اما باز تاکید دارم که عدم حضور نماینده ای از ایران در این دور از نشست داووس انتخاب دولت و وزارت امورخارجه نبوده است.

اما نکته مهم دیگر در خصوص فضای ضد ایرانی چند وقت اخیر در حوزه بین الملل به خصوص در نشست داووس را می توان واکنش مثبت جامعه جهانی به مواضع ترامپ درباره توافق هسته ای ناظر بر پذیرش 4 شرط از جانب تهران در فرصت 120 روزه اعلامی او (ترامپ) دانست؟  

این درست است که فضای ضد ایرانی در این دور از اجلاس داووس وجود داشت؛ اما این اشتباه است که فکر کنیم جامعه جهانی در همراهی کامل با مواضع ترامپ در خصوص ایران هستند. ببینید مساله را باید این گونه تشریح کرد که عدم حضور ایران در نشست هایی مانند داووس و نیز مواضع ترامپ در کنار برخی از کشورهای همراه با او مانند عربستان، امارات، بحرین و نیز رژیم صهیونیستی سبب شد تا رئیس جمهوری آمریکا فضای ضد ایرانی را ایجاد کرده و در ادامه نیز آن را در دست بگیرد. در حالی که شاهد بودیم در چنین فضا و بستری کشورهای اروپایی به همراه روسیه و چین با مواضع ترامپ و ریاض چندان همراهی نداشتند. حتی برخی از کشورهای اروپایی در این خصوص موضع خود را به صراحت بیان داشتند و دیدگاه های خود را در مقابل ترامپ مطرح  کردند. در همین راستا هم این کشورها در نشست داووس باز هم بر تعهد به توافق هسته ای به عنوان یک توافق بین المللی چند جانبه اصرار داشتند. پس فضای جهانی فقط منحصر به حضور آمریکا، عربستان و برخی کشورهای دیگر نیست و با برخی شبهه پراکنی در خصوص تهران نمی توان جامعه جهانی را نسبت به ایران بدبین کرد. همه جهان و به خصوص ایران به روشنی از مواضع ترامپ، نتانیاهو و عادل الجبیر، وزیر امور خارجه عربستان درباره برجام و نیز نفوذ و جایگاه تهران آگاهند. اما باید این مساله را هم یادآور بود که مواضع این بازیگزان به خصوص عربستان سعودی و برخی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس در همراهی با ریاض در این دور از نشست داووس تعدیل شده بود. چرا که در نشست اخیر امارات، بحرین و عربستان اعلام داشتند که در مقابل همکاری ایران حاضر به همراهی با تهران خواهند بود. این مساله و مواضع نشان از تعدیل دیدگاه های تند و رادیکال گذشته این کشورها در خصوص ایران دارد. لذا در خصوص فضای ضد ایرانی و نیز همراهی جامعه جهانی با ترامپ نباید مبالغه هم صورت گیرد.

اما با رصد شرایط چند وقت اخیر در فضای بین المللی نمی توان منکر شکل گیری برخی بسترسازی ها علیه ایران بود که اتفاقا بعد از آخرین مواضع ترامپ در خصوص برجام در 12 ژانویه، شدت هم گرفته، به خصوص که کمیته ای به نام اصلاح برجام هم شکل گرفته است؟

بله من هم منکر بسترسازی هایی از جانب آمریکا و برخی کشورهای همراه با مواضع کاخ سفید در خصوص ایجاد فضای ضد ایرانی در حوزه بین المللی نیستم. اما از یک سو نباید با برخی رفتارها و اقدامات اشتباه مانند عدم حضور در نشست ها و اجلاس های  مهمی مانند داووس، فرصت را در اختیار آمریکا و عربستان برای ایجاد فضای ضد ایرانی بگذاریم. لذا در این خصوص باید تمامی عوامل کشور و همه ارگان ها و نهادها از دستگاه سیاست خارجی حمایت قاطعی داشته باشند تا امور خارجه و شخص وزیر بتواند به صراحت و با قدرت از مواضع ایران در جامعه جهانی دفاع کند و به تشریح درست دیدگاه های ایران بپردازد تا از هر گونه فرصت طلبی واشنگتن جلوگیری شود. لذا نباید چوب لای چرخ امور خارجه گذاشت. از سوی دیگر ایران باید با بازیگران همسو در جامعه جهانی ارتباطات بیشتر و پررنگ تر ی را برقرار کند. در همین راستا نیز باید از پرداختن به برخی حواشی که در رسانه های کشور مطرح می شود جدا پرهیز کرد، چرا که زمانی رسانه های کشور از کشورهایی مانند فرانسه، آلمان و یا اتحادیه اروپا مطالب تندی را مطرح می کنند و یا مواضع تنش زایی در این خصوص بیان می شود یقینا این کشورها نیز نسبت به همگرایی با ایران رغبت کمتری را نشان می دهند که این مساله در این برهه حساس می تواند به ضرر ایران تمام شود.

اما یکی از عوامل ایجاد فضاتی ضد ایرانی در چند وقت اخیر مساله موشکی و توان دفاعی کشور است که حتی برجام را هم تحت تاثیر خود قرار داده است. به نظر شما تهران چگونه می تواند در این خصوص به تعدیل فضای ضد ایرانی کمک کند؟

ببینید ایران در خصوص توسعه صنعت موشکی و توان دفاعی کشور دارای یک منطق روشن سیاسی است. اما مساله مهم اینجا است که نمی دانم چرا تهران اصراری به تعریف و تشریح درست این منطق درست خود در جامعه جهانی ندارد تا بتواند حمایت کشورهای جهانی را از برنامه دفاعی خود داشته باشد. منطق این است که در زمانی که کشوری دارای نیروی هوایی مجهز و کارسازی باشد که آخرین تکنولوژی های صنعت هوایی را در اختیار دارد، رغبت کمتری به موشک برای دفاع از خود پیدا می کند. برای مثال ایران در دوران قبل از انقلاب اسلامی از نیروی هوایی مجهز و کارآزموده ای برخوردار بود که تقریبا آخرین تکنولوژی هوایی آن دوران را در اختیار داشت، لذا در همان زمان کشور تمایلی به ساخت موشک برای دفاع از کشور نداشت. اما امروز ایران در فقدان چنین نیروی هوایی مجهزی برای دفاع از خود یقینا به سمت ساخت و توسعه صنعت موشکی گام بر می دارد. تا زمانی هم که نیروی هوایی ایران از تکنولوژی روز دنیا برخوردارد نشود، توسعه صنعت موشکی را در دستور کار دارد. لذا باید این منطق درست را البته به شیوه ای صحیح در جامعه جهانی مطرح کنیم. یقینا چنین منطقی در جامعه جهانی هم قابل فهم است. شما شاهدید که کشور همسایه ما، پاکستان برای مقابله با هند از توان موشکی بالا و حتی قدرت اتمی و هسته ای نظامی برخوردار است، اما در این باره جامعه جهانی و به خصوص آمریکا نه تنها مخالفتی با اسلام آباد نداشت که حتی در برخی از موارد هم به دفاع از پاکستان پرداخت. بگذریم از این که توان موشکی و هسته ای نظامی آیا توانسته به رشد، رفاه و توسعه پاکستان کمک کند یا خیر؟ لذا سوال مهم اینجا است که نقطه چالش زای توان دفاعی کشور برای جامعه جهانی کجاست؟ پاسخ به این سوال می تواند به حل مساله و کاهش فضای ضد ایرانی در خصوص توان دفاعی کشور کمک کند. از همین رو نیز باید گفت که چرا باید از صنعت موشکی خود برای تهدید سایر کشورها و به خصوص کشورهای همسایه خود استفاده کرد. همه کشورهای همسایه ما از عربستان، ترکیه تا پاکستان و حتی اسرائیل از توان موشکی به مراتب بالاتری از ایران برخوردارند، اما تا کنون دیده اید که این کشورها با موشک های خود دست به تهدید کشوری بزنند. پس نباید با تهدید نابودی کشوری برای توان موشکی خود چالش های غیر ضروری را ایجاد کرد. از طرف دیگر هم با موضع و منطق روشن ایران در خصوص توان دفاعی و موشکی کشور که بیان داشتم، نباید هراسی از بابت مذاکره در خصوص توان دفاعی کشور در مجمعه جهانی داشته باشیم. من بر این باورم که با این منطق می توان جامعه جهانی را مجاب کرد. لذا دیگر نیازی به فرار دیپلماتیک و سیاسی از مساله موشکی و توان دفاعی کشور نیست.   

انتشار اولیه: چهارشنبه 11 بهمن 1396 / انتشار مجدد: دوشنبه 16 بهمن 1396