وقتی جنگ نیابتی عربستان و امارات سودان را به آتش کشید

نویسنده: علی‌اکبر رضایی

دیپلماسی ایرانی: سودان امروز، بیش از هر زمان دیگری مجروح یک رقابت ژئوپلیتیک پیچیده است رقابتی که در ظاهر میان نیروهای نظامی داخلی جریان دارد اما در باطن انگاره‌ها و منافع بازیگران منطقه‌ای را منعکس می‌کند. در الفاشر و دارفور تصاویر ماهواره‌ای و گزارش‌های میدانی از کشتارهای جمعی، تجاوزات سیستماتیک و قبرهای دسته‌جمعی حکایت می‌کنند نشانه‌هایی که فراتر از یک نزاع محلی هستند. نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) و شبه‌نظامیان وابسته تجهیزاتی در اختیار دارند که بدون جریان‌های منطقه‌ای و شبکه‌های تأمین دشوار می‌توانست به آن دست یابند. 

مسیرهای تسلیحاتی، حمایت‌های لجستیکی و شبکه‌های مالی که جنگ را تغذیه می‌کنند‌ نشان از وجود بازیگران بیرونی و منافع فرامرزی در این درگیری دارند. این واقعیات پرسش‌های مهمی درباره مسئولیت دولت‌ها و مؤسسات منطقه‌ای در قبال ادامه‌ی خشونت‌ها مطرح می‌کند. 

هم‌زمان منافع اقتصادی و راهبری از جمله دسترسی به بنادر استراتژیک دریای سرخ و معادن طلا به‌عنوان محرک‌های پنهان رقابت شناخته می‌شوند. 

کنترل بر مسیرهای تجاری و زیرساخت‌های ساحلی برای هر کشوری که به دنبال تثبیت نفوذ در شاخ آفریقاست اهمیتی حیاتی دارد و در این مسیر مردم سودان هستند که بیشترین هزینه را می‌پردازند. 

پیامدهای بشردوستانه این رقابت فاجعه‌بار است. اردوگاه‌های آوارگان هدف قرار می‌گیرند، مراکز درمانی و زیرساخت‌های حیاتی ویران می‌شوند و شمار قابل توجهی از غیرنظامیان از خانه و کاشانه رانده شده‌اند. 

سازمان‌های حقوق بشری از افزایش قتل‌های قومی و هدف‌گرفتن غیرنظامیان در دارفور خبر می‌دهند وضعیت انسانی‌ای که به ورود فوری و نامحدود کمک‌های بین‌المللی نیازمند است. با این حال واکنش بین‌المللی در بسیاری موارد به بیانیه‌نگاری و هشدارهای لفظی محدود مانده است. نشست‌ها و محکومیت‌ها گرچه نشان‌دهنده‌ی نگرانی‌اند اما تاکنون نتوانسته‌اند جریان سلاح و پول را که به تداوم درگیری کمک می‌کند به‌طور مؤثر متوقف سازند. این فاصله میان حرف و عمل به‌طور تلویحی راه را برای ادامه‌ی نزاع‌های نیابتی باز می‌گذارد. 

پاسخ عملی و فوری باید بر سه محور قرار گیرد اول تضمین دسترسی امن و پایدار برای کمک‌های بشردوستانه تحت نظارت بین‌المللی دوم تسریع در راه‌اندازی تحقیقات مستقل و قابل اتکا درباره اتهامات جنایات علیه بشریت و سوم نظارت جدی بر مسیرهای تأمین تسلیحات و منابع مالی درگیر در این بحران. تنها با ترکیب فشار سیاسی، دیپلماتیک و پاسخ بشردوستانه می‌توان رنج‌ها و دردهای مردم سودان را کاهش داد و فضای لازم برای یک راه‌حل سیاسی پایدار ایجاد کرد. 

سودان نباید بار جاه‌طلبی‌های منطقه‌ای عربستان و امارات را به‌تنهایی تحمل کند. این کشور امروز آزمونی است برای بلوغ سیاسی و اخلاقی جوامع منطقه‌ای و نهادهای بین‌المللی، آزمونی که با تأمین فوری حفاظت از غیرنظامیان و پاسخگویی به عاملان خشونت آغاز می‌شود پیش از آنکه تراژدی سودان به فصل بعدی خود بدل شود.