خروج آمریکا؛ گامی تاکتیکی یا تغییر راهبردی؟

دیپلماسی ایرانی: اعلام آغاز روند خروج بخشی از نیروهای آمریکایی از پایگاه عین‌الاسد در استان الانبار و نیز کاهش حضور نظامی در پایگاه العدید قطر، بار دیگر نگاه‌ها را متوجه نقش ایالات متحده در معادلات امنیتی عراق و منطقه کرده است. پایگاه عین‌الاسد از سال ۲۰۰۳ تاکنون به‌جز وقفه کوتاه پس از خروج ۲۰۱۱ یکی از مراکز کلیدی حضور واشنگتن در عراق بوده و تعطیلی قریب‌الوقوع آن می‌تواند موازنه‌های سیاسی و امنیتی کشور را تحت تأثیر قرار دهد. از نگاه گروه‌های مقاومت عراقی، این خروج «واقعی» تلقی نمی‌شود، چراکه به معنای کنار گذاشتن نفوذ ایالات متحده نیست.

کمیته هماهنگی مقاومت عراق در بیانیه‌ای هشدار داده که «دست‌ها همچنان روی ماشه است» و پارلمان و دولت باید با الزام نیروهای آمریکایی به ترک کامل خاک عراق، حاکمیت ملی را تضمین کنند. در همین راستا، منابع نزدیک به گروه‌های مقاومت تأکید کرده‌اند که کنار گذاشتن سلاح در دستور کار آنها نیست، به‌ویژه پس از آنکه پروژه «اسرائیل بزرگ» توسط نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی مطرح شد. این نگاه نشان می‌دهد که عقب‌نشینی از عین‌الاسد، نه پایان یک دوره بلکه آغاز فصل تازه‌ای از تقابل میان واشنگتن و نیروهای مقاومت در منطقه است.

از منظر نخبگان سیاسی عراق نیز، زمان‌بندی خروج آمریکا حساس تلقی می‌شود؛ هم‌زمانی آن با انتخابات می‌تواند بستر فشارهای امنیتی، سیاسی و اقتصادی تازه‌ای بر بغداد ایجاد کند. برخی تحلیلگران بر این باورند که خروج اخیر را باید بیش از آنکه نشانه کاهش نفوذ واشنگتن دانست، تغییری در شکل ابزارهای مداخله و فشار تلقی کرد؛ ابزاری که از حملات هوایی گرفته تا فشارهای مالی و سیاسی را دربر می‌گیرد.

سایه تهدیدات منطقه‌ای و نگرانی از خلأ امنیتی

تحولات اخیر صرفاً در سطح عراق قابل ارزیابی نیست؛ بلکه در بستری گسترده‌تر از رقابت ایران و اسرائیل، فشارهای تدریجی آمریکا و معادلات امنیتی مرز سوریه و عراق معنا پیدا می‌کند. مرزهای غرب الانبار و صحرای نینوا سال‌هاست محل تردد گروه‌های مسلح و بازماندگان داعش بوده و هرگونه خلأ امنیتی در این مناطق می‌تواند به سرعت مورد سوءاستفاده قرار گیرد. کارشناسان امنیتی هشدار داده‌اند که خروج شتابزده بدون جایگزینی سازوکارهای نظارتی و اطلاعاتی، به رشد سلول‌های کوچک تروریستی و افزایش تهدیدات فرامرزی خواهد انجامید.

به همین دلیل، برخی پژوهشگران پیشنهاد داده‌اند که عراق باید به‌سرعت سه عنصر کلیدی را جایگزین کند؛ جریان اطلاعات فنی، پشتیبانی پدافند هوایی کوتاه و میان‌برد، و تأمین بودجه کافی برای کنترل مرزها. بدون این ابزارها، مدیریت امنیت داخلی بدون «چتر خارجی» دشوار خواهد بود. همچنین توصیه شده است که بغداد با انعقاد توافق‌های فنی دوجانبه و ایجاد اتاق عملیات منطقه‌ای، از تبدیل خروج آمریکا به یک شکاف امنیتی جلوگیری کند.

در همین چارچوب، تحلیلگران یادآور می‌شوند که تجربه سال ۲۰۱۱ زمانی که خلأ ناشی از خروج نیروهای آمریکایی زمینه بازگشت داعش را فراهم کرد، نباید بار دیگر تکرار شود. به بیان دیگر، مسئله اصلی، نه صرفاً خروج یا ماندن آمریکا، بلکه چگونگی مدیریت پیامدهای آن و ایجاد ظرفیت‌های واقعی برای خوداتکایی عراق است.

گمانه‌زنی‌ها درباره اهداف پنهان واشنگتن

هرچند در ظاهر، خروج از عین‌الاسد و کاهش نیروها در قطر به‌عنوان گامی در راستای کاهش تنش‌ها معرفی می‌شود، اما بخشی از ناظران منطقه‌ای بر این باورند که این اقدام می‌تواند در خدمت اهداف تاکتیکی و حتی مقدمه‌ای برای سناریوهای تازه باشد. در محافل تحلیلی زمزمه‌هایی شنیده می‌شود مبنی بر اینکه ایالات متحده با تغییر آرایش نظامی، خود را برای مرحله‌ای جدید از فشار بر ایران آماده می‌کند؛ به‌ویژه پس از جنگ ۱۲ روزه اخیر که منطقه را در آستانه تنش گسترده‌تر احتمالی قرار داد. هرچند گروه‌های مقاومت عراقی بر این باورند که خروج‌های اخیر بیشتر «جابجایی نیرو» است تا «خروج واقعی»، اما بیم آن می‌رود که بازآرایی نیروها زمینه‌ساز جنگ یا تجاوز محتمل دیگری علیه ایران باشد.

با این حال، بسیاری از تحلیلگران داخلی عراق بر این نکته تأکید می‌کنند که خروج آمریکا می‌تواند فرصتی برای تقویت توانایی‌های داخلی و دستیابی به حاکمیت کامل باشد، به شرطی که دولت برنامه‌ای روشن برای مدیریت پیامدهای امنیتی و اقتصادی این تحول داشته باشد. در غیر این صورت، امکان دارد سناریوهای ناخواسته‌ای چون افزایش حملات هوایی آمریکا یا اسرائیل، اعمال تحریم‌های شدیدتر و حتی بی‌ثباتی انتخاباتی شکل گیرد.

به‌طور کلی، آینده تحولات به سه عامل بستگی دارد؛ نخست، توانایی بغداد برای ایجاد جایگزین‌های امنیتی و اطلاعاتی؛ دوم، سطح تقابل ایران و اسرائیل که می‌تواند عراق را به صحنه نیابتی تازه تبدیل کند؛ و سوم، سیاست‌های آمریکا که اگرچه ظاهراً به سمت کاهش نیروها می‌رود، اما همچنان ابزارهای متعدد فشار را در اختیار دارد. بنابراین، خروج از عین‌الاسد بیش از آنکه پایان یک پرونده باشد، بخشی از یک بازی پیچیده بازدارندگی و فشار متقابل است که عراق و منطقه را در مرحله‌ای تازه قرار می‌دهد./هفت صبح