سرنوشت نفت سوریه پس از ۱۳ سال جنگ و درگیری

دیپلماسی ایرانی: نیروهای سوریه دموکراتیک سه میدان نفتی بزرگ سوریه به نام‌های السویدیه، رمیلان و العمر و همچنین تقریباً 10 میدان دیگر را بین استان‌های الحسکه و دیرالزور تحت کنترل خود دارند که برجسته‌ترین آنها میدان نفتی التنک و چاه‌های نفتی الجفره  کونیکو است که گاز نیز تولید می‌کنند.

سوریه به عنوان یکی از کشورهایی به شمار می‌آید که در طبقه‌بندی جهانی سهم محدودی در تامین انرژی دارد اگرچه، ثروت نفتی این کشور منبع مهمی برای قدرت قبل از وقوع ناآرامی‌ها در این کشور و عرصه خطرناکی برای منازعه و درگیری‌های پس از آن بوده است.

تولید نفت سوریه در اوج خود، حدود 0.05 درصد از تولید جهانی را تشکیل می داده است در حالیکه ظرفیت تولید نفت این کشور در مقایسه با عراق همسایه نفت خیز این کشور که روزانه 4.3 میلیون بشکه نفت تولید می‌کند، بسیار ناچیز است و سوریه روزانه بیش از 400 هزار بشکه نفت تولید می‌کرده است که بخش زیادی از آن نیز صرف مصارف داخلی می‌شده است.

با وجود محدود بودن ثروت نفتی سوریه، اما این ماده همواره در تامین منابع مهم قدرت نقش بسزایی داشته است، اما با شروع جنگ در این کشور و تغییر تدریجی کنترل نظام سوریه بر مناطق، این منبع از دست حکومت خارج شد و گروه‌های مسلح کنترل مقادیر زیادی از آن را بر عهده گرفتند و از آن استفاده می‌کنند بگونه‌ای که این ماده اکنون به عنوان یک خراج و عامل پشتیبانی برای این گروه‌ها و یک عنصر تاثیرگذار در ائتلاف‌هایشان تبدیل شده است؛ افزون بر اینکه به سبب ایفای نقش ائتلاف غربی در نبردها و درگیری‌ها در اطراف چاه‌های نفت سوریه، این میادین نفتی به عرصه‌ای گسترده برای اتهامات سیاسی مبدل شده‌اند.

بعد از گذشت 13 سال از ناآرامی‌های سوریه و شعله‌ور شدن درگیری در این کشور و جابه‌جایی نیروهای حاکم بر چاه‌های نفت و همچنین تحریم‌های مختلف امریکا و دیگر کشورها بر اقتصاد سوریه، هنوز هم این سوال مهم مطرح است که چه کسانی از نفت سوریه سود می برند؟

در اوایل سال 2011 و قبل از آغاز ناآرامی ها در سوریه، «سفیان العلاو » وزیر نفت وقت این کشور اعلام کرد تولید نفت سوریه در سال 2010 حدود 141 میلیون بشکه یعنی به طور میانگین روزانه حدود 386 هزار بشکه بوده که در مقایسه با سال 2009 تقریبا حدود 9407 بشکه افزایش داشته است.

این گزارش با اشاره به میزان تولید در هر یک از میدان‌های نفت سوریه نظیر السویدیه در استان الحسکه با 116 هزار بشکه در روز قبل سال 2011، چاه نفتی رمیلان در همین استان با 90 هزار بشکه در روز، چاه العمر در استان دیرالزور با 80 هزار بشکه در روز و چاه التیم و الورد در دیرالزور روی هم 100 هزار بشکه تصریح می‌کند: حکومت سوریه اغلب به پنهان کاری تعمدی درباره داده‌های واقعی تولید نفت متهم می‌شده است به طوری که برخی از پژوهش‌ها از مطالعه پایگاه الکترونیکی بریتیش پترولیوم حاکی از آن است که تولید نفت این کشور بین سال‌های 1995 تا 2004 به 600 هزار بشکه در روز افزایش یافته و سپس در سال 2009 به 401 هزار بشکه و در سال 2010 به 386 هزار بشکه کاهش یافته است و این همان آمارهایی است که سفیان العلاو وزیر نفت وقت سوریه آنها را اعلام کرده است.

در همین ارتباط روزنامه اکونومیست اینتلیجنس یونیت مدعی شد که بخش زیادی از تولیدات نفتی سوریه قبل از سال 2011 در سازمان اوپک ثبت نشده است چرا که در بازار سیاه به قیمت 85 دلار در بشکه به فروش می‌رسیده است در حالیکه قیمت نقت در آن زمان تا 110 دلار در هر بشکه نیز رسید.

به مانند تمامی درگیری‌ها و مناقشات در جهان، طرف‌های درگیر در سوریه نیز تلاش کرده‌اند در پی تصاحب و کنترل بر منابع این کشور از جمله نفت باشند تا بتوانند درآمدهای آن را صرف تلاش‌های جنگی و تقویت نفوذ خود کنند.

این منبع نوشت: از سال 2012 نظام سوریه به تدریج و یکی پس از دیگری کنترل تعدادی از چاه‌های نفت خود را از دست داد و همین زمان بود که نام برخی از میادین و چاه‌هایی که قبلا اعلام نشده بودند؛ پدیدار گشت در حالیکه این چاه‌ها که اغلب در شمال شرق سوریه قرار دارند؛ میان گروه‌های مخالف سوری و سازمان داعش دست به دست شدند.

در ابتدای سال 2014 سلیمان العباس وزیر نفت سوریه از کاهش تولید نفت این کشور به تنها 4 درصد و رسیدن آن به 14 هزار بشکه در روز از 386 هزار بشکه خبر داد ضمن آنکه آمارهای صادر شده در اواسط سال 2021 از جانب نظام حاکم بر سوریه حکایت از این داشت که زیان بخش نفت در بازه زمانی از ماه مارس 2011 تا پایان سال 2020 بالغ بر 93 میلیارد دلار بوده است.

این گزارش در ادامه می‌افزاید: در نهایت کنترل اغلب میادین نفتی سوریه پس از عملیات تحت حمایت نیروهای ائتلاف برای بازپس گیری کنترل میادین نفتی از دست نیروهای داعش در سپتامبر سال 2014 تا اواخر سال 2019، به دست نیروهای سوریه دمکراتیک (قسد) افتاد که غالب آنها را جنگجویان کرد مورد حمایت ائتلاف بین المللی تشکیل می‌دهند، به طوری که نیروهای سوریه دمکراتیک توانستند تحت حمایت ائتلاف وارد الباغوز در دیرالزور به عنوان آخرین دژ تحت کنترل داعش شوند.

این در حالی است که هم اکنون نیروهای سوریه دموکراتیک سه میدان نفتی بزرگ سوریه به نام‌های السویدیه، رمیلان و العمر و همچنین تقریباً 10 میدان دیگر را بین استان‌های الحسکه و دیرالزورتحت کنترل خود دارند که برجسته‌ترین آنها میدان نفتی التنک و چاه‌های نفتی الجفره کونیکو است که گاز نیز تولید می‌کنند.

بر اساس گزارش منابع ویژه خبری، تولید میادین نفتی تحت کنترل نیروهای سوریه دمکراتیک در مجموع حدود 28 هزار بشکه در روز است که آن را به طرف‌های مختلفی می‌فروشند. نخستین طرفی که این نفت به آنها فروخته می شود خود حکومت سوریه است که قیمت اسمی آن بین 25 تا 30 دلار در هر بشکه است به طوری که محموله‌های نفتی از طریق واسطه‌ها از جمله شرکت قاطرچی و از طریق گذرگاهی که نیروهای سوریه دمکراتیک در حومه غربی الرقه ایجاد کرده‌اند یا از طریق گذرگاه‌های قاچاق رودخانه‌ای در شهرهای ذبیان و الشجیل در دیر الزور؛ در اختیار نظام سوریه قرار می‌گیرد.

نیروهای سوریه دمکراتیک همچنین بخشی از نفت را از طریق واسطه‌های خود به مناطق تحت کنترل مخالفان سوری ارسال می‌کنند تا در آنجا بشکه‌ای 50 دلار به فروش برسد. این مقدار نفت از طریق گذرگاهی که مناطق تحت کنترل آنها را در جرابلس از مخالفان سوری جدا می کند، در اختیار آنها قرار می گیرد به طوری که در شهر ترحین در نزدیکی جرابلس پالایش ساده‌ای بر روی آن انجام می گیرد.

در همین ارتباط، نیروهای سوریه دمکراتیک بخشی از نفت تحت کنترل خود را برای متحدانشان در شمال عراق اعم از نیروهای وابسته به حزب اتحادیه میهنی کردستان یا یگان‌های مقاومت سنجار ارسال می‌کنند.

از سوی دیگر نظام حاکم بر سوریه نیز بر چندین میدان نفتی کنترل دارد که برجسته‌ترین آنها میدان‌های نفتی التیم، الورد، الشولا و الشمیطیه و همچنین ایستگاه‌های نفتی المهاش و الخراطه هستند که در مجموع 18 هزار بشکه نفت در روز تولید می‌کنند که اغلب آن در پالایشگاه نفت بانیاس پالایش می‌شود.

این منبع در ادامه نوشت: تولید نفت در میادین تحت کنترل نیروهای سوریه دموکراتیک با توجه به حجم ذخایر در این میادین، تولید تقریبا محدود به شمار می‌آید چرا که زیرساخت‌های لازم برای حفظ تولید در این چاه‌ها وجود ندارد و از سوی دیگر این میادین در معرض حملات مستقیم ترکیه قرار دارند که این میادین را به عنوان منبع تامین هزینه‌های این گروه می‌داند که آنکارا آنها را در زمره سازمان‌های تروریستی طبقه‌بندی کرده است و شاهد بودیم که آخرین سری از حملات ترکیه به تاسیسات نفتی در شمال شرق سوریه از اکتبر 2023 تا ژانویه 2024 رخ داد.

این منبع در پایان نوشت: شاید بتوان گفت تحریم‌های امریکا علیه میانجی‌ها و واسطه‌هایی که در خرید و فروش نفت سوریه تاثیر محدودی داشته است چرا که خرید و فروش ها در بازار سیاه و تحت عنوان  «اقتصاد جنگی» صورت می گیرد ضمن آنکه امریکا به فروش نفت توسط نیروهای «قسد» با قیمت‌های پایین به نظام سوریه اعتراضی نشان نداده است.

منبع: الجزیره / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱