طلوع آفتاب شرق در حکومت طالبان

حسین فاطمی، روزنامه نگار

دیپلماسی ایرانی: پس از خروج نیروهای آمریکایی و ناتو از افغانستان در اوت ۲۰۲۱ و تسلط دوباره طالبان بر این کشور، روابط طالبان با قدرت‌های جهانی، به‌ویژه چین، وارد مرحله جدیدی شده است. چین به‌عنوان یکی از معدود کشورهایی که پس از تسلط طالبان سفارت خود را در کابل فعال نگه داشت، به‌تدریج حضور سیاسی و اقتصادی خود را در افغانستان تقویت کرده است. 

رد ادعاهای ترامپ برای حضور چین در پایگاه بگرام 

پیرو مناسبات طالبان و پکن، امیرخان متقی، وزیر خارجه این جریان (طالبان)، در واکنش به ادعاهای دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، که خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان را «فاجعه‌بار» توصیف کرده و مدعی شده بود پایگاه هوایی بگرام تحت کنترل چین قرار دارد، تأکید کرد که هیچ نیروی نظامی خارجی در خاک افغانستان حضور ندارد. متقی در نشستی در کابل اظهار داشت که «اگر امارت اسلامی با حضور نیروهای خارجی تعامل می‌کرد، پس این‌همه سال جنگ و قربانی برای چه بود؟» این اظهارات نشان‌دهنده حساسیت طالبان به حفظ استقلال و رد هرگونه حضور نظامی خارجی است.

پیامدهای ادعاهای آمریکا

اظهارات ترامپ نه‌تنها با واکنش تند طالبان مواجه شده، بلکه به نگرانی‌های گسترده‌تر غرب نسبت به نفوذ چین در افغانستان دامن زده است. پایگاه بگرام، که زمانی یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های نظامی آمریکا در منطقه بود، به نمادی از خروج شتاب‌زده نیروهای غربی از افغانستان تبدیل شده است. ادعای کنترل این پایگاه توسط چین، هرچند از سوی طالبان رد شده، نشان‌دهنده نگرانی عمیق آمریکا از احتمال پر شدن خلأ قدرت در افغانستان توسط رقبای ژئوپلیتیکی مانند چین است.

پیرو نکته یاد شده، چین در راستای تقویت روابط اقتصادی با طالبان، اقدامات قابل‌توجهی انجام داده است. جاو شینگ، سفیر چین در کابل، در دیدار با مولوی عبدالکبیر، معاون سیاسی رئیس‌الوزرای طالبان، اعلام کرد که کالاها و محصولات صادراتی افغانستان به چین از دسامبر سال گذشته میلادی از مالیات معاف خواهند شد. این معافیت مالیاتی می‌تواند سطح صادرات افغانستان به چین را از ۱۱.۵ درصد در سال جاری به ۲۵ درصد در سال جاری افزایش دهد. کالاهای صادراتی شامل سنگ‌های معدنی، میوه خشک، صنایع دستی، قالی، جلغوزه و زعفران است.

پروژه‌های زیرساختی و دهلیزهای جدید

چین و طالبان در حال برنامه‌ریزی برای گشایش مسیرهای جدید اقتصادی هستند. سفیر چین از برنامه‌ریزی برای ایجاد دهلیز اقتصادی از طریق تاجیکستان و همچنین ادامه تلاش‌ها برای ساخت جاده واخان در بدخشان خبر داده است. این جاده ۵۰ کیلومتری، افغانستان را به ایالت سین‌کیانگ چین متصل خواهد کرد. این پروژه نشان‌دهنده تغییر رویکرد چین در قبال نگرانی‌های امنیتی گذشته، به‌ویژه در مورد فعالیت شبه‌نظامیان اویغور در افغانستان، است. به نظر می‌رسد طالبان توانسته‌اند تضمین‌های لازم را به چین ارائه دهند تا این کشور با اطمینان بیشتری به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های افغانستان بپردازد.

یکی از مهم‌ترین ابعاد روابط اقتصادی چین و طالبان، قراردادهای کلان استخراج معادن است. چین پس از تسلط طالبان، قراردادهای بزرگی برای بهره‌برداری از منابع معدنی افغانستان امضا کرده است. این منابع، که شامل سنگ تالک و دیگر مواد معدنی با ارزش است، به چین امکان می‌دهد تا نفوذ اقتصادی خود را در منطقه گسترش دهد. این قراردادها نه‌تنها برای طالبان منبع درآمدی حیاتی هستند، بلکه به چین کمک می‌کنند تا دسترسی خود به منابع طبیعی استراتژیک را تضمین کند.

چین به‌عنوان شریک استراتژیک طالبان

چین از معدود کشورهایی بود که پس از تسلط طالبان، سفارت خود را در کابل فعال نگه داشت. در گام‌های بعدی، چین سفیر رسمی به کابل اعزام کرد و شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، در اقدامی بی‌سابقه، اعتبارنامه سفیر طالبان را در کنار سفرای سایر کشورها پذیرفت. این اقدامات، اگرچه به‌صورت رسمی به معنای به‌رسمیت‌شناختن طالبان نیست، اما از سوی این گروه به‌عنوان گامی در این جهت تعبیر شده است.

مائو نینگ، سخنگوی وزارت خارجه چین، با تأکید بر اینکه «افغانستان نباید از جهان منزوی شود»، از گسترش تعاملات این کشور با طالبان و حمایت از گفتگوهای بین‌المللی برای بازسازی افغانستان خبر داد. این موضع چین، که بر پرهیز از انزوای طالبان تأکید دارد، در تضاد با رویکرد محتاطانه کشورهای غربی قرار می‌گیرد که همچنان از به‌رسمیت‌شناختن طالبان خودداری می‌کنند.

دیدار اخیر امیرخان متقی با ژائو چائو، معاون دبیرکل ایالت سین‌کیانگ، نشان‌دهنده تمرکز چین بر تقویت روابط با طالبان برای مهار تهدیدات امنیتی، به‌ویژه فعالیت جدایی‌طلبان اویغور است. چین با تعمیق روابط سیاسی و اقتصادی با طالبان، به دنبال تضمین امنیت ایالت سین‌کیانگ و جلوگیری از فعالیت شبه‌نظامیان اویغور در خاک افغانستان است. این موضوع به یکی از اولویت‌های اصلی چین در روابط با طالبان تبدیل شده است.

پر شدن خلأ قدرت توسط چین

خروج نیروهای ناتو و آمریکا از افغانستان، خلأ قدرتی را در این کشور ایجاد کرد که چین به‌سرعت در حال پر کردن آن است. اظهارات دونالد ترامپ درباره پایگاه بگرام، هرچند از سوی طالبان رد شده، نشان‌دهنده نگرانی عمیق آمریکا از نفوذ روزافزون چین در منطقه است. کشورهای غربی، به‌ویژه آمریکا، نگران هستند که تقویت روابط چین و طالبان نه‌تنها به مشروعیت‌بخشی به طالبان منجر شود، بلکه جایگاه ژئوپلیتیکی غرب در منطقه را تضعیف کند.

در این بین، تصمیم روسیه به عنوان هم پیمان چین، در ۳ جولای ۲۰۲۵ برای به‌رسمیت‌شناختن رسمی طالبان و پذیرش سفیر این گروه در مسکو، به نگرانی‌های غرب افزوده است. این اقدام مسکو، که با حمایت ضمنی پکن همراه شده، نشان‌دهنده تغییر موازنه قدرت در منطقه به نفع قدرت‌های غیرغربی است. کشورهای غربی، که همچنان به دلیل مسائل حقوق بشری و محدودیت‌های طالبان بر زنان و اقلیت‌ها از به‌رسمیت‌شناختن این گروه خودداری می‌کنند، اکنون با چالش دیپلماتیک جدیدی مواجه هستند.

پیامدهای ژئوپلیتیکی

تقویت روابط چین و طالبان، به‌ویژه در زمینه‌های اقتصادی و سیاسی، می‌تواند به کاهش نفوذ غرب در آسیای مرکزی منجر شود. چین با سرمایه‌گذاری‌های کلان و ایجاد مسیرهای تجاری جدید، در حال تبدیل شدن به شریک اصلی طالبان است. این موضوع برای آمریکا و متحدانش، که نگران گسترش نفوذ چین در منطقه هستند، یک تهدید استراتژیک محسوب می‌شود.

در مجموع چنین به نظر می رسد که روابط رو به گسترش چین و طالبان، از قراردادهای اقتصادی کلان تا تعاملات سیاسی عمیق، نشان‌دهنده رویکرد عمل‌گرایانه چین در قبال افغانستان است. طالبان، که همچنان از سوی بسیاری از کشورهای جهان به رسمیت شناخته نشده، چین را به‌عنوان شریکی کلیدی برای تقویت جایگاه خود در عرصه بین‌المللی می‌بیند. در مقابل، غرب، به‌ویژه آمریکا، با نگرانی به این تحولات نگاه می‌کند و از پر شدن خلأ قدرت در افغانستان توسط چین و متحدانش، مانند روسیه، احساس خطر می‌کند.

این تحولات نه‌تنها بر آینده سیاسی و اقتصادی افغانستان تأثیر خواهد گذاشت، بلکه می‌تواند موازنه قدرت در منطقه را تغییر دهد. برای کشورهای غربی، یافتن راهی برای تعامل با طالبان بدون به خطر انداختن ارزش‌های دموکراتیک و حقوق بشری، به چالشی بزرگ تبدیل شده است. در عین حال، چین با ادامه سیاست «تعامل به‌جای انزوا»، در حال تثبیت جایگاه خود به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در آینده افغانستان است./هفت صبح