تاثیر اختلافات امریکا و اروپا بر خاورمیانه

نویسنده: رابرت فورد

دیپلماسی ایرانی: چالش‌های روابط بین ایالات متحده و اروپا، تغییرات در سیاست‌های نظامی و اقتصادی اروپا را تسریع می‌کند که به‌زودی بر روابط آن با همسایگانش در خاورمیانه و شمال آفریقا تأثیر خواهد گذاشت. امروز اروپا بر تقویت قدرت نظامی خود تمرکز کرده تا وابستگی‌اش به ایالات متحده را کاهش دهد؛ اما این تغییرات که شامل تقویت پایگاه نظامی، تولید سلاح‌های باکیفیت بالا و بسیج و… است به یکباره اتفاق نخواهد افتاد.

در نتیجه، بسته‌های کمک اقتصادی اروپا به خاورمیانه ممکن است کاهش یابد؛ زیرا اولویت‌ها در قاره از قدرت نرم به قدرت سخت تغییر می‌کند. اما این به معنای آن نیست که اروپا از این منطقه عقب‌نشینی خواهد کرد. برای خاورمیانه یک جنبه مثبت وجود دارد، زیرا پایتخت‌های اروپایی به دنبال شراکت با کشورهای مهم عربی خواهند بود که اولویت‌های جدید آن‌ها را تکمیل می‌کند.

در ذیل برخی از اختلاف ایالات متحده و اروپا که می‌تواند بر خاورمیانه تأثیر بگذارد، آمده است.

ایران

واشینگتن و کشورهای مهم اروپایی بر این نکته توافق دارند که ایران نباید سلاح هسته‌ای داشته باشد و تحریم‌ها ابزار مهمی برای فشار هستند. بااین‌حال، بهبود روابط بین واشینگتن و مسکو و این ایده که روسیه – که تهدید جدی برای امنیت اروپا است – می‌تواند نقش میانجی را با ایران ایفا کند، برخی از تحلیلگران اروپایی را نگران کرده است.

ایران به روسیه هزاران پهپاد برای حمله به اهداف اوکراینی ارائه داده و به برنامه تولید پهپاد روسیه کمک کرده است. کشورهای اروپایی به‌ویژه نسبت به اظهاراتی که از مسکو و واشینگتن صورت می‌گیرد، بدبین خواهند بود  و سعی خواهند کرد هر توافقی که بین واشینگتن، مسکو، و تهران شکل می‌گیرد را تحت‌تأثیر قرار دهند.

کشورهای اروپایی برای افزایش نفوذ خود در این سه کشور،  احتمالاً با بازیگران تأثیرگذار منطقه مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی که هدف مشترکی در جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای دارند، از نزدیک هماهنگ خواهند شد و درحالی‌که اروپایی‌ها به‌احتمال زیاد در حمله‌ای اسرائیلی یا امریکایی به ایران شرکت نخواهند کرد، انتقادات خود از این حمله را کاهش خواهند داد تا خشم دولت ترامپ را بیشتر برانگیخته نکنند، زیرا هنوز به حمایت مستمر ایالات متحده از اوکراین وابسته هستند.

کاهش کمک‌های اقتصادی

مهم‌تر از همه، تهدید ناشی از روسیه تقریباً تمام کشورهای اروپایی را تشویق می‌کند تا بودجه‌های نظامی خود را افزایش و بودجه‌های کمک اقتصادی خارجی را کاهش دهند.

بروگل؛ موسسه تحقیقاتی مالی مستقر در بروکسل در فوریه تخمین زد که هدف اعلام شده اورسولا فون در لاین رئیس کمیسیون اروپا، برای افزایش بودجه‌های نظامی در اروپا به حدود ۳.۵ درصد از تولید ناخالص داخلی، سالانه ۲۵۰ میلیارد یورو هزینه خواهد داشت.  در نتیجه، اروپا مجبور خواهد بود بسته‌های کمک اقتصادی را کاهش دهند. کیر استارمر، نخست‌وزیر بریتانیا، در فوریه به پارلمان گفت که دولت او حدود ۱۶ میلیارد یورو از کمک‌های خارجی را کاهش خواهد داد تا هزینه‌های دفاعی را به همان میزان افزایش دهد.

از سوی دیگر، سباستین لکورنو، وزیر دفاع فرانسه، در مارس خواستار افزایش ۴۰ میلیارد یورویی هزینه‌های دفاعی در سال‌های آینده شد و این امر پاریس را مجبور به کاهش کمک‌های خارجی به بیش از یک‌سوم به ۳.۸ میلیارد یورو در سال ۲۰۲۵ کرد. آلمان و هلند نیز در دو سال گذشته به‌شدت بودجه‌های کمک خارجی خود را کاهش داده‌اند.

کاهش کمک‌های اقتصادی، توانایی اروپا را برای افزایش قدرت نرم خود محدود می‌کند، و درحالی‌که امریکا از خاورمیانه خارج می‌شود، اروپا راه‌های دیگری برای افزایش نفوذ خود دارد. در دهه‌های گذشته، اروپا به‌شدت به توانایی‌های مالی خود برای کسب نفوذ در این منطقه تکیه داشت و توافق‌هایی برای سرمایه‌گذاری در مصر، اردن، لبنان صورت داده بود.

باتوجه‌به اینکه بودجه‌ دولت‌های اروپایی در سال‌های آینده به دلیل افزایش هزینه‌های نظامی بیشتر تحت‌فشار قرار می‌گیرد، توجیه کمک‌های کلان به کشورهایی مانند مصر، اردن و لبنان دشوارتر خواهد شد. با کاهش جریان‌های کمک غربی در خاورمیانه و شمال آفریقا، کمک‌های کشورهای خلیج‌فارس، ترکیه و حتی چین اهمیت بیشتری پیدا خواهد کرد.

البته، قدرت نرم تنها به کمک‌های اقتصادی محدود نمی‌شود. با کاهش جذابیت تحصیلات دانشگاهی در ایالات متحده، اروپا می‌تواند دانشجویان خارجی را جذب و با نسل آینده ارتباط برقرار کند. علاوه بر این، با کاهش مشارکت ایالات متحده در منطقه، کشورهای اروپایی و منطقه‌ای نیاز خواهند داشت تا تنش‌های منطقه‌ای را هماهنگ و مدیریت کنند.

سوریه

نیازهای اقتصادی سوریه اکنون و در آینده بسیار قابل‌پیش‌بینی است. آخرین برآورد بانک جهانی که در سال 2022 صورت گرفته تخمین زده بود که هزینه بازسازی سوریه حداقل 250 میلیارد دلار خواهد بود. اما امروز هزینه‌ها حتی بیشتر خواهد بود. در نهمین کنفرانس کشورهای کمک کننده به سوریه در بروکسل کشورهای اروپایی حدود 5.8 میلیارد یورو تعهد کردند. بخشی از این کمک ها به منظور جلوگیری از موج دیگری از پناهندگان سوری به اروپا است. در فوریه، اتحادیه اروپا و بریتانیا تحریم‌ها بر برخی نهادهای سوری را لغو کردند. در مارس، آلمان بسته ای به ارزش 300 میلیون یورو برای کمک به سوریه ارائه داد.

علاقه ترامپ به سوریه حداقل است و پس از سقوط رژیم اسد در دسامبر گذشته، او توییت کرد که «سوریه مشکل امریکا نیست.» بسیاری از تحلیلگران در واشینگتن پیش‌بینی می‌کنند که دولت ترامپ طی چند سال آینده نیروهای امریکایی را از شرق سوریه خارج خواهد کرد زیرا امریکا به سمت آسیا متمایل می‌شود.  برخلاف اروپایی‌ها، ترامپ تحریم‌های زیادی را لغو نکرد و از تعهد هرگونه کمک جدید خودداری کرد. یک مقام ارشد امریکایی گفت که دولت نسبت به گذشته «افراطی» رژیم سوریه و سوابق حقوق بشر آن تردید دارد.

در حالی که آلمان سفارت خود را در دمشق دوباره بازکرده است، دولت ترامپ حتی حاضر نشده با دولت جدید سوریه نشستی داشته باشد. جالب اینجاست که نماینده ویژه ترامپ برای خاورمیانه، استیو ویتکوف، در فوریه به یک سازمان آمریکایی-یهودی گفت که سرانجام ممکن است سوریه و لبنان هر دو توافق‌نامه‌های عادی‌سازی با اسرائیل امضا کنند. هم‌زمان منابع مطلع در واشینگتن گفته‌اند که ممکن است دولت ترامپ تسهیلات و روابط بهتر با سوریه را مشروط بر امضای توافقات ابراهیم کند.

غزه

توجه اروپایی‌ها بیشتر معطوف به غزه و بازسازی آن پس از پایان جنگ است. اروپایی‌ها ایده ترامپ مبنی بر اخراج فلسطینی‌ها از غزه و «مالکیت» آن توسط ایالات متحده را رد کردند. چرا که آنها این طرح را ناقض قوانین بین‌المللی می‌دانند و بر این باورند که تلاش‌ها برای رسیدن به راه‌حل دو دولتی را مختل می‌سازد.

پس از انتقاد از طرح ترامپ در فوریه، وزرای خارجه آلمان، فرانسه، ایتالیا و بریتانیا از طرح مصر که در مارس توسط رهبران عرب تصویب شد، حمایت کردند. اگر این طرح پیش برود، کشورهای اروپایی کمک مالی خواهند کرد، زیرا سیاست اروپا تثبیت غزه و در نهایت قراردادن آن تحت کنترل تشکیلات خودگردان فلسطینی هستند.

سیاست‌های اروپایی به نفع کمک‌های بازسازی برای غزه است؛ اما به‌احتمال زیاد ایالات متحده هیچ کمکی به بازسازی غزه نخواهد کرد؛ بنابراین کشورهای شورای همکاری باید بخش عمده‌ای از ۵۳ میلیارد دلار کمک بازسازی برای بازسازی غزه بر اساس طرح مصری را تأمین کنند.

اسرائیل

نگرش‌ اروپایی‌ها نسبت به اسرائیل به دلیل روابط پرتنش بین اروپا و ایالات متحده تغییر نخواهد کرد، اما نقاط تنش بین اروپا و اسرائیل شروع به ظهور کرده‌اند. هر کشور اروپایی رابطه دوجانبه خاص خود با اسرائیل دارد. اسپانیا و ایرلند، انتقاداتی نسبت به اسرائیل دارند.

شایان‌ذکر است که رهبران سیاسی ارشد هر دو حزب در واشینگتن به‌تدریج از راه‌حل دو دولتی فاصله می‌گیرند. در شرایط سیاسی کنونی، واشینگتن احتمالاً الحاق بخشی از غزه و کرانه باختری توسط اسرائیل را به رسمیت خواهد شناخت. در مقابل، پایتخت‌های اروپایی – حداقل در سطح عمومی – به‌شدت متعهد به راه‌حل دو دولتی هستند و از  اسرائیل انتقاد می‌کنند. در برخی نقاط اروپا تلاش‌ها برای فشار اقتصادی بر اسرائیل روبه‌افزایش است.

ضمناً در میان‌مدت در حین اینکه اروپا تولید تجهیزات و فناوری نظامی باکیفیت بالای خود را افزایش می‌دهد در همان حین به دنبال فروش برخی از آنها به دولت‌های خاورمیانه خواهد بود (به همین دلیل واشینگتن به برخی کشورهای جنگنده‌های F-35 می‌فروشد). نیازهای مالی اروپا، به‌ویژه در اواخر این دهه هم باعث خواهد شد که برخی از پایتخت‌های اروپایی نسبت به اعتراضات اسرائیل و ایالات متحده درباره فروش سلاح به کشورهای عربی کمتر اهمیت بدهند که احتمالاً می‌تواند در آینده به موضوعی مورد مناقشه تبدیل شود.

منبع: المجله / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱