کریدورهای سایبری

نویسنده: زهرا صدرا، پژوهشگر امور کریدورها و روابط بین‌الملل

دیپلماسی ایرانی: در دهه‌های اخیر، گسترش فزاینده فناوری اطلاعات و ارتباطات و تلاقی آن با امنیت ملی، توسعه اقتصادی و رقابت‌های ژئوپلیتیکی، به ظهور مفهومی تحت عنوان «کریدورهای سایبری» منجر شده است؛ مفهومی که در تقاطع زیرساخت، حکمرانی داده و ژئوپلیتیک دیجیتال قرار دارد. کریدور سایبری در ساده‌ترین تعریف، مسیرهای انتقال داده‌ میان کشورها و مناطق است که به واسطه کابل‌های فیبر نوری زمینی و زیردریایی، نقاط تبادل اینترنت (IXPs)،دیتاسنترها، شبکه‌های ابری و تجهیزات ارتباطی، امکان جریان ایمن، سریع و پایدار اطلاعات را فراهم می‌کنند. در چشم‌اندازی کلان، می‌توان گفت که قدرت در قرن بیست‌و‌یکم نه ‌فقط به وسعت خاک یا تعداد ارتش، بلکه به ظرفیت تولید، مدیریت، انتقال و امنیت داده‌ها گره خورده است. در همین راستا، پروژه‌هایی مانند «جاده ابریشم دیجیتال» از سوی چین، پروژه Gaia-X در اروپا و شبکه‌های فیبر نوری آمریکا در آمریکای لاتین و آفریقا، مصادیق عملیاتی از سیاست‌گذاری قدرت‌های جهانی در ساخت و تسلط بر کریدورهای سایبری هستند. جایگاه ایران در این نظم در حال شکل‌گیری است و از جهات مختلف قابل بررسی است:

از یک سو، ایران در شاهراه ارتباطی شرق به غرب قرار دارد و از سویی دیگر با کشورهای برخوردار از فناوری پیشرفته یا بازارهای گسترده ارتباط نزدیک جغرافیایی دارد (همچون روسیه، چین، هند و کشورهای حوزه خلیج فارس). با این حال، چالش‌هایی چون تحریم‌ها، عدم هم‌راستایی نهادی، نبود سرمایه‌گذاری هدفمند و فقدان دیپلماسی فناوری، مانع بهره‌برداری کامل از این مزیت نسبی شده‌اند.

ذکر این نکته لازم است که ساختار کریدورهای سایبری به‌عنوان اجزای حیاتی زیرساخت‌های دیجیتال جهانی، بر مبنای دو لایه اصلی ایجاد می‌شوند:

زیرساخت‌های فیزیکی و زیرساخت‌های نرم‌افزاری. این کریدورها به‌طور عمده مسیرهای انتقال داده‌ در مقیاس جهانی را شکل می‌دهند و ارتباطات بین کشورهای مختلف را از طریق شبکه‌های فیبر نوری، ماهواره‌ها، مراکز داده، و سیستم‌های ابری فراهم می‌کنند. زیرساخت فیزیکی کابل‌های فیبر نوری، مراکز تبادل اینترنت (IXP) و تجهیزات ارتباطی را شامل می شود که به انتقال داده‌ها از یک نقطه به نقطه دیگر در سطح بین‌المللی کمک می‌کند. در مقابل، زیرساخت نرم‌افزاری شامل استانداردها، پروتکل‌ها و پلتفرم‌هایی است که به سازمان‌ها و کشورها امکان می‌دهند از داده‌ها و اطلاعات به‌صورت بهینه استفاده کنند. همچنین قابل توجه است، در دنیای امروز از آنجا که اطلاعات به یکی از منابع قدرت جهانی تبدیل شده است، تسلط بر این کریدورها نه‌ فقط از منظر اقتصادی، بلکه از نظر ژئوپلیتیکی نیز اهمیت فراوانی دارد. برای مثال، کنترل و مدیریت جریان داده‌ها می‌تواند تعیین‌کننده قدرت‌های سیاسی و اقتصادی باشد.

چین و پروژه جاده ابریشم دیجیتال

چین یکی از پیشگامان در این حوزه است که پروژه عظیم جاده ابریشم دیجیتال را راه‌اندازی کرده است. این پروژه که به‌عنوان بخش دیجیتال طرح بزرگ ابتکار یک کمربند، یک جاده (Belt and Road Initiative) شناخته می‌شود، هدف آن توسعه زیرساخت‌های دیجیتال در کشورهای آسیایی، آفریقایی و حتی اروپاست. چین با ایجاد شبکه‌های فیبر نوری، ایجاد مراکز داده و توسعه شبکه‌های 5G، به‌دنبال گسترش نفوذ دیجیتال خود و تسهیل تجارت و ارتباطات است. در واقع، این پروژه چین را قادر می‌سازد که در طول مسیر جاده ابریشم دیجیتال، به‌عنوان یک هاب ارتباطی و داده‌ای، نقش مهمی ایفا کند که علاوه بر ایجاد این زیرساخت‌ها، در پی ایجاد استانداردهای دیجیتال خود است که این امر به‌نوعی از نظر ژئوپلیتیکی، قدرت چینی‌ها را در عرصه سایبر تقویت می‌کند.

آمریکا و پروژه‌های فناوری ابری

آمریکا با بهره‌گیری از قدرت‌های اقتصادی و فناوری خود، از جمله شرکت‌های عظیم فناوری نظیر آمازون، گوگل و مایکروسافت، به‌طور گسترده‌ای در ساخت و نگهداری کریدورهای سایبری نقش دارد. این شرکت‌ها تحت پروژه‌هایی مانند شبکه‌های ابری عمومی و زیرساخت‌های شبکه 5G، سعی در گسترش حضور خود در بازارهای جهانی دارند. این کشور همچنین از روش‌های نرم‌افزاری نظیر پروتکل‌های انتقال داده و سیستم‌های امنیت سایبری برای تسلط بر زیرساخت‌های دیجیتال و ایجاد کانال‌های امن برای داده‌ها استفاده می‌کند. در کنار این‌ها، سیاست‌گذاری‌های حاکمیت سایبری آمریکا، به‌ویژه در زمینه‌ محدودیت‌های داده و قانون‌گذاری بر اینترنت، به‌عنوان ابزاری برای اعمال نفوذ در فضای سایبری جهان عمل می‌کند.

اتحادیه اروپا و پروژه Gaia-X

در اروپا، پروژه گایا ایکس به‌عنوان یک ابتکار بزرگ برای ایجاد زیرساخت‌های داده‌ای مشترک در اتحادیه اروپا راه‌اندازی شده است. هدف این پروژه، ایجاد یک پلتفرم دیجیتال مستقل از آمریکا و چین است که می‌تواند داده‌ها را به‌صورت ایمن و با رعایت استانداردهای اتحادیه اروپا منتقل کند. این پروژه همچنین به دنبال ایجاد شبکه‌ای است که امنیت داده‌های حساس کشورهای اروپایی را در برابر حملات سایبری و دسترسی‌های غیرمجاز تضمین کند. درواقع، اتحادیه اروپا با این پروژه به دنبال توسعه ظرفیت‌های خود در عرصه داده و فناوری است تا از وابستگی به خدمات دیجیتال کشورهای دیگر (به‌ویژه ایالات متحده و چین) بکاهد و استقلال دیجیتال خود را حفظ کند.

ایران

جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یک کشور گذرگاهی در منطقه خاورمیانه، در نقطه اتصال چندین حوزه جغرافیایی استراتژیک قرار دارد. این موقعیت جغرافیایی ایران را به یک نقطه عطف برای کریدورهای سایبری جهانی تبدیل می‌کند.

- اتصال بین شرق و غرب: ایران می‌تواند از موقعیت جغرافیایی خود به ‌عنوان پل ارتباطی میان آسیای مرکزی، کشورهای خاورمیانه، اروپا و جنوب‌شرقی آسیا بهره‌برداری کند. درواقع، ایران می‌تواند به‌عنوان یک "هاب" مرکزی در مسیرهای ترانزیتی دیجیتال و ارتباطات میان کشورهای مختلف عمل کند. در حال حاضر، کریدورهای فیبر نوری که از طریق ایران عبور می‌کنند، از طریق کشورهای خلیج فارس، آسیای میانه به سمت اروپا و روسیه ادامه می‌یابند. این مسیرها به‌ویژه در زمینه انتقال اطلاعات و داده‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند.

دسترسی به بازارهای آسیایی و اروپایی: ایران می‌تواند از طریق این کریدورهای دیجیتال، دسترسی به بازارهای بزرگ و با پتانسیل بالا در آسیای میانه، هند، چین، روسیه و اروپا پیدا کند. این دسترسی‌ها می‌توانند توسعه همکاری‌های اقتصادی و تجاری در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) را باعث شوند. به‌ویژه، همکاری‌های ایران با چین و هند به‌عنوان شرکای بزرگ اقتصادی، می‌تواند ایران را به یک هاب استراتژیک در کریدورهای سایبری منطقه‌ای تبدیل کند.

نکتۀ مهم اینکه کشور ما در سال‌های اخیر در تلاش بوده است تا زیرساخت‌های دیجیتال و شبکه‌های ارتباطی خود را توسعه دهد. برخی از مهم‌ترین اقدامات شامل موارد زیر است:

• شبکه ملی اطلاعات: یکی از مهم‌ترین پروژه‌های ایران در زمینه کریدورهای سایبری، شبکه ملی اطلاعات است که به‌عنوان ستون فقرات زیرساخت دیجیتال داخلی کشور شناخته می‌شود. این پروژه به ‌منظور ایجاد یک بستر امن و مستقل برای انتقال داده‌ها و ارتباطات داخلی طراحی شده است. با راه‌اندازی این شبکه، ایران به‌دنبال افزایش استقلال سایبری و کاهش وابستگی به شبکه‌های جهانی است. این شبکه نه‌تنها به‌عنوان یک مسیر امن برای تبادل اطلاعات در داخل کشور عمل می‌کند، بلکه به‌عنوان پایه‌ای برای اتصال به کریدورهای سایبری جهانی نیز می‌تواند ایفای نقش کند.

• دیتاسنترها و مراکز داده داخلی: ایران به‌تازگی در زمینه توسعه دیتاسنترها (مراکز داده) پیشرفت‌هایی داشته است. با وجود مشکلاتی مانند تحریم‌ها، موفق شده‌ایم ظرفیت‌های داخلی خود را در این زمینه افزایش دهیم. ایجاد و گسترش مراکز داده داخلی نه‌تنها باعث افزایش امنیت داده‌ها می‌شود، بلکه کشور را قادر می‌سازد تا کنترل بیشتری بر داده‌های حساس خود داشته باشد. این مراکز داده می‌توانند به‌عنوان نقطه‌های اتصال مهم در کریدورهای سایبری عمل کنند.

• پروژه‌های مخابراتی و اینترنت پرسرعت: ایران در سال‌های اخیر بر روی توسعه اینترنت پرسرعت و پروژه‌های مبتنی بر فناوری‌های نوین مانند ۵G  سرمایه‌گذاری کرده است. این توسعه‌ها می‌تواند به‌طور مستقیم بر تسهیل تبادل داده‌ها و اطلاعات در کریدورهای سایبری مؤثر باشد.

لذا با توجه به چالش‌ها و فرصت‌های موجود در عرصۀ سایبری، باید از یک رویکرد چندجانبه و استراتژیک برای توسعه کریدورهای سایبری خود بهره‌برداری کند. با تقویت دیپلماسی سایبری، توسعه فناوری‌های بومی، بهبود امنیت سایبری، جذب سرمایه‌گذاری، اصلاح قوانین و تربیت نیروی انسانی متخصص، ایران می‌تواند به یکی از بازیگران برجسته در کریدورهای سایبری جهانی تبدیل شود و از این طریق نه تنها امنیت ملی خود را ارتقا دهد، بلکه موقعیت استراتژیک خود را در اقتصاد دیجیتال جهانی تقویت کند.