اولویت های ایران در مواجه با آمریکای ترامپ

نویسنده: دکتر محمد مهدی مظاهری، استاد دانشگاه

دیپلماسی ایرانی: به طور کلی در زمینه سیاست خارجی و دیپلماسی، دولت یازدهم از ابتدا به دنبال رابطه و تعامل با کشورهای دنیا بر اساس تعامل گرایی، احترام متقابل، دیپلماسی برد-برد، نفی خشونت و افراط و تنش زدایی، بوده است و مشی دستگاه دیپلماتیک کشورمان در مذاکرات هسته ای و نهایی کردن آن با برجام نیز نشان از پایبندی دولت به اهداف و شعارهای خود دارد. با این وجود هر چند انتظار می رفت در فضای پسابرجام نحوه تعامل ایران با غرب تا حد زیادی بهبود یابد؛ اما بدعهدی های آمریکا در حذف کامل تحریم ها شرایط را به گونه ای دیگر رقم زد و بعد از آن نیز انتخابات ریاست جمهوری آمریکا معادلات بین المللی را تغییر داد و فردی روی کار آمد که نگرش مثبتی به برجام و توافق هسته ای با ایران ندارد. این امر تا حدی اولویت های سیاست خارجی ما را دچار تغییر و دگرگونی خواهد کرد. شاید این امر در وهله نخست به عنوان یک تهدید علیه منافع جمهوری اسلامی ایران تلقی شود؛ اما به نظر می رسد انتخاب ترامپ فرصت های متعددی را برای  دستگاه دیپلماسی کشور فراهم کرده است.

خلاف سیر معمول و جاری در اغلب ادوار گذشته که جبهه غربی با رهبری آمریکا و همراهی اروپا به سیاه نمایی چهره و وجهه جمهوری اسلامی ایران پرداخته و موجی از ایران هراسی را در عرصه منطقه ای و جهانی ایجاد می کردند، حال انتخاب فردی غیرمنطقی و بی تجربه در سیاست در آمریکا و البته حمایت اروپا از برجام، اولویت سیاست خارجی ایران را از دشمنی با آمریکا و  تنش زدایی با اروپا، به سمت «ائتلاف سازی» با اروپا علیه سیاست های غیر معقول آمریکا تغییر داده است. در شرایطی که رهبران اروپایی از انتخاب ترامپ نگران و بهت زده شده اند و از این امر به عنوان «آغاز یک دوره تردید» و لزوم خودکفایی و استقلال عمل هر چه بیشتر اروپا یاد کرده اند، فرصتی مناسب نصیب دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران شده است تا با معرفی و ارائه پتانسیل های فرهنگی، اقتصادی، تجاری، سیاسی و امنیتی خود در قلب خاورمیانه، ائتلافی آسیایی- اروپایی را شکل داده و نه فقط وضعیت برجام، بلکه امکان قدرت نمایی خویش را در عرصه منطقه ای و حتی بین المللی فراهم کند.

الویت های مواجهه با شرق به خصوص چین و روسیه

آن چه امروز شاهدش هستیم ظهور همکاری های تنگاتنگ وهمگرایی هر چه بیشتر میان منافع ایران و روسیه است که بخشی از آن نتیجه عوامل جغرافیایی و بخشی از آن به دلیل محدودیت های همکاری روسیه و غرب است. به خصوص آن که بروز برخی بدعهدی ها در اجرای برجام و جهت گیری های رئیس جمهور جدید آمریکا علیه توافق هسته ای و البته جهت گیری های پوتین در قبال داعش و دولت قانونی سوریه، سبب نزدیکی هر چه بیشتر ایران به روسیه شده است.

در رابطه با چین نیز سفرهای متعدد مقامات دو کشور نشان دهنده گسترش روابط دو کشور در دوره پسا برجام است. ایران و چین در مسائل خلع سلاح جهانی، امنیت بین الملل، مقابله با تروریسم، امنیت آب‎های آزاد مسیر انتقال انرژی و ... دارای مواضع مشترک بوده و این مسائل به ویژه در کنار مسئله افغانستان و داعش، این دو کشور را در ابعاد سیاسی و نظامی در کنار هم قرار داده است. نفوذ داعش در خاورمیانه، خصوصا افغانستان و به تبع آن آسیای مرکزی به هیچ وجه خوشایند چین نبوده و جمهوری اسلامی ایران تنها کشور مقتدر و البته متمایل به جلوگیری از این اتفاق است. از این روی چین در صدد خواهد بود با مراودات بیشتر سیاسی و  نظامی با ایران، کشورمان را در این مهم یاری کند.

به این ترتیب، حفظ و توسعه مناسبات همه جانبه با چین و روسیه که هر دو نیز از حق وتو در شورای امنیت برخوردارند و می توانند به همکاری مناسب در مبارزه با تروریسم و مانعی جدی در مقابل ترک تازی های دونالد ترامپ علیه ایران تبدیل شوند، از مهمترین اولویت های سیاست خارجی در شرق است.

اولویت های سیاسی ایران در مواجهه با غرب آسیا

در رابطه با همسایگان، اولویت راهبردی دولت یازدهم روابط دوستانه و نزدیک با همه آنها بوده و در طول عرصه عمل نیز تلاش دستگاه دیپلماسی کشور همواره بر این بوده که با 15 کشور همسایه، رابطه ای بسیار نزدیک مبتنی بر حسن همجواری، دوستی، روابط متقابل و منافع متقابل داشته باشد. در این میان کشورهای حوزه خلیج فارس و کشورهای عربی هم از نظر سیاسی و هم از نظر اقتصادی برای کشورمان اهمیت استراتژیک ویژه ای دارند. با این وجود متاسفانه به دلیل تحولات رخ داده در سوریه، عراق و به خصوص یمن این روابط سرد و گاهی تنش آلود و با پیچیدگی های خاص خود همراه شده است. این امر ضمن بالا بردن هزینه های امنیتی، سیاسی و تبلیغاتی طرفین، پای قدرت های فرا منطقه ای از جمله بریتانیا را در منطقه باز کرده است. بنابراین لزوم در انداختن طرحی نو از طریق اعتماد سازی مجدد، احیا و بهبود مناسبات با کشورهای همسایه و منطقه و طراحی یک سیستم امنیت درون منطقه ای از مهمترین اولویت های دستگاه دیپلماتیک کشور در منطقه غرب آسیا است.  

تبیین راهبردهای سیاست خارجی در رابطه با مسائل منطقه و بین الملل

در حال حاضر می‎توان ایران را تنها کشوری در خاورمیانه دانست که با وجود مسائل و مشکلات متعدد منطقه از جمله جنگ و آشوب بی سابقه در سوریه، عراق و یمن، پدیده شوم داعش، بحران اقتصادی مبتنی بر قیمت جهانی نفت و ... همچنان توانسته مقتدرانه، امن و با ثبات به روند معمول خود در داخل و خارج ادامه دهد. این مسئله سبب پدید آمدن شرایطی شده است که نفوذ روز افزون ایران در منطقه و حتی در عرصه بین المللی را گسترش می دهد.

با اجرایی شدن برجام و کاسته شدن از فشارهای بین المللی در ابعاد اقتصادی و سیاسی این نفوذ گسترده به طبع باز هم افزایش بیشتری خواهد یافت. موارد فوق الذکر و شرایط خاص ژئوپلتیک، ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک ایران در غرب آسیا و جهان، در نوع نگرش و رویکرد قدرت‎های جهانی به ایران تأثیر گذاشته و سبب اقبال آنها برای افزایش روابط و مناسبات همه جانبه با ایران شده است. در چنین شرایطی راهبرد اساسی ایران در عرصه سیاست خارجی نیز باید استفاده از امکانات و توانمندی های همه کشورهای دنیا (به جز رژیم صهیونیستی) برای تأمین منافع ملی کشورمان باشد. تحقق این راهبرد نیز مستلزم  مبارزه با افراط گرایی، ایجاد صلح و ثبات در عرصه منطقه ای و ارائه تصویر بازیگری فعال، صلح طلب، مقتدر و اهل مذاکره و تعامل از کشور در عرصه بین المللی است.