حمله به سفارت عربستان؛ زنگ هشداری برای دولت اعتدال

نویسنده: سوزان مالونی

دیپلماسی ایرانی: افزایش تنش ها میان ایران و عربستان، دشمنی این دو قدرت منطقه ای را بار دیگر ثابت کرده و خاورمیانه را در آستانه جنگ منطقه ای قرار داده است. به همین ترتیب، این تنش ها نشان داده است که تلاش های تهران برای برپایی گفتمانی معتدل، بدون دست کشیدن از اصول بنیادین انقلاب ایران بی فایده است.

حمله به سفارت ریاض در تهران در پاسخ به اعدام شیخ نمر، واکنشی قابل پیش بینی بود. سه سال بحث و گفتگو در مورد سرکوب شیخ نمر و یاران آن در عربستان، زمینه را برای چنین واکنشی فراهم کرده بود. بدین ترتیب، در فضای پیش آمده انتقاد از عملکرد عربستان و سرکوب منتقدان حکومت به سوی انتقاد از پاسخ ایران انتقال پیدا کرد.

پاسخ مقامات ایرانی به اقدام برخی از افراد در حمله به سفارت عربستان قابل توجه بود. مجلس، روحانیون و وزارت خارجه این اقدام را محکوم کردند.

انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور ایران در سال 2013 نشانی از خواست ایرانیان برای تغییر رویکرد کشور خود نسبت به جهان است. افزایش تنش های منطقه ای می تواند یکی از بزرگترین موفقیت های این دولت، یعنی توافق هسته ای را در معرض خطر قرار دهد.

از همین روی، روحانی پس از حادثه حمله به سفارت عربستان به سرعت این اقدام را محکوم کرد. وی دستور داد که عاملان این حادثه دستگیر و مجازات شوند. وزیر خارجه ایران نیز در یادداشتی اختصاصی که در روزنامه نیویورک تایمز به چاپ رسید سعی کرد تلاش ها برای تغییر نام خیابان مقابل سفارت عربستان در تهران را خنثی کند.

این حرکت ها تغییر نقشی که در منطقه خلیج فارس در حال شکل گیری است را تایید می کند. در طول تاریخ رقابت های عربستان و ایران، هر دو طرف به تناوب درگیر تحرکات احساسی شده اند، اما در عمده موارد خویشتن داری از سوی عربستان صورت گرفته و اجازه نداده است که تنش ها بیشتر از قبل شود. در شرایط فعلی، به نظر می رسد که پادشاهان عرب بی احتیاطی را از حد گذرانده و این مقامات ایرانی هستند که سعی می کنند با تنش زدایی اجازه ندهند وضعیت منطقه خطرناک تر شود.

تلاش های ایران برای تنش زدایی برآمده از تجربه و تسلط روحانی بر شرایط است. وی بار دیگر ثابت کرده است که می تواند اختلافات جناحی ایران را به خوبی مدیریت کند. روحانی به لطف نقش خود در فرماندهی جنگ هشت ساله با عراق و به لطف تجربه دبیری شورای عالی امنیت ملی ایران، پیوندهای نزدیکی با مقامات امنیتی ایران دارد. وی توانسته به لطف پنج دوره نمایندگی در مجلس، ارتباط سازنده ای با آن به وجود بیاورد. رئیس جمهور ایران یک نگرش سیستمی دارد و به خوبی می داند که چگونه باید به بهترین نحو ممکن از نهادهای جمهوری اسلامی به نفع خود بهره ببرد.

با این وجود، تنش های اخیر با عربستان نشان داد که روحانی نیز در مسیر خود با چالش های متعددی مواجه است. اعتدالی که روحانی از آن سخن می گوید، با همان تناقضاتی مواجه است که تلاش های قبلی برای ایجاد اصلاحات در حاکمیت انقلابی ایران با آن رو به رو بود. در نهایت، ملزومات ورود به اقتصاد جهانی و به دست آوردن جایگاهی که ایرانیان در ذهن دارند با ایدئولوژی مقامات این کشور در تعارض است.

کشوری که نتواند مانع از اقدامات خرابکارانه برخی از عناصر خودسر شود، ناگزیر باید بلندپروازی های خود را محدود کند. تعطیلی سفارتخانه ها در یک کشور و یا نوسانات دیپلماتیک می تواند بر تمایل سرمایه گذاران به حضور در آن کشور تاثیرگذار باشد. رفع قریب الوقوع تحریم ها بدین معناست که ایران دیگر رسما در انزوا نخواهد بود، اما ایران برای اینکه بتواند عملا وارد عرصه جهانی بشود باید الزامات ایدئولوژیک انقلاب خود را کنار بگذارد. در داخل نیز تندروی تنها به نفع مخالفان روحانی و مسیر اعتدال خواهد بود.

بازگشت به پراگماتیسم

مردم ایران هم اکنون این درس را فرا گرفته اند. همه تلاش های پیشین برای انجام اصلاحات در جمهوری اسلامی ایران با عدم تمایل یا عدم توانایی مقامات ارشد در محدود کردن تمایلات ایدئولوژیک نظام، با شکست مواجه شده است. فرصت های از دست رفته لزوم پیگیری رویکردی عاقلانه در زمان حاضر را نشان می دهد. آزادسازی ملوان های آمریکایی که وارد آب های سرزمینی ایران شده بودند، می توانند اقدامی مثبت برای شروع تلقی شود، اما این روند باید با پیگیری سیاست های سازنده بیشتر در داخل و خارج ادامه پیدا کند.

نکته جالب توجه این است که عمل گرایی از آغازین روزهای انقلاب اسلامی و از سوی امام خمینی، رهبر کاریزماتیک ایران وارد نظام سیاسی این کشور شده بود.

رهبران ایران برای بسیج مردم خود به سر دادن هفتگی شعار مرگ بر آمریکا نیاز ندارند، بلکه آنها باید رضایت مردم را با ارتقاء سطح زندگی آنها بالا ببرند.

به نظر می رسد که روحانی این مهم را درک کرده است. یک سال پیش، وی در سخنان خود خواستار اولویت دادن وضعیت اقتصادی کشور بر ایدئولوژی انقلابی شد. وی از اینکه طی چندین دهه رفاه عمومی قربانی پیشبرد سیاست های داخلی و خارجی شده انتقاد کرد. توافق هسته ای را می توان گامی بزرگ در همین راستا توصیف کرد، اما حمله به سفارت عربستان می تواند زنگ هشداری باشد که نشان می دهد مسیر تعادل ممکن است دچار انحراف گردد.

منبع: اندیشکده بروکینگز/ ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی/25

* انتشار این یادداشت با هدف آشنایی با تحلیل کارشناسان اندیشکده های آمریکایی درباره ایران بوده و به منزله تائید ادعاهای آن نیست.