جمهوری خواهان اسلام گرا علیه سلطنت های عربی

محمود پارگو

دیپلماسی ایرانی : تصمیم عربستان سعودی برای قطع رابطه با قطر در واکنش به حمایت این کشور از سازمان های تروریستی همچون اخوان المسلمین و همچنین رابطه این کشور با ایران پرسشی حیاتی را پیش می کشد. از جمله، آیا اشتراکی میان ایران و اخوان المسلمین وجود دارد که هر دو این ها را دشمن عربستان سعودی کند؟ اینکه متصل کردن دو تحول دیپلماتیک اخیر فقط از سر تصادف بوده است؟ آنچه بیشتر بر پیچیدگی ماجرا می افزاید افزایش فرقه گرایی اخیر در اخوان است که باعث شد اخوان المسلمین در کنار هم مذهب های سنی خود قرار گیرد و ایران شیعه را محکوم کند.

از ایران و اخوان گاهی اوقات تحت عنوان "بهترین دشمنان" یاد می شود، برخی اوقات تحت عنوان دوستان ابدی. به ویژه جالب است که سیل تبلیغات دستگاه های وابسته به سعودی، اخوان را به خاطر گرایش غیر طبیعی و شدیدش به شیعه و رابطه سازماندهی شده و پنهانی اش با ایران مورد حمله قرار داده است. هر چند چنین ادعاهایی در خصوص روابط عینی میان ایران و اخوان نیازمند بررسی های دقیق است، اما رگه هایی از حقیقت نیز در خصوص رابطه اخوان با ایران وجود دارد.

از آن گذشته بر خلاف عقل متعارف که هرچه در خاورمیانه می گذارد را از  لنز فرقه گرایی می بیند، قرار دادن مشترکات ایدئولوژیک در بستر تاریخی،  الگوی جدیدی از اتحاد سیاسی به دست می دهد. این خطوط در حال ظهور می تواند میدان نبرد فرقه ای موجود را به مرزهایی کاملا نو و غیر قابل تصور بدل کند.

جمهوری اسلام گرا

عنصری که میان ایران انقلابی و اخوان مشترک است مدل سیاسی از اسلام است که به طور بی نظیری حاکمیت مردمی و ارزش های اسلامی را در گزاره پارادوکسیکال "جمهوری اسلامی" تلفیق می کند. این تئوری ِ ترکیبی، خود را از مدل دیرینه سنی بر پایه تفکیک عملکرد میان سیاست و مذهب در تاریخ اسلام جدا می کند و باعث مخالفت های شدیدی از سوی نهاد روحانیت و نهاد سلطنت شده است. در عربستان سعودی اسلام و حکومت دو نهاد جدا از هم هستند که تنها بر پایه ضروریات سیاست عملی گرد هم آمده اند. در نتیجه عربستان سعودی از قرائت مینیمالیستی و لفظی از شریعت حمایت می کند، قرائتی که می گوید آنچه اهمیت دارد قوانین نمادین حوزه خصوصی و موارد مربوط به تقوای شخصی همچون حجاب، پرهیز از الکل، ازدواج و طلاق و غیره است. بر اساس این الگوی پذیرفته شده میان مسجد و دولت، رهبران مذهبی در مسائل کلان سیاسی همچون سیاست خارجی یا سیاست های کلان اقتصادی دخالت نمی کنند، که در جهت عکس اسلامی است که اخوان المسلمین و ایران از آن حمایت می کنند.

عربستان سعودی در طول تاریخ مدرن خود از دو بحران مشروعیت رنج می برد که باعث می شد زمین مساعدی برای انتقادات اسلام گرایان جمهوری خواه باشد. از یک طرف اتحاد ژئوپولتیک این کشور با غرب و به ویژه ایالات متحده که به عنوان دشمن اصلی اسلام شناخته می شود. از سوی دیگر سیستم سلطنتی این کشور که به عنوان نمادی از واپس گرایی مورد مضحکه قرار گرفته است.

هرچند که اخوان آشتفشانی خاموش بود. تهدید نرم این گروه علیه مدل سلطنتی سعودی در سال 2000 دوباره روی سطح رسید، زمانی که احزاب وابسته به اخوان در چندین کشور مسلمان به قدرت رسیدند. هر چند خطر فوری تا زمان ظهور بهار عرب احساس نشد. یک بار دیگر عربستان سعودی به طور گسترده روی فرقه گرایی سرمایه گذاری کرد، این بار نه برای مهار ایران بلکه برای از بین بردن خطر جمهوری خواهان اسلام گرا، این نبرد با ادعای مبارزه با توسعه گرایی شیعیان انجام می شد. ایران نیز با حمایت بی قید و شرط خود از رژیم بشار اسد و استفاده بیش از پیش از شعارهای فرقه گرایانه در بسیج شیعیان برای جنگ در سوریه، در اعتبار بخشی به این روایت مشارکت می کرد.

ایران و اخوان اشتراکاتی دارند. هر چند مهمتر از آن، مساله ایران صرفا نمایی است که کمک می کند خطوط صف بندی های سیاسی که پس از بهار عرب در خاورمیانه شکل گرفت پنهان شود. اخوان به عنوان یکی از محبوب ترین جنبش های اسلامی در میان مردم عادی و تحصیل کردگان، قلب تهدیدها علیه سلطنت های عربی را تشکیل می دهد. آن چه زیر پوست سیاست های پیچیده و آشوب زده خاورمیانه وجود دارد رقابتی میان سلطنت های سنتی به رهبری عربستان سعودی و جمهوری خواهان اسلام گرا همچون اخوان المسلمین است که ایران نیز از آن حمایت می کند.

منبع : لوبلاگ / ترجمه در تحریریه دیپلماسی ایرانی / 33