این اهرمی برای بازگرداندن تهران به میز مذاکره است؟

دیپلماسی ایرانی: در شرایطی که برخی مقامات در ایران گزینه مذاکره با آمریکا را رد نمی کنند و برخی تندرو ها نیز بر توسعه برنامه های هسته ای جمهوری اسلامی تاکید دارند، به نظر می رسد که ایران در یک مناظره داخلی بر سر گفت و گوی دوجانبه با ایالات متحده گرفتار شده است.

دولت اوباما در حالی خود را برای نخستین آزمون سیاست خارجی در دور دوم ریاست جمهوری آماده می کند که از مذاکرات دوجانبه با ایران به منظور خروج از بن بست هسته ای و اجتناب از وقوع درگیری دیگر در خاورمیانه استقبال کرده است. اما به رغم اظهار نظر های مثبت محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور ایران و برخی چهره های سیاسی دیگر در روز های اخیر، دیپلمات های آمریکایی و اروپایی بر این باورند ایران نشان نداده که قصد دارد پیشنهاد آمریکا را بپذیرد.

واشینگتن پست به نقل از تحلیلگران اطلاعات جاسوسی گزارش داد، نشانه هایی وجود دارد که ایران همچنان به پیشرفت برنامه های غنی سازی خود ادامه می دهد و از سوی دیگر مواضع مقام معظم رهبری نیز در خصوص مذاکره با آمریکا تعدیل نشده است. دیپلمات ها می گویند، مقام معظم رهبری تصمیم گیری نهایی در خصوص برنامه های هسته ای ایران را بر عهده دارند.

یک دیپلمات اروپایی در این زمینه اظهار داشت: ما گمان نمی کنیم که ایرانیان هم اکنون برای توافق آمادگی داشته باشند. وی افزود، مسائل تا حدودی جلو رفته چرا که ایرانیان فشار تحریم ها را احساس می کنند، اما ما هیچ اطلاعاتی نداریم که حاکی از تمایل ایران به تغییر رفتار باشد.

در گزارشی که انتظار می رود هفته آینده از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی منتشر شود، احتمالا به رو به پایان بودن روند نصب سانتریفوژها در تاسیسات غنی سازی فوردو اشاره خواهد شد. تاسیساتی که به دلیل ایمن ماندن در برابر حملات هوایی در اعماق زمین در کوه های اطراف قم احداث شده اند. هرچند تمامی سانتریفوژهای نصب شده فعال نیستند اما ایران در صورت فعال کردن آنها می تواند گامی موثر در جهت تولید مواد لازم برای تسلیحات هسته ای بردارد.

تهدید اسرائیل

این در حالی است که با توجه به تهدید اسرائیل علیه برنامه های هسته ای ایران، موضوع یافتن راهکاری دیپلماتیک برای بن بست هسته ای جمهوری اسلامی از اهمیت بیشتری برخوردار شده است. به نظر می رسد که مقامات اسرائیلی علائمی دال بر تمایل برای به تعویق انداختن اقدام نظامی ارسال می کنند اما بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل هشدار داده است که در صورت لزوم به طور یکجانبه گزینه نظامی را اجرا خواهد کرد.

دنیس راس، که تا سال گذشته مشاور دولت اوباما در امور ایران بود هفته گذشته به طور تلویحی به تهدید اسرائیل در برابر ایران اشاره کرد. وی گفت سال 2013 سال تعیین کننده برای ایران خواهد بود. راس همچنین به بحران اقتصادی در ایران اشاره کرد و گفت، ایران باید بین مذاکره و فاجعه اقتصادی، یکی را انتخاب کند. راس خاطرنشان کرد، تمرکز بر اقتصاد ایران جدی تر شده است و به همین دلیل شاید ایرانیان بر آن داشته شوند تا برای خروج از این وضعیت اقدام کنند. اما از سوی دیگر نمی توان گفت که دیپلماسی رسیدن به نتیجه دلخواه را تضمین می کند.

برخی از مقامات دولت آمریکا این نکته را خاطرنشان می کنند که طرح احتمال مذاکره دوجانبه با ایران  می تواند به این موضوع مرتبط باشد که تمایل تهران به بازگشتن پای میز مذاکره افزایش یابد. مقامات آمریکایی و اروپایی می گویند، این ایده برای نخستین بار در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در ماه سپتامبر مطرح شد و دیپلمات های ایرانی علاقمندی خود را به بررسی این ایده اعلام کردند. دیپلمات ها می گویند این پیشنهاد همچنان به قوت خود باقی است اما هیچ مذاکره ای از طریق رسمی یا غیر رسمی انجام نشده و هنوز در مورد آن برنامه ریزی نشده است. سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا اخیرا ادعای مذاکره محرمانه والری جرت، مشاور اوباما با مقامات ایرانی را تکذیب کرده و تکذیب های مشابهی نیز از سوی تهران انجام شده است.

پیچیدگی نشانه های ایران

در همین حال نشانه هایی که از سوی ایران ارسال می شود نیز پیچیده است. در تهران پیروزی مجدد اوباما در انتخابات ریاست جمهوری گمانه زنی ها در خصوص معامله بزرگ بر سر مساله هسته ای را تقویت کرد و برخی سیاستمداران در خصوص اینکه آیا زمان پایان دادن به خصومت چند دهه ای با آمریکا فرا رسیده یا خیر، به مناظره با یکدیگر نشستند.

صادق زیباکلام، تحلیگر سیاسی و استاد دانشگاه تهران در مصاحبه ای در روز یکشنبه گفت، برخی در سیستم و دولت این پرسش را مطرح می کنند که چه کسی گفته و چرا باید بر دشمنی با آمریکا اصرار داشته باشیم. وی افزود، این احتمال وجود دارد که ایده سودآور نبودن خصومت ورزی با آمریکا توجه بیشتری را به خود معطوف کره و با سوی مذاکرات جدی گام برداریم.

احمدی نژاد در زمره گروهی از ایرانیان قرار دارد که در روز های اخیر در جهت حمایت از احتمال توافق با آمریکا سخن گفته است. رئیس جمهور ایران در جریان سفر به اندونزدی اعلام کرد برنامه هسته ای ایران اکنون یک موضوع سیاسی است و باید از طریق رابطه ایران و آمریکا حل و فصل شود.

محمد جواد لاریجانی، رئیس ستاد حقوق بشر و برادر رئیس مجلس شورای اسلامی در یک مصاحبه تلویزیونی اعلام کرد توافق مستقیم با واشینگتن به نفع ایران است. وی گفت برای حفاظت از منافع ایران حتی در قعر جهنم هم با آمریکا مذاکره می کنیم.

اما گروهی دیگر از مقامات ایرانی همچنان با این ایده مخالف هستند. چهره های سیاسی در ارتش و سازمان های نظامی مانند سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و بسیج احتمال مذاکره  با آمریکا را رد کرده اند. برخی روحانیون محافظه کار و رهبران مذهبی نیز ایده مشابهی دارند.

محمد رضا نقدی، فرمانده بسیج در یک کنفرانس خبری در تهران گفت، ما رابطه با آمریکا را از سر نمی گیریم مگر اینکه آمریکا رفتار خود را تغییر دهد.

این در حالی است که آخرین فرصت مهم برای مصالحه در روابط ایران و آمریکا در سال 2003 ایجاد شد. زمانی که مقامات ایرانی به طور محرمانه به آمریکا در خصوص معامله بزرگ پیام دادند. اما این روند به سرعت متوقف شد.

با این حال شماری از تحلیلگران بر این باورند که بار دیگر فضا برای توافق مناسب است. آنها می گویند حتی در صورتی که ایران فورا با اعمال محدودیت جدی در برنامه های هسته ای خود موافقت نکند نیز نباید دیپلماسی در قبال جمهوری اسلامی را متوقف کرد. آنها بر این باورند که مذاکره کنندگان باید رویکرد واقع گرایانه ای داشته باشد. آنها باید نخست به دنبال گام های اعتمادساز و شفاف سازی باشند تا چارچوبی برای توافق گسترده تر ایجاد شود.

همچنین باید این نکته را مد نظر داشت که مذاکرات دشوار به ندرت ظرف مدت چند هفته به ثمر می رسند.