پیامدهای احتمالی حمله اسراییل به نشست حماس در قطر

دیپلماسی ایرانی: حمله اسرائیل به قطر رخدادی مهم با تاثیراتی بزرگ بر خاورمیانه و مناسبات این منطقه با قدرت های بزرگ است که با آسانی نمی توان از کنار آن گذشت. قطر، عربستان، امارات متحده عربی، اسراییل، مصر، ترکیه، ایران، روسیه و چین از جمله بازیگرانی هستند که هر کدام به نحوی از این رخداد متاثر خواهند شد. در درجه نخست قطر به عنوان کشوری کوچک و ثروتمند که سال‌هاست خود را چهارراه دیپلماسی منطقه‌ای می‌داند دیگر به مانند سابق لااقل در کوتاه مدت و میان مدت قادر به ایفای چنین نقشی نخواهد بود یا حداقل با چالش های جدی در تداوم این نقش روبه‌رو خواهد شد. 

آنچه می توان مورد اشاره قرار داد این است که همکاری هم‌زمان با بازیگران متعدد که بعضا دارای تضاد منافع جدی نیز با یکدیگر هستند اگرچه تا کنون برخی منافع از جمله نوعی پرستیژ دیپلماتیک برای قطر به همراه داشته اما ظاهرا تحولات منطقه پس از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ بازی روی طناب را برای کشوری همچون قطر، تا حدود زیادی سخت کرده است. 

قطر طی حدود دو ماه اخیر یک بار از سوی ایران (حمله به پایگاه نظامی آمریکا) و یک بار هم از سوی اسرائیل به دلیل حضور مقامات حماس مورد حمله قرار گرفته است. قطر چندین سال قبل هم به خاطر حمایت از سیاست های ایران و حماس مورد غضب شدید کشورهای شورای همکاری خلیج فارس قرار گرفته بود. مجموعه چنین عواملی به هر حال امروز تداوم راهبرد میانجی‌گرانه و تماس هم‌زمان قطر با کشورها و گروه‌های درگیر اختلاف را با موانع جدی مواجه کرده است. این موضوعی است که تا همین جا به‌طور مستقیم دو کشور عربستان و امارات را تا حدود زیادی خرسند خواهد کرد. به‌ویژه اگر توجه داشته باشیم که قطر به همراه ترکیه طی سالیان اخیر نقش مهمی در تقویت و حمایت از محور اخوانی در منطقه داشته است.

فراتر از آنچه گفته شد تاثیری است که این حمله بر مناسبات کشورهای خلیج فارس با قدرت های بزرگ برجای خواهد گذاشت. ایالات متحده امریکا دهه هاست که نقش مهمی در تضمین امنیت کشورهای خلیج فارس برعهده داشته است. سیاست آسیا محوری آمریکا از زمان اوباما و سیاست اول امریکای ترامپ اگرچه کشورهای عربی منطقه خلیج فارس را در سال های اخیر به سمت تنوع بخشی در روابط خود و نزدیک شدن به روسیه و چین ترغیب کرده اما باید توجه داشت که این نزدیکی تنها محدود به حوزه های اقتصادی و سیاسی بوده و آمریکا همچنان نزد این کشورها جایگاه نخست و انحصاری خود را در موضوع امنیت حفظ کرده است. در مقابل اما حمله اخیر اسرائیل و پیش از آن حمله ایران به پایگاه نظامی آمریکا در قطر، کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس را در مورد اطمینان از تضمین های امنیتی آمریکا با تردیدهایی روبه‌رو خواهد کرد و در صورت تداوم چنین حملاتی دور از انتظار نخواهد بود که عزم این کشورها برای تغییر در نوع روابط امنیتی خود با آمریکا را شاهد باشیم.

حمله اسرائیل به قطر از جنبه های دیگری هم‌ می تواند بر روابط درونی کشورهای عربی با یگدیگر و همچنین روابط آنها با اسرائیل تاثیر بگذارد. چنین حمله ای می تواند کشورهای عرب را به این نتیجه گیری برساند که تداوم وضعیت میان اسرائیل و غزه قادر خواهد بود پیامدهای غیرمنتظره و غیرقابل پیش بینی را در آینده نزدیک برای کل منطقه به همراه داشته باشد. می توان پیش بینی کرد که حمله اسرائیل به قطر به نزدیک کردن کشورهای عرب خاورمیانه به یگدیگر بینجامد اما این نزدیک کردن بسیار بعید است که به نوعی هماوردی کشورهای عرب و قرارگیری علنی آنها در برابر اسرائیل منتهی شود. می توان حدس زد که چنین نزدیکی میان کشورهای عربی بیشتر در ارتباط با هم افزایی و همگرایی آنها به منظور یافتن راه حلی برای حل هر چه سریعتر مساله غزه باشد. آنچه در این راه حل احتمالا برجسته خواهد بود فشار های سیاسی کشورهای عرب برای پذیرفته شدن شروط اسرائیل و آمریکا از سوی حماس و توافق در خصوص غزه بدون حماس در آینده خواهد بود. فشارهایی که حتی می تواند به کنارگذاشتن هیئت سیاسی حماس از مذاکرات آتی نیز منتهی شود. 

در درجه بعد احتمالا شاهد نوعی کاهش و ایجاد محدودیت از سوی اعراب در روابط اقتصادی و سیاسی خود با اسرائیل خواهیم بود. این نوع رویکرد احتمالی را شاید در کنفرانسی مشترک از اعراب در همین هفته های اخیر شاهد باشیم رویکردی که ضمن انتقاد از رویه اسرائیل در غزه خواهان حل فوری جنگ غزه از طریق آزادسازی تمامی گروگان ها و البته کمرنگ شدن یا حذف حماس از معادلات سیاسی غزه خواهد بود.

در سوی دیگر ماجرا، ایران تلاش خواهد کرد تا با بهره‌برداری از این حمله و اینکه هیچ کشوری در منطقه از حمله مستقیم اسرائیل در امان نیست بر حقانیت رویکرد خود در قبال اسرائیل و پایان یافتن توافق ابراهیم تاکید کند. جمهوری اسلامی ایران همچنین در سطح دیپلماتیک بر این موضوع متمرکز خواهد شد که کشورهای عربی را با مواضع خود در قبال اسرائیل همراه کند و احتمالا این کشورها را به اتخاذ یک موضع گیری صریح علیه اسرائیل ترغیب سازد. اما به نظر می رسد در مورد ایران مهمترین تاثیر حمله اسرائیل به قطر را باید احتمال تقویت مواضع سخت ایران در زمینه مذاکره با آمریکا درنظر گرفت. این حمله به احتمال زیاد به پررنگ شدن این برداشت نزد تصمیم گیرندگان و تصمیم سازان ایران خواهد شد که مذاکره هیچ تضمینی برای در امان ماندن از حملات اسراؤیل و آمریکا ارائه نخواهد کرد و بدین ترتیب راه را برای کوتاه نیامدن ایران در برابر فشارهای اروپا و آمریکا هموارتر خواهد ساخت.