گفت‌وگوهای ایران با سه عضو اروپایی برجام
سایه‌روشن‌های ژنو
نویسنده: مالک مصدق
دیپلماسی ایرانی: سرانجام پس از دیدار مجید تخت‌روانچی و کاظم غریب‌آبادی با انریکه مورا، بعدازظهر روز جمعه به وقت ژنو، گفت‌وگوهای ایران با سه عضو اروپایی برجام (آلمان، فرانسه و انگلستان) در سطح معاونان وزارت امور خارجه برگزار شد. درهمین‌باره، غریب‌آبادی معاون وزیر خارجه ایران با اعلام خبر دیدار با نمایندگان آلمان، فرانسه و انگلیس، خبر داد که «طبق توافق قرار است در آینده نزدیک، گفت‌وگوهای دیپلماتیک ادامه پیدا کند».
معاون دستگاه سیاست خارجی این را هم تصریح کرد که «یک دور دیگر از گفت‌وگوهای صریح با مدیران سیاسی فرانسه، آلمان و بریتانیا برگزار شد. در این گفت‌وگوها، تحولات اخیر دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی، به‌ویژه مسائل مرتبط با هسته‌ای و رفع تحریم‌ها، مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت». به گفته غریب‌آبادی، «ما قویا متعهد به پیگیری منافع مردم خود هستیم و ترجیح ما مسیر گفت‌وگو و تعامل است. توافق شد که در آینده نزدیک، گفت‌وگوهای دیپلماتیک ادامه یابد».
هم‌زمان با نکات غریب‌آبادی درباره محتوای دیدار با نمایندگان برلین، پاریس و لندن، روزنامه گاردین هم در گزارشی، «هدف از مذاکرات ایران با تروئیکای اروپایی در ژنو را بررسی این مسئله دانست که آیا امکان کار بر روی پیشنهاد ایران وجود دارد یا خیر، و همچنین به موضع دیگری ناظر به تلاش برای محدودکردن همکاری‌های نظامی ایران و روسیه هم پرداخته شد». به نوشته انتخاب، این رسانه افزود «در ازای اینها، اتحادیه اروپا ممکن است سعی کند برخی از تحریم‌های اقتصادی را لغو کند، اما زمان‌بندی پیش از به‌قدرت‌رسیدن ترامپ کوتاه است». البته ایران تأکید کرده که هیچ موشک بالستیکی به روسیه ارائه نکرده، اما این اظهارات از سوی ایالات متحده پذیرفته نشده است.
پس از گفت‌وگوهای ژنو که پشت درهای بسته برگزار شد، نمایندگان هریک از طرفین با انتشار پیام در رسانه‌های اجتماعی گفتند که رایزنی‌ها روی برنامه هسته‌ای و تحریم‌های ایران و دیگر مسائل منطقه‌ای متمرکز بوده است. لارنس نورمن هم در پیامی در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس درباره گفت‌وگوهای اخیر ایران و کشورهای اروپایی در ژنو نوشت «ایران به اروپایی‌ها گفته هیچ اقدام آشتی‌جویانه یک‌طرفه‌ای پیش از آغازبه‌کار رسمی ترامپ از سوی ما انجام نخواهد شد. آنها این موضوع را علنی نکرده‌اند، اما به طور ضمنی اشاره کردند که محدودکردن انباشت ذخایر اورانیوم با خلوص ۶۰ درصد در نتیجه رایزنی‌ها با رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، دیگر انجام نمی‌شود».
خبرنگار روزنامه وال‌استریت‌ژورنال در ادامه پیام خود مدعی شد «داده‌های منابع مخلتلف در فضای مجازی درباره لحن این رایزنی‌ها کمی متفاوت‌اند. برخی به میزان تمایل ایران به ادامه‌دادن گفت‌وگوها با در نظر گرفتن رویکرد «دونالد ترامپ» درباره ایران پس از (تحلیف او) در ۲۰ ژانویه تأکید کرده‌اند. در این زمینه، جالب است که مذاکرات تروئیکای اروپا (آلمان، فرانسه و انگلیس) پس از قطع‌نامه‌های شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز ادامه پیدا کرد».
مذاکره در ژنو، بحران در سوریه
در سوی دیگر برخی رسانه‌های داخلی هم از منظری متفاوت به آغاز دیدارهای نمایندگان تهران با اروپایی‌ها ورود کرده و انجام گفت‌وگوهای ژنو را به تحولات چند روز اخیر در سوریه گره زده‌اند. چنان‌که کیهان در مطلب روز شنبه خود نوشت: «طراحی جنگ حلب یکی از همان چیزهایی است که غرب با آن به کمک صهیونیست‌ها آمده است. یعنی وقتی دوستان ما در ایران، داشتند مقدمات مذاکره با غرب را می‌چیدند تا با آنها از سر دوستی و آشتی وارد شوند، آنها مشغول طراحی پلن B یعنی «احیای تروریست‌های تکفیری در سوریه» بودند! مذاکره، درست نقطه مقابل جنگ و تنش است. وقتی حریف در حال جنگ است و وسطِ «مذاکره مذاکره» کردن‌های دوستان در حال طراحی پلن B، اوج روباه‌صفتی دشمن را نشان می‌دهد. در چنین فضایی، صحبت از مذاکره، جز شکستن وحدت، هیچ دستاوردی برایمان نخواهد داشت. چرا؟ چون در فضای مذاکره (از نگاه برخی از این دوستان)، نه باید مرگ بر اسرائیل گفت، نه باید به متحدان خود کمک کرد و نه حتی آزمایش موشکی انجام داد یا نه حتی روی یک موشک نوشت: اسرائیل غده سرطانی است!».
در میانه گفت‌وگوهای نمایندگان ایران و اروپا در ژنو، علاوه بر تحولات سوریه برخی اتفاقات دیگر هم می‌تواند محل بحث و تأثیر باشد. کمااینکه موضوع تأثیر نصب سانتریفیوژهای جدید در تأسیسات هسته‌ای کشور بر آینده مذاکرات ژنو یکی از آن اتفافات خواهد بود. در این راستا وزارت امور خارجه آمریکا در واکنش به ادعای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مبنی بر نصب هزاران سانتریفیوژ جدید در ایران، آن را «ادامه مسیر تشدید تنش در تقابل با همکاری با آژانس» خواند. به نوشته ایسنا، رسانه‌های بین‌المللی روز جمعه گزارش دادند که دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل اعلام کرده است ایران غنی‌سازی اورانیوم را با هزاران سانتریفیوژ پیشرفته در دو تأسیسات هسته‌ای اصلی خود در فردو و نطنز آغاز خواهد کرد که این امر باعث افزایش تنش‌ها بر سر برنامه هسته‌ای تهران می‌شود.
بر اساس گزارشی که خبرگزاری فرانسه مدعی است آن را مشاهده کرده، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تأیید کرده است که ایران حدود شش هزار سانتریفیوژ جدید برای غنی‌سازی اورانیوم نصب کرده است. طبق این گزارش، ایران به آژانس اطلاع داده بود که قصد دارد حدود شش هزار سانتریفیوژ را در سایت‌های خود در فردو و نطنز برای غنی‌سازی اورانیوم تا پنج درصد گازدهی کند که بالاتر از حد ۳.۶۷ درصدی است که تهران در سال ۲۰۱۵ با آن موافقت کرده بود. وزارت امور خارجه آمریکا پس از انتشار این گزارش در بیانیه‌ای که در اختیار خبرگزاری آسوشیتدپرس قرار گرفت، ادعا کرد که به شدت از تصمیم ایران برای انتخاب مسیر ادامه تشدید تنش در تقابل با همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نگران است. در ادامه این بیانیه همچنین ادعا شده است که ادامه تولید و انباشت اورانیوم غنی‌شده تا ۶۰ درصد ایران هیچ توجیه غیرنظامی معتبری ندارد.
از طرفی دیگر، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در دیدار با «خوزه مانوئل آلبارس بوئنو»، وزیر امور خارجه اسپانیا هم خبر داده بود «در برابر اقدام کشورهای اروپایی در تصویب قطع‌نامه علیه ایران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، چندین هزار سانتریفیوژ پیشرفته ایرانی وارد مدار می‌شوند». او همچنین در نشستی جداگانه با اشاره به دیدار روز جمعه مقامات ایرانی و تروئیکای اروپایی در ژنو که با محوریت برنامه هسته‌ای و تحریم‌های ایران برگزار شد، به این نکته اشاره داشت که «دیدار مذاکره‌کنندگان ایرانی و اروپایی در حقیقت یک جلسه توفان فکری است تا ببینیم آیا واقعا راهی برای خروج از وضعیت فعلی وجود دارد یا خیر».
با توجه به آنچه گفته شد، محمدجواد جمالی‌نوبندگانی در گپ‌وگفتی با «شرق» از دو منظر کلی به تحلیل دیدارهای انجام‌شده در ژنو می‌پردازد و در وهله اول، «انتشار خبر مربوط به ادامه مذاکرات و گفت‌وگوها با طرف‌های اروپایی در ژنو یا هر جای دیگری را لزوما به معنای توافقات اولیه ارزیابی نمی‌کند» و از دید این نماینده ادوار مجلس، «نباید از هم‌اکنون نگاه خوش‌بینانه و قضاوت صددرصدی درباره به نتیجه رسیدن مذاکرات با طرف‌های اروپایی داشت». چراکه به گفته تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل، «گفت‌وگوهای ژنو، فعلا در مرحله ارزیابی‌های اولیه طرفین از همدیگر قرار دارد و هنوز به مرحله مذاکرات وارد نشده است». با چنین برداشتی، مفسر ارشد حوزه سیاست خارجی یادآور می‌شود که «نباید با برخی تحلیل‌های خوش‌بینانه و قضاوت‌های عجولانه و زودهنگام، پیشاپیش مسیر و ریل‌گذاری مثبت یا منفی را برای مذاکرات تعریف کرد». البته نوبندگانی در ادامه گپ‌وگفتش این را هم دور از ذهن نمی‌داند که «مذاکراتی از این دست که در ژنو انجام شده، مانند ادوار پیشین به مذاکراتی زمان‌بر، پیچیده و حتی فرسایشی تبدیل شود که در کوتاه‌مدت به خروجی ملموسی دست پیدا نکند».
نکته مهم‌تری که عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم به آن ورود می‌کند، ناظر به «تشدید تحرکات دیپلماتیک اروپا به موازات روی‌کارآمدن مجدد دونالد ترامپ در کاخ سفید است». با پیش‌کشیدن این موضوع، نوبندگانی اذعان دارد که «نتیجه مذاکرات و گفت‌وگوهای ژنو میان طرف‌های ایرانی با اروپا هرچه که باشد، بدون نظر نهایی آمریکایی‌ها عملیاتی نخواهد شد». به همین دلیل نماینده ادوار مجلس این نکته کلیدی را گوشزد می‌کند که «مذاکرات نهایی و اصلی بعد از روی کار آمدن دولت دونالد ترامپ و با نظر مستقیم واشنگتن با تهران انجام خواهد شد. چراکه اروپایی‌ها از نظر سیاسی و دیپلماتیک استقلال عمل لازم را برای مذاکره و توافق با تهران ندارند». کمااینکه تحلیلگر ارشد حوزه بین‌الملل در تأیید گفته خود به تلاش‌های ناکام اروپایی‌ها در زمان برجام و پس از خروج دونالد ترامپ از توافق هسته‌ای اشاره می‌کند.
نکته دیگری که از دید نوبندگانی حائز اهمیت است به تحولات منطقه از فلسطین و لبنان تا ناآرامی‌های چند روز اخیر در سوریه بازمی‌گردد و پیرو آن یادآور می‌شود «این سلسله تحولات در خاورمیانه هم عملا در کنار سایر تحولات به اهرم‌های فشار طرف‌های غربی برای مذاکره با ایران بدل خواهد شد با این هدف که علاوه بر موضوع هسته‌ای به موضوع نفوذ منطقه‌ای و توان دفاعی ایران هم ورود کنند و در رابطه با آن هم مذاکراتی با تهران صورت گیرد». اما مبحث کلیدی‌تری که به باور نماینده ادوار مجلس می‌تواند تعیین‌کننده باشد، ناظر به اقدام اخیر ایران برای نصب سانتریفیوژهای جدید بعد از صدور قطع‌نامه در شورای حکام آژانس است. چراکه عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم تأکید و تصریح می‌کند که «این اقدام به منزله یک اقدام موازنه‌ساز عمل خواهد کرد که می‌تواند دست پرتری را برای تیم مذاکره‌کننده ایران، هم در برابر اروپا و هم در برابر آمریکا شکل دهد».
ضمن آنکه نوبندگانی در یک تحلیل نه‌چندان خوش‌بینانه، نکته کلیدی‌تری را گوشزد می‌کند که «در صورت به نتیجه نرسیدن گفت‌وگوها با طرف‌های غربی و احتمال فعال‌شدن مکانیسم ماشه، یقینا تغییر دکترین هسته‌ای و خروج ایران از ان‌پی‌تی می‌تواند همه معادلات را تغییر دهد». به همین دلیل نماینده ادوار مجلس پیشاپیش هشدار می‌دهد «نباید مسیری برای مذاکرات در پیش گرفته شود که نهایتا ایران مجبور شود دکترین هسته‌ای خود را تغییر دهد و از ان‌پی‌تی خارج شود». چراکه از منظر نوبندگانی، «هیچ‌کدام از این دو موضوع بلوف دیپلماتیک تهران نیست و قطعا در صورت فعال‌شدن مکانیسم ماشه، تهران این دو اقدام را عملیاتی خواهد کرد». با توجه به مجموعه هشدارهایی که داده شد، تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل، «روی کار آمدن دولت مسعود پزشکیان و ادبیات مثبت و رو به جلوی دولت چهاردهم برای تنش‌زدایی را فرصت کم‌نظیری برای اروپا و آمریکا می‌داند که نباید آن را از دست بدهند». ضمن آنکه نماینده ادوار مجلس، «برخی کارشکنی‌ها، مخالفت‌ها و اعتراضات داخلی را هم در مسیر مذاکرات دولت پزشکیان از سوی برخی جریان‌های سیاسی و طیفی از رسانه‌های کشور مثبت ارزیابی نمی‌کند». چراکه به گفته نوبندگانی، «هم وضعیت ایران، هم وضعیت منطقه و هم تحولات بین‌المللی به شدت سیال و در عین حال حساس شده است. ازاین‌رو نباید در مسیر گفت‌وگو، مذاکره و تنش‌زدایی، وقفه‌ای ایجاد شود».
نظر شما :