رفع تحریم‌های سوریه و تلاش برای سرمایه‌گذاری در بخش انرژی

نویسندگان: آندری کاست و اندرو تابلر

دیپلماسی ایرانی: از زمان لغو تحریم‌های سوریه توسط دولت ترامپ، ابتکارات جدید نفت، گاز و زیرساخت‌ها در این کشور همچنان ادامه دارد، اما اگر اقدامات بیشتری برای ایجاد ظرفیت‌های داخلی سوریه، کاهش تنش‌های سیاسی و رفع سردرگمی‌های بوروکراتیک انجام نشود، ممکن است در درازمدت نتیجه‌ی چندانی نداشته باشند.

در تاریخ ۲ اوت، شرکت انرژی دولتی آذربایجان، سوکار، اعلام کرد که سالانه ۱.۲ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی را از میادین فراساحلی دریای خزر از طریق خط لوله‌ای که اخیراً بین کیلیس، ترکیه و حلب، سوریه تعمیر شده است، صادر خواهد کرد. مرحله اولیه این توافق، ۳.۴ میلیون متر مکعب در روز (میلیون متر مکعب در روز) را به نیروگاه حرارتی حلب عرضه می‌کند و حدود ۹۰۰ مگاوات برق مورد نیاز را تولید می‌کند. اکنون که ظاهراً خط لوله‌ای از حلب به حمص تکمیل شده است، این عرضه می‌تواند به ۶ میلیون متر مکعب در روز افزایش یابد و به جنوب ارسال شود.

این اعلام، جدیدترین مورد از مجموعه‌ای از توافقات انرژی است که با هدف کمک به سوریه برای روشن کردن چراغ‌ها پس از اسد انجام می‌شود. با این حال، اگرچه واردات گاز می‌تواند برخی از مشکلات کوتاه‌مدت انرژی را کاهش دهد، اما بازگرداندن تولید انرژی سوریه به چرخه تولید، برای تلاش‌های بازسازی دولت موقت پس از سیزده سال جنگ داخلی ویرانگر بسیار مهم خواهد بود. مقامات دمشق ادعا کرده‌اند که تحریم‌های ایالات متحده هنوز مانع سرمایه‌گذاری هستند، اما دولت ترامپ در ۳۰ ژوئن تمام تحریم‌های قوه مجریه را لغو کرد و محدودیت‌های کلیدی کنگره نیز به حالت تعلیق درآمده است. امروزه، به نظر می‌رسد موانع اصلی توسعه مجدد انرژی سوریه، تشدید تنش‌های سیاسی داخلی و نامشخص بودن اختیارات پرداخت و قراردادها باشد که هر دو در صورت عدم رسیدگی سریع، تنها فساد مزمن پیش از جنگ این کشور را تثبیت می‌کنند.

چگونه جنگ بر تولید و ذخایر انرژی تأثیر گذاشت

سوریه در اوج خود در سال ۱۹۹۶، روزانه ۵۸۲هزار و ۳۰۰ بشکه نفت متوسط اما قابل توجه تولید می‌کرد. با این حال، کاهش فشار مخزن و زیرساخت‌های فرسوده خیلی زود این مقدار را کاهش داد و مخلوط‌های صادراتی نفت سبک و سنگین سوریه نیز به همین ترتیب آسیب دیدند. تولید نفت پیش از جنگ داخلی به دلیل تلاش‌های بیشتر برای بازیابی نفت توسط شرکت‌هایی مانند شرکت بریتانیایی گلف‌سندز پترولیوم، برای مدت کوتاهی بهبود یافت، در حالی که تولید گاز طبیعی به ۹ میلیون متر مکعب در روز رسید – مقدار قابل توجهی، اما برای صادرات کافی نیست.

با این حال، جنگ هر دو بخش را ویران کرد و در مجموع ۱۱۵.۲ میلیارد دلار خسارت به بار آورد. حکومت اسد تا سال ۲۰۱۲ کنترل اکثر مناطق تولیدکننده انرژی را از دست داد و مجبور شد نفت و محصولات مرتبط، از جمله تا ۱۰۰هزار بشکه در روز از ایران وارد کند. کاهش تولید گاز و تعطیلی نیروگاه‌ها به قطعی‌های گسترده برق منجر شد، به طوری که برخی از مناطق فقط یک ساعت در روز برق دریافت می‌کردند.

امروزه، سوریه حدود ۹۰هزار بشکه در روز نفت از هفتاد و هشت میدان و حدود (اما تأیید نشده) ۷.۵ میلیون متر مکعب در روز گاز از بیست و هشت میدان تولید می‌کند (بیشتر از آخرین تخمین – در سال ۲۰۱۲ – ۵.۶ میلیون متر مکعب در روز). نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) به رهبری کردها، کنترل چهل و یک میدان از این میادین را در استان دیرالزور، از جمله العمر (حدود ۲۰هزار بشکه در روز)، جفره (یک‌هزار بشکه در روز)، التنک و سایت گازی غیرفعال کونوکو، در دست دارند. با وجود این کاهش، سوریه حدود ۲.۵ میلیارد بشکه ذخایر نفت قابل برداشت دارد که بیشتر آنها از نوع سنگین و ترش (یعنی دارای گوگرد بالا) هستند و به پالایشگاه‌های اروپای غربی ارسال می‌شوند.

کاهش تحریم‌ها، توجه بین‌المللی را به خود جلب می‌کند

سقوط رژیم اسد در دسامبر گذشته و تصمیم رئیس جمهور ترامپ در ماه مه برای لغو تحریم‌های ایالات متحده، باعث شد چندین نهاد خارجی نه تنها به صادرات محصولات انرژی به سوریه، بلکه به سرمایه‌گذاری در تولید بالادستی و پایین‌دستی این کشور نیز ابراز علاقه کنند. مقدمه‌ای بر آبشار شگفت‌انگیز و سریع و بی‌نظم کاهش تحریم‌ها در ۱۱ مارس رخ داد، زمانی که بریتانیا محدودیت‌های مربوط به نفت را برای ده شرکت بزرگ تولید، حمل و نقل، پالایش و بازاریابی انرژی سوریه لغو کرد. این امر راه را برای سایر بازیگران خارجی هموار کرد تا نگاهی به وضعیت و پتانسیل انرژی سوریه بیندازند:

- طبق گزارش‌ها، یک هیئت فنی آرامکوی سعودی شرایط و چشم‌اندازهای بازسازی در میادین نفتی شمال شرقی را ارزیابی کرد.

- قطر پیشنهاد داد که گاز طبیعی مایع (LNG) را تأمین کند و آن را در یک سکوی گازسازی مجدد در بندر عقبه اردن تولید و از طریق بخش رو به زوال خط لوله گاز عرب به سوریه منتقل کند. جان بل، مدیرعامل شرکت گلف‌سندز پترولیوم، با محمد البشیر، وزیر انرژی سوریه – برادر همسر و پسرعموی رئیس جمهور احمد الشرع – دیدار کرد تا در مورد از سرگیری عملیات در بلوک ۲۶ گفت‌وگو کند (مانند تقریباً تمام شرکت‌های نفتی بین‌المللی دیگر، گلف‌سندز در سال ۲۰۱۱ پس از وقوع جنگ، وضعیت اضطراری اعلام کرد و تولید را متوقف کرد).

- بانک جهانی پس از شرکت هیئتی از سوریه در جلسات بهاره خود با صندوق بین‌المللی پول، حمایت خود را از احیای انرژی این کشور اعلام کرد.

با این حال، مهم‌ترین اقدامات در ماه مه آغاز شد، زمانی که رئیس جمهور ترامپ اعلام کرد که تمام تحریم‌ها را لغو خواهد کرد و وزارت خزانه‌داری مجوز عمومی ۲۵ را برای اجرای این طرح صادر کرد. بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی مشتاق بازگشت به سوریه – و مورد لطف شارع و ترامپ – منتظر لغو کامل تحریم‌ها برای اقدام خود نماندند. به عنوان مثال:

ترکیه از تعمیر خط لوله گاز یادشده از کیلیس به حلب خبر داد.

شرکت‌های ترکیه‌ای کالیون و چنگیز، به همراه شرکت قطری UCC Holding و شرکت آمریکایی Power International Holding، یک قرارداد همکاری استراتژیک ۷ میلیارد دلاری با وزارت انرژی سوریه امضا کردند. این توافق شامل برنامه‌هایی برای تولید ۵هزار مگاوات برق از طریق چهار نیروگاه گازی و یک نیروگاه خورشیدی یک‌هزار مگاواتی است – گامی مهم در جهت کاهش شکاف ۱۵هزار مگاواتی بین ظرفیت تولید فعلی و تقاضای نظری. با این حال، سرمایه‌گذاری‌های بیشتر در زیرساخت‌های انتقال و توزیع ضروری است. دمشق از تاتنفت و سایر شرکت‌های روسی – که هنوز تأمین‌کننده اصلی نفت سوریه هستند – دعوت کرد تا فعالیت‌های محلی خود را از سر بگیرند.

در ۳۰ ژوئن، دولت ترامپ فرمان اجرایی ۱۴۳۱۲ را صادر کرد، فرمانی جامع که تا حد امکان تحریم‌ها را به جز آنهایی که به اقدام ویژه کنگره نیاز دارند، لغو می‌کند. اقدامات لغو شده شامل تحریم‌هایی است که نفت، فرآورده‌های نفتی و سایر محصولات انرژی سوریه را پوشش می‌دهد و علاقه خارجی بیشتری را برای مشارکت مستقیم در آنجا برانگیخته است. علاوه بر اعلامیه آذربایجان در 2 اوت:

شرکت‌های مستقر در ایالات متحده، بیکر هیوز، هانت انرژی و آرجنت ال‌ان‌جی، قصد خود را برای توسعه یک طرح جامع برای بخش انرژی سوریه، که از غرب رودخانه فرات شروع می‌شود، اعلام کردند. جاناتان باس، مدیرعامل آرجنت، که گفته می‌شود در تلاش‌های لابی‌گری منجر به دیدار ترامپ و الشرع در ماه مه در عربستان سعودی نقش داشته است، اظهار داشت که "در حالی که شرکت‌های آمریکایی رهبری خواهند کرد، احتمالاً بودجه باید از جای دیگری تأمین شود."

در اواخر ماه ژوئیه، عربستان سعودی حامی یک مجمع سرمایه‌گذاری در دمشق شد، از میلیاردها دلار قرارداد از جمله ۱۵۰ میلیون دلار برای پروژه‌های انرژی سوریه رونمایی کرد و یک یادداشت تفاهم دوجانبه در زمینه تامین نفت، برق، انرژی‌های تجدیدپذیر، بهره‌وری انرژی و همکاری در سرمایه‌گذاری امضا کرد.

عراق و سوریه در ۱۳ اوت به توافقی برای مطالعه تعمیر و راه‌اندازی مجدد خط لوله کرکوک – بانیاس دست یافتند که بخشی از آن اکنون بخشی از شبکه ملی برق سوریه است.

توصیه‌های سیاستی

اگرچه چنین اعلامیه‌هایی برای دولت موقت الشرع یک ضربه بزرگ به حساب می‌آیند، اما مسیر بهره‌برداری واقعی از آنها همچنان ناهموار است. برای اولین بار در نیم قرن گذشته، بزرگترین موانع بازسازی انرژی سوریه ارتباط چندانی با تحریم‌ها ندارند – بلکه چهره‌های صنعت اکنون می‌گویند مشکلات اصلی تنش‌های سیاسی محلی، خشونت و سردرگمی در مورد مسئولیت‌های بوروکراتیک هستند.

درگیری‌های اخیر دولت با شبه‌نظامیان دروزی در استان سویدا نشان داد که آشتی داخلی چقدر دشوار خواهد بود، صرف نظر از پیامدهای منطقه‌ای که مداخله اسرائیل نشان داده است. اگرچه سویدا سوخت فسیلی ندارد، اما این ماجرا پیش درآمدی بر اتفاقات شمال شرقی غنی از انرژی بود، جایی که مذاکرات دولت با نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) با مشکل مواجه شده است. بن‌بست بیشتر، تنش‌های حل نشده و احتمال مداخله نظامی توسط ترکیه یا سایر بازیگران می‌تواند شمال شرقی را برای شروع مجدد تولید انرژی بسیار ناپایدار کند، چه رسد به گسترش این بخش. بنابراین، واشینگتن باید تمام تلاش خود را برای پر کردن شکاف بین دمشق و کردها – که نیروهایشان هفته گذشته درگیر شدند – بر سر ادغام نظامی و سیاسی انجام دهد و بین تمایل دولت برای کنترل متمرکز بیشتر و ظرفیت‌های نظامی و آرزوهای SDF برای درجه‌ای از خودمختاری تعادل برقرار کند.

در مورد موانع بوروکراتیک، یک تحلیلگر خاطرنشان کرده که «سرمایه‌گذاران هنوز با مشکلاتی در برقراری ارتباط مواجه هستند» که ناشی از فقدان «مرزهای مشخص اختیارات بین وزارتخانه‌ها، سازمان سرمایه‌گذاری سوریه و سایر نهادها و شوراهای منصوب شده در احکام اخیر» است. مقامات سوری و سعودی ظاهراً در تلاشند تا از طریق بحث در مورد «تبادل دانش» در مورد پروژه‌ها، سیاست‌ها و مقررات انرژی، به این مشکل رسیدگی کنند، اما کارهای بسیار بیشتری باید انجام شود. به طور خاص، واشینگتن باید قبل و بعد از اتحاد مجدد کشور، با مقامات سوری در مورد مبانی قانونی سرمایه‌گذاری‌های جدید انرژی همکاری نزدیکی داشته باشد و خاطرنشان کند که سرمایه‌گذاری‌های تجاری سوری – آمریکایی در ایالات متحده و جاهای دیگر تا حدی به این دلیل رونق می‌گیرد که این حوزه‌های قضایی، حاکمیت قانون و رویه‌های نظارتی لازم را ایجاد کرده‌اند. رفع سردرگمی و بوروکراسی به سوریه جدید کمک می‌کند تا فساد گسترده ای را که رژیم اسد را به ستوه آورده بود – و متأسفانه همچنان ادامه دارد – سرکوب کند.

منبع: واشینگتن اینستیتیوت / ترجمه: سید علی موسوی خلخالی